Nhân xem lễ hội "Trận Chiến ở Castillon" (Bordeaux ) Nghĩ về nền Sân khấu Việt Nam

- Soạn giả Nguyễn Phương

Nhân đi thăm con gái tôi ở kinh thành Ba Lê, Pháp quốc, tôi được dịp làm quen với một số bạn trẻ, sinh viên đại học Sorbonne. Các bạn trẻ đó tổ chức những chuyến đi du ngoạn rất vui và bổ ích. Trong số du ngoạn viên, vợ chồng tôi và nghệ sĩ Đinh Bằng Phi là người già nhất nên chúng tôi được các cháu chăm sóc tận tình.

Chúng tôi đi viếng thăm thắng cảnh Mont Saint Michel ba ngày và đi về vùng Bordeaux chơi trong bốn ngày. Bordeaux là một thành phố cổ kính ở miền Nam nước Pháp, quê hương của cháu Tùng, người trưởng nhóm của các bạn sinh viên đó.

Điều may mắn cho cá nhân tôi là trong bốn ngày giữa tuần lễ tháng 7, tôi được xem lễ hội do tỉnh Bordeaux tổ chức, thực hiện lại "trận chiến vĩ đại ở Castillon", một sự kiện lịch sử được xây dựng lại bằng hoạt cảnh rất sinh động.


Trưởng nhóm sinh viên trong chuyến du ngoạn đó biết tôi và anh Đinh Bằng Phi là soạn giả, từng đạo diễn nhiều tuồng trên sân khấu và đạo diễn nhiều phim truyện Việt Nam nên giới thiệu chúng tôi với ông Giáo sư tiến sĩ sân khấu Jean Pierre Nercam, nguyên Viện Trưởng Viện Đại Học Kỹ Thuật Michel De Montaigne Bordeaux, chủ nhiệm của Nhóm Sân Khấu La Source Bordeaux, tổng đạo diễn đêm diễn tái hiện trận chiến ở Castillon Bordeaux trong đêm nay.

Nhân cơ hội được tiếp xúc với giáo sư tiến sĩ sân khấu Pháp, chúng tôi đặt nhiều câu hỏi để tìm hiểu về sinh hoạt nghệ thuật của các nghệ sĩ sân khấu Pháp trước tình hình khó khăn của sân khấu thế giới, trong đó có sự suy thoái trầm trọng của sân khấu cải lương Việt Nam.

Đây là lời tâm sự của Giáo sư Tiến Sĩ Sân Khấu Jean Pierre Nercam: "Đã qua rồi thời hoàng kim của sân khấu chúng tôi! Ngày nay, cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, có biết bao loại hình giải trí thật hấp dẫn, tiện lợi cho người sử dụng ra đời, đã cướp mất của sân khấu khá nhiều khán giả. Là những người say mê nghệ thuật sân khấu, gắn bó cuộc đời mình với sân khấu, chúng tôi không thể buông tay, chấp nhận hoàn cảnh, mà chúng tôi luôn luôn tìm đủ mọi cơ hội, mọi cách để chứng minh sự tồn tại của mình. Với ý chí sắt đá, bằng quyết tâm cao độ, chúng tôi gặp nhau ở nhiệt tình đam mê nghệ thuật, nên đem tất cả trí tuệ, tài năng, sáng tạo để làm sống lại những tác phẩm của người xưa, và cả của người nay mà không ai có quyền để chúng bị rơi vào quên lãng. Xuất phát từ trong các đoàn nghệ thuật sân khấu, không do nhà nước bảo trợ, chúng tôi họp lại, thành lập hội, nhóm hay ban kịch, tổ chức đội ngũ, phân công cá nhân, điều nghiên rồi dàn dựng kịch bản để ra mắt khán giả ở những địa điểm và thời gian thích hợp nhất".

Giáo sư Tiến sĩ Sân khấu Jean Pierre Nercam giúp cho tôi và anh Đinh Bằng Phi có dịp tiếp xúc và xem các bạn nghệ sĩ trong ba nhóm nghệ sĩ quan trọng nhất ở Bordeaux trình diễn những vở kịch trong mùa kịch năm đó.
- Nhóm sân khấu La Source, do ông Jean Pierre Nercam làm chủ nhiệm, trình diễn vở kịch “Couple ouvert à deux battants” (Chuyện vợ chồng mở toang hai cánh cửa) tại Nhà hát của nhóm tại thị xã Bègles (Bordeaux).
- Nhóm sân khấu trẻ Bougrelas, gồm 20 thành viên với 5 nhạc sĩ và 15 diễn viên kiêm hậu đài, xếp ghế, bán vé, đa số là sinh viên Khoa Hoạt náo Xã hội Văn hóa (Animation socio-cuturelle) thuộc Viện Đại học Kỹ Thuật Michel de Montaigne (Bordeaux). Một số thành viên trong nhóm vẫn còn đi học Cao Học Nghệ Thuật, một số đã đi làm, họ tập họp lại, lập thành nhóm ca vũ kịch, mượn hội trường của xã Lormont làm trụ sở, dàn dựng một số kịch bản hài, có tính cách hiện thực phê phán để diễn cho dân ở địa phương và du khách xem. Báo chí và khán giả rất thích nên ủng hộ nhóm này, họ mua nhiều vé xem nên hoạt động của nhóm được diễn thường xuyên và đông khán giả.

- Hiệp hội “La Bataille de Castillon”: Thị trấn Castillon la Bataille là nơi đã xảy ra trận chiến ác liệt, chấm dứt cuộc chiến tranh 100 năm giữa quân đội Pháp và quân đội Hoàng Gia Anh, kẻ đặt sự thống trị trên vùng Aquitaine của nước Pháp. Thị dân tại đây rất tự hào về chiến công oanh liệt của tổ tiên mình thời ấy (năm 1453) nên hằng năm nhà cầm quyền và toàn dân trong thị trấn mở hội tưng bừng chào đón ngày kỷ niệm. Hiệp Hội “La Bataille de Castillon” ra đời từ ý nghĩa đó. Suốt mấy chục năm qua, cứ vào hạ tuần tháng 7 đến trung tuần tháng 8 dương lịch, du khách từ khắp miền trong và ngoài nước Pháp lũ lượt kéo về thị trấn Castillon la Bataille để xem vở hoạt cảnh “Trận chiến ở Castillon”, phục hiện các sự kiện của một thời lịch sử trên sân khấu thiên nhiên và vĩ đại.

Nhóm sinh viên đưa chúng tôi đến Bordeaux vào khoảng 4 giờ chiều, vợ chồng một ông giáo sư gốc Việt hướng dẫn chúng tôi đi xem phòng triển lãm các mô hình trận chiến, chiến cụ và cổ vật, các hình thức cuộc sống của dân chúng tại đây trong thời Trung cổ, lúc cuộc chiến tranh 100 năm Anh-Pháp tới hồi kết thúc. Thật là lý thú khi chúng tôi thấy tận mắt những vật dụng, khí giới, phục trang, lâu đài, thành quách của những con người từ hơn 5 thế kỷ trước.

Quảng trường biểu diễn đặt tại xã Belvès de Castillon, phía trước lâu đài De Castegens với diện tích 7 hectares. Ba khán đài ngoài trời có thể chứa đến 3000 người, ghế ngồi thoải mái. Mùa hè ở đây, ngày rất dài, nên mãi đến 10 giờ 30 tối, mặt trời mới lặn hẳn, đèn biểu diễn mới bật sáng, mở màn cho đêm hát.
Theo chương trình giới thiệu, vở hoạt cảnh lịch sử “Trận chiến ở Castillon” do Hiệp hội “L'Association La Bataille de Castillon” tổ chức có Ban chỉ đạo và trên 100 thành viên thực hiện, gồm nhóm kỹ thuật, các xưởng đạo cụ, phục trang, cảnh trí cùng với 500 diễn viên, đa số là cư dân ở địa phương, gồm già, trẻ, trai, gái, đủ mọi thành phần xã hội tự nguyện thủ vai tuồng mà không nhận thù lao.

Tổng chỉ huy biểu diễn đêm chúng tôi xem hát là đạo diễn Eric Le Collen, vừa viết kịch bản, vừa soạn nhạc, vừa dàn dựng. Ngoài ra, biểu diễn còn có sự hiện diện của 50 tay kỵ mã địa phương trong các màn thao diễn cởi ngựa, xông trận, cởi ngựa truy đuổi nhau trên một quảng trường rất rộng, tái hiện một cách sinh động và ngoạn mục trận đánh của người đời xưa.

Sân khấu trước mặt khán giả là một khoảng đất rộng, thoai thoải dốc, trên cao phía hậu diện là tòa lâu đài cổ kính De Castegens, sừng sững uy nghi. Dọc sườn đồi có nhiều con đường ẩn hiện trong các lùm cây bụi cỏ. Cảnh chính diện là một dãy nhà nguyện với ngôi nhà thờ có tháp chuông cao vút. Phía trước là một khoảng sân rộng là cái giếng nước lớn cho dân trong vùng xài, cạnh đó có một lễ đài.

Toàn bộ buổi biểu diễn là phục hiện hoạt cảnh về cuộc sống của người dân Castillon trong thời thuộc Anh, về những biến cố quan trọng của cuộc chiến tại đây trước khi chấm dứt chiến tranh.
Tuồng được chia làm 2 hồi 9 cảnh, kéo dài 120 phút, giữa 2 hồi là giải lao 20 phút.

Hồi 1: Diễn tả sinh hoạt của người dân toàn vùng Castillon gồm có các thầy tu, những người dân làm đủ nghề (khuân vác, ép nho làm rượu, buôn bán dạo, câu cá, đóng móng ngựa, bào chế thuốc, nhổ răng, làm đồ gốm...) tiếp theo là lễ hội, dưới ánh sáng của dàn đèn cực mạnh, hệ thống âm thanh tinh xảo, diễn viên tràn ngập sân khấu, có những đứa trẻ lên 5 lên 3, có những cụ già tuổi cao đầu bạc, những tầng lớp dân chúng với những ngành nghề khác nhau, những quân nhân hiệp sĩ mang gươm oai vệ, mỗi người một việc, ăn mặc đúng theo giai cấp mà họ thủ diễn, tất cả thể hiện một xã hội thanh bình, náo nhiệt qua lời dẫn truyện của người xướng ngôn, rõ ràng, khúc chiếc, hài hòa với giòng nhạc giao hưởng khiến cho người xem rung cảm từng hồi như được sống lại cái thời xa xưa mấy trăm năm cũ.

Nhiều tràng pháo tay vang dội tán thưởng mỗi lớp cao trào chuyển cảnh. Sân khấu biến chuyển dồn dập, nhân vật vừa xuất hiện một lúc bỗng biến mất khi ánh sáng mờ dần rồi sáng hẳn lên khi chuyển sang một cảnh mới với sự kiện khác.

Hồi 1 vở kịch cho thấy cảnh phồn vinh của vùng bị trị, phấn lớn các nhóm phú hào, những chủ nhơn ông không muốn vùng Castillon được giải phóng trở về dưới sự cai trị của Vua Pháp (dù đất Castillon là đất Pháp), trong khi đó thì dân chúng gồm các nhà trồng nho, làm rượu hoặc sống bằng các nghề nghiệp bình thường khác thì không hề có ý niệm gì về chính trị hoặc đất đai do ai cai trị.

Hồi 2: Sau khi bị mất nhiều nơi trong vùng đất Aquitaine, vua nước Anh cử Đại tướng Talbot sang Borseaux đối đầu với quân Pháp. Trận chiến vô cùng ác liệt xảy ra trên bờ sông Durdogne tại làng Castillon. Tướng Talbot bị tử trận, trên 400 quân Anh đa số là kỵ binh bị đánh gục. Quân Pháp hoàn toàn chiến thắng, thu hồi lãnh thổ bị quân Anh xâm chiếm, chấm dứt cuộc chiến tranh kéo dài cả trăm năm.

Cảnh 1 hồi 2 bắt đầu sôi nổi với những đoàn kỵ binh và lính giác đấu, từng đoàn ngựa kéo xe đại pháo đi qua, rồi Đại tướng Talbot uy nghi ngồi trên chiến mã với nhiều sĩ quan cao cấp hộ tống chung quanh. Sự xuất hiện của đại tướng Anh và đoàn sĩ quan tùy tùng làm cho cuộc lễ cầu kinh của dân chúng bị gián đoạn.

Trong cảnh 2 và 3, trận chiến bùng nổ. Trên đồi cao, nhiều chiếc xe chở lương thực bị phát hỏa, lao xuống vun vút theo sườn đồi. Từ xa ở gốc bên phải, đại bác khai hỏa. Đạn đại bác rơi vào quân Anh đang cưỡi ngựa, nổ tung, khói lửa chớp sáng, người ngựa ngã rạp xuống. Nhiều doanh trại bùng cháy dữ dội, khói lửa ngập trời. Tiếp theo là trận đánh xáp lá cà giữa quân Pháp và quân Anh. Tướng Talbot bị ngã ngựa và bị đâm chết.

Cảnh 4 kết thúc, toàn dân tưng bừng đón rước vua Louis XI của Pháp di hành đến Castillon phủ dụ dân chúng và ban hành sắc lệnh cho giao thương cùng Ang quốc, chấm dứt 100 lệ thuộc vào nước Anh.

Việc phục hiện "Trận chiến ở Castillon" chứng minh sự nỗ lực phi thường của dân chúng và chánh quyền làng Castillon thể hiện niềm tự hào dân tộc, nuôi mãi lòng yêu nước và một ý chí sắt đá chống ngoại xâm để bảo vệ chủ quyền của dân tộc. Tuy dùng hình thức kịch nghệ và hoạt cảnh để thể hiện lòng yêu nước, người dân dù sanh trưởng ở Castillon hay trên một mảnh đất nào của nước Pháp cũng đều hãnh diện về lòng yêu nước của tiền nhân mình.

Nhân xem hoạt cảnh "Trận chiến ở Castillon" tại Pháp, tôi nghĩ đến hoàn cảnh Việt Nam đang bị bọn Tàu Cộng xâm lấn từng hồi, từng hồi. Chúng thực hiện lối xăm lăng kiểu "Tằm ăn lá dâu", lấn từng vùng đất, đã chiếm lấy Ải Nam Quan, Bản Dốc, chiếm hàng trăm ngàn cây số rừng miền Bắc dưới danh nghĩa mướn rừng trong 50 năm, chúng chiếm biển, đảo và vùng Cao nguyên dưới hình thức giặc Tàu khai thác bô-xít...

Tại sao nhà cầm quyền Việt Nam không có hình thức nào để khêu gợi lòng yêu nước, quật cường của dân tộc. Những trận chiến thắng Đống Đa, chiến thắng Bạch Đằng Giang, trận chiến Hà Hồi, trận đánh thắng Thăng Long Thành giết chết Tôn Sĩ Nghị, nhiều trận oai hùng của vua Lê, Nguyễn Trãi, của vua Trần, của Hưng Đạo Vương Trần Hưng Đạo, của Quan Trung Nguyễn Huệ nếu được dựng lại thành hoạt cảnh hay tuồng diễn thì đâu có thua gì hoạt cảnh "Trận chiến ở Castillon". Tôi tin chắc các nghệ sĩ hát bội, nghệ sĩ cải lương và kịch nói có hàng vài ngàn người tài ba sẵn sàng tham gia vào các suất hát đề cao lòng yêu nước như hoạt cảnh "Trận chiến ở Castillon" của Pháp. Nghệ sĩ Việt Nam có nhiều sáng tạo, nhiều người có tài năng và tâm huyết để thực hiện những suất hát gợi lại sự hào hùng của dân tộc, tại sao nhà cầm quyền Việt Nam lại lơ đi. Hay là các ông sợ mích lòng quan thái thú Đại Hán. Hay có điều gì bí mật trọng đại khó nói trắng ra cho bàn dân thiên hạ cùng biết, cùng chia sẻ.

Hy vọng được xem những tuồng, những hoạt cảnh chan chứa lòng yêu nước và lòng tự hào dân tộc như vở hoạt cảnh "Trận chiến ở Castillon" ở Bordeaux.

Nguyễn Phương, 2012
Thoi Bao
Thoi Bao