(ĐVO) Ba hồi chín tiếng trống và một hồi chiêng khai cuộc rền vang, ông chủ điếm cất tiếng hô: “Mừng làng được mùa no ấm, hôm nay mở hội, khai cuộc tổ tôm điếm, xin mời các bậc tài trí vào cuộc so tài, mời dân làng cùng đến góp vui…”. Năm “điếm” tổ tôm hô ứng bằng ba tiếng trống nhỏ: Tung! Tung! Tung! báo hiệu cuộc chơi đã sẵn sàng.
Ngôi Đình làng Đông Sàng thuộc Tổng Mía xưa khá rộng, nằm trên thế đất cao, trước đây vốn là đỉnh một ngọn đồi. Khi gió Đông Nam chỉ vừa nhẹ thổi, cả khuôn viên ngôi đình đã rượi mát, như người ta ví “tiên quạt hầu”.
Trò chơi đậm chất dân gian
Năm chiếc bàn kê chụm hướng vào bàn của ông chủ điếm tổ tôm và tổ trọng tài. Câu lạc bộ tổ tôm điếm của làng vừa được thành lập. Ông chủ nhiệm Bùi Tý cho biết, từ lúc rời bệnh viện về hưu, ông đã dồn tâm huyết vào việc khôi phục thú chơi cổ cho một làng tối cổ của xứ Đoài xưa.
Một cuộc khôi phục kỳ công của các lão cao niên
“Các bậc cao niên am hiểu tổ tôm điếm của làng đều đã đi về nơi tiên cảnh, tôi cùng một cụ ông cao tuổi nhất nhì trong làng và những người “máu mê” tổ tôm lên Kim Bảng, Từ Sơn xứ kinh bắc để “Tầm sư học đạo”, một cuộc kỳ công nhưng đã bén duyên!”, ông Tý cười mãn nguyện.
Ba tháng trống giục, bài quân khổ luyện, rồi cũng có một ngày tỉ thí tranh hùng với một trăm hai mươi quân tổ tôm với những nước đánh sáng tạo, cuốn hút đam mê. Kỳ lạ, chẳng ai bảo ai, chỉ sau hồi trống giục, người kéo về xem đã chật hai sàn gỗ bên tả bên hữu của đình làng.
Không cần quảng cáo, sau vài hồi trống giục, người dân kéo đến kín đình
Vừa theo dõi cuộc chơi, người thạo chữ Hán vừa bâng khuâng đọc những bức hoành phi và câu đối của đình làng. Bức hoành ba chữ đại tự “Thượng đẳng thần”, nói lên tích thành hoàng đình khá ly kỳ, sẽ có dịp kể với bạn đọc.
Không giống cuộc chơi tổ tôm thường, chỉ một phản ngồi hoặc chiếc chiếu hoa là đủ, phục vụ cuộc thi chơi tổ tôm điếm khá lỉnh kỉnh: Trống to trống nhỏ, các loại cờ hiệu, thời nay có thêm thiết bị âm thanh, giá cắm bài… Và cuộc chơi không vì tiền bạc.
Hai bộ tổ tôm in trên giấy đẹp, bìa cứng, kích thước lớn hơn quân bài bình thường, 20cm x 5cm và mỗi bộ một màu khác nhau. Và cái hồn cốt của quân bài trong tổ tôm điếm là câu thơ lục bát in sau mỗi quân bài.
Sự hoạt bát của người chơi trên một khu đất rộng
Dự qua một buổi tổ tôm điếm, tại ngôi đình làng hay giữa không gian quê kiểng, ngắm nhìn năm chiếc chòi (điếm) tổ tôm xinh xinh tọa lạc trên khu đất rộng khoảng năm mươi mét vuông, lắng nghe tiếng trống báo bài thỉnh thoảng cất lên “tưng tưng”, mới thấy hết được sự thú vị, sự tài trí và đậm chất dân gian này.
Sâu lắng và da diết lòng người
Cách đây hơn bốn mươi năm, theo tiếng trống hội làng bước vào trong cửa đình, tôi đã vô cùng ấn tượng và nhớ đến bây giờ trước hình ảnh ông chạy quân tay cầm lá bài to tướng giơ lên ngang mặt và cất giọng lẩy Kiều trầm ấm: “Vào chùa lễ Phật cầu may/Ttay bưng hòm sớ tỏ bày tâm can…”, rồi dứt khoát hô:Thất Văn! Người chơi người xem cảm nhận khá rõ sự thanh lịch, tao nhã của thú chơi vốn có mặt hàng trăm năm, từ thế kỷ thứ 18 tại Thăng Long và ở các làng quê.
Tổ tôm điểm thể hiện bằng lệnh trống, cờ hiệu
Tổ tôm điếm không ồn ào hỗn tạp, chuyển động duy nhất trong cuộc chơi là dáng đi yểu điệu thướt tha của thiếu nữ hoặc của một ông khuôn mặt tươi cười hóm hỉnh, dí dỏm khi chạy quân bài.
Các cụ xưa thường gọi là người chạy trung quân. Điều thú vị là tổ tôm điếm có luật chơi nghiêm túc và tất cả đều được thể hiện bằng hiệu lệnh trống, cờ hiệu.
Ngoài chủ điếm và năm bàn hoặc năm điếm chơi, mỗi điếm 3 người, thành phần cuộc chơi còn có tổ trọng tài, người chia quân và người chạy quân. Vào cuộc dường như vai trò người chạy quân dẫn bài lại trở nên quan trọng nhất.
Sự nhanh nhẹn và tài ngâm thơ mang lại sự thú vị, sâu lắng lòng người
Sự nhanh nhẹn hoạt bát và tài ngâm thơ theo kiểu lảy kiều tạo nên không khí vui nhộn, sâu lắng và da diết lòng người. Nên người ta ví nếu thiếu đi vai trò của người dẫn bài ngâm thơ thì tổ tôm điếm không còn là tổ tôm điếm nữa.
Chơi tổ tôm điếm, người vào cuộc được dịp thể hiện tài trí mà so tài cao thấp. Ngoài việc lựa lấy người “hợp cạ” cùng mình ngồi điếm, người ta còn phải thính tai nhanh trí phán đoán quân.
Ví như chỉ cần nghe câu lẩy Kiều “Vào chùa lễ phật…” là đã phán đoán ngay quân bài “thất sách”, hoặc nghe câu “Tiện đây mận mới hỏi đào…” đã hiểu cây “nhị sách” đang ra. Chậm một nước là điếm bên đã nhanh tay phỗng mất “ù”, chỉ còn biết ngậm ngùi nuối tiếc. Kết quả chung cuộc cũng là kết quả của một nhóm ba người, nên tính đồng đội phải đặt lên trên mới mong “ẵm” được giải của làng.
Mỗi năm trò chơi được tổ chức 2 lần, nhưng để lại nhiều kỷ niệm khó quên
Khác các trò chơi dân gian, tổ tôm điếm mỗi năm chỉ được làng mở một đôi lần, vào dịp được mùa “phong đăng hòa cốc” hoặc có sự kiện trọng đại, đón quan trên, có người đỗ đạt bái tổ vinh quy.
Ông Phan Xuân Tiến, Chủ điếm tổ tôm hôm ấy và cũng là Phó chủ nhiệm câu lạc bộ tổ tôm điếm làng Đông Sàng nói với chúng tôi như đang khơi lại những kỷ niệm rất xưa: “Làng này được coi là khu vực kẻ chợ đầu tiên của vùng, mỗi năm làng khai hội đầu giêng, dân làng hoan hỉ với bao thú chơi và cổ tục: chọi chim, chọi gà, đuổi lợn anh, rồi tổ tôm điếm… tổ tôm điếm tổ chức vài ngày, thu hút danh tài trong làng ngoài xã. Không khí vui nhộn, thuận hòa. Vì thế chúng tôi quyết khôi phục thú chơi tao nhã này…”.
Ngồi nhâm nhi bát chè xanh với đĩa kẹo dồi kẹo lạc - đặc sản của làng, nghe chuyện tổ tôm điếm, tự cảm nhận được sự bình yên trù phú của làng Đông Sàng có một nguồn mạch rất xưa.
Sa Hà - Tân Nhật
Thanh tao Tổ tôm điếm 'không ăn tiền' Đông Sàng
