Chiến lược quốc phòng mới của Mỹ: Siêu cường làm gì trong thế yếu?

SGTT.VN - Những phát biểu, tuyên bố, và động thái gần đây từ toà Bạch Ốc, Ngũ giác đài đến bộ Ngoại giao Mỹ phát ra tín hiệu mạnh mẽ khẳng định chính sách “xoay trục” trở lại với các điểm nóng của khu vực Thái Bình Dương đã đi từ học thuyết thành chính sách cụ thể.

Chiến lược quân sự của Mỹ do Tổng thống Barack Obama trình bày cuối tuần qua mang hai điểm mới. Thứ nhất, như các nhà phân tích dự đoán, xu hướng điều chỉnh mạnh chi tiêu quốc phòng là việc bắt buộc trong bối cảnh gánh nặng ngân sách. Trong vòng mười năm tới, mức cắt giảm sẽ vào khoảng hơn 450 tỉ đôla. Quan điểm thứ hai định hình lại trọng tâm chiến lược với ưu tiên chuyển sang khu vực châu Á.

Trong khí thế của một nước Mỹ ở vị trí đang lên, mọi suy đoán dễ đi đến hình dung một cấu trúc an ninh mới tại Đông Á với sự hiện diện của Mỹ trong vai trò người cân bằng trước sức mạnh đang lên của Trung Quốc. Khi nói nước Mỹ quay lại Á châu, nhiều người đã bỏ quên một thực tế rằng, những bất ổn của vùng Vịnh vẫn chưa kết thúc. Rút quân ra khỏi Iraq, và hứa hẹn một hành động tương tự tại Afghanistan, không có nghĩa là khu vực này đã yên ổn. Do vậy, quá trình chuyển hoá đang diễn ra có thể gián đoạn giữa chừng. Chưa kể Iran đang trở thành một lò lửa khác có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi nước Mỹ. Bất ổn tại eo biển Hormuz sẽ đẩy giá dầu thế giới lên cao.

“Lưỡng đầu thọ địch” là hoàn cảnh mà Washington muốn tránh khi vừa “sa lầy” tại Trung Đông, vừa phải chạy theo những cân bằng chiến lược diễn ra ngày càng nhanh tại Đông Á. Tấm lá chắn an ninh cho cả hai khu vực cùng một lúc (chưa kể châu Âu) có thể là quá đắt đối với “chú Sam” trong thời điểm hiện nay, khi trọng tâm của chính trường nước Mỹ hiện nay là nỗ lực tạo thêm công ăn việc làm cho người dân, để phục hưng kinh tế.

Sự ủng hộ của Mỹ đối với các nguyên tắc cơ bản về một trật tự khu vực Đông Á hoà bình và thịnh vượng không thay đổi. Cái đổi thay là tiếp cận như thế nào từ góc nhìn của một siêu cường đang suy giảm tương đối về lực? Các tranh luận học thuyết đưa ra các điểm gợi ý chính. Thứ nhất, sử dụng các định chế để kìm hãm xu thế thay đổi cán cân sức mạnh. Cách tiếp cận như vậy đặt các thiết chế đa phương hay luật quốc tế trở thành tâm điểm tạo một hợp đồng bảo hiểm với nước mạnh. Việc tạo dựng vị trí ưu tiên trong quá trình xây dựng các thể chế hay ủng hộ giải quyết các vấn đề thông qua quá trình luật hoá sẽ giúp Mỹ đảm bảo được quyền lợi tối thiểu, không phụ thuộc nhiều vào số lượng máy bay, tàu chiến hay căn cứ quân sự ngày càng ít đi. Các chỉ dấu gần đây cho thấy lựa chọn này, khi nước Mỹ cố gắng làm sống lại và tham gia tích cực hơn vào các diễn đàn –định chế đa phương từ hội nghị thượng đỉnh APEC, Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) đến đối thoại Shangri-La. Gần đây nhất là hội nghị Thượng đỉnh Á châu tại Bali, người ta chứng kiến vấn đề nóng như Biển Đông được quốc tế hoá, dưới ủng hộ của Washington, bất chấp phản đối từ Trung Quốc.

Xu hướng thứ hai là cân bằng lực lượng bên ngoài bằng cách hỗ trợ những nước trong khu vực làm đối trọng với sự gia tăng quyền lực của đối thủ tiềm năng. Trong tư thế “toạ sơn quan hổ đấu”, Mỹ ở bên ngoài có thể tận dụng sự vượt trội về kỹ thuật quân sự để hỗ trợ phe yếu thế, kiến tạo một thế trận mà khó có một quốc gia nào trong vùng có thể tự vươn lên nắm thế thượng phong. Những nước yếu hơn được Mỹ hỗ trợ qua nhiều phương thức khác nhau như triển khai 200 – 250 binh sĩ lính thuỷ đánh bộ tới cảng Darwin – Úc, cách Indonesia chỉ hơn 820km đường biển hay tuyên bố của ngoại trưởng Clinton bày tỏ sự ủng hộ dành cho việc cập nhật hoá hiệp ước quốc phòng giữa Mỹ và Philippines. Nên nhớ rằng, người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ từng tuyên bố “không đứng về phe nào trong bất cứ cuộc tranh giành chủ quyền tại Biển Đông”.

Nếu hai giả định trên chính xác, chiến lược châu Á của chính phủ Obama năm 2012 sẽ tiếp tục song hành giữa xu hướng “luật hoá”, cũng như hỗ trợ các thiết chế ngoại giao đa phương hoạt động hiệu quả hơn, đặc biệt trong các hồ sơ tranh chấp hay có khả năng xảy ra mâu thuẫn, và xu hướng tăng cường hợp tác với các nước có vai trò quan trọng về mặt địa chính trị trong khu vực. Hai trụ cột này có thể là điểm tựa chính của Mỹ – nói như lời một bình luận gia – ở tư thế “anh nhà giàu thiếu tiền” trong cuộc chạy đua khẳng định lại vai trò cường quốc Thái Bình Dương.

Nguyễn Chính Tâm