Tỷ phú vô gia cư

Lý do: “Ở tù, tôi quen dậy từ 4h.” Thứ hai, dù hơn tôi tới 20 tuổi, nhưng người đàn ông này luôn xưng “em” khi được phỏng vấn. Nhắc nhiều lần, ông bảo: “Thưa nhà báo, em quen rồi, lâu nay em chỉ giao tiếp với đầu gấu trong tù, với cán bộ quản giáo, với điều tra viên…"

Ông Trần Quang Ngữ sở hữu hơn 2.000 m2 đất mặt đường Minh Khai (Hà Nội) trị giá cả trăm tỷ đồng. Ông Ngữ là một tỷ phú? – Sai! Khuôn mặt khắc khổ, và cuộc sống thực tại của ông không thể hiện điều đó. Lúc này ông là một kẻ vô gia cư, một con người không chốn nương thân sau gần 20 năm chìm khuất chốn lao tù.

Phiên toà không luật sư và người tù từ chối giảm án

Vào những năm đầu của thời kỳ đổi mới, Trần Quang Ngữ mới ngoài 30 tuổi và được đánh giá là một doanh nhân trẻ đầy năng động. Công ty chế xuất kinh doanh xuất nhập khẩu của Ngữ đang trong giai đoạn phát triển, tháng 8/1989, Ngữ mua lại khu nhà xưởng với diện tích 2018 m2 của HTX Việt Phú ở số 399 Minh Khai, Hà Nội để tạo điều kiện lao động cho hàng trăm thương binh nặng của Hà Nội.

Công việc đang thuận buồm xuôi gió, ngày 14/3/1990, Ngữ bị bắt giam về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”. Sau đó, TAND thành phố Hà Nội đã tuyên án Ngữ cùng tội danh trên. Trần Quang Ngữ, một doanh nhân đầy tham vọng chứng kiến trọn vẹn quá trình hình thành và phát triển của nền kinh tế thị trường trong… nhà giam, bằng bản án 18 năm tù.

Chuyện sẽ không có gì để nói nếu như việc thụ án của người đàn ông này thể hiện đúng tính chất của một bản án, với mục đích: Xử phạt, răn đe và giáo dục đối với người có hành vi vi phạm pháp luật. Bản án hình sự mà Trần Quang Ngữ phải nhận không thể hiện mục đích đó khi hầu hết các quan hệ trong vụ án là quan hệ dân sự, thể hiện qua các hợp đồng kinh tế do Ngữ ký kết với các đối tác về việc mua bán hàng hoá, nhưng chưa được thanh toán khi Ngữ bị bắt.

Điều đáng ngạc nhiên trong bản án của Trần Quang Ngữ ở chỗ, mặc dù đây là án hình sự, khung hình phạt mà bị cáo được đề nghị có mức án cao nhất là tử hình, nhưng phiên toà lại không có sự hiện diện của luật sư.

Theo lời Trần Quang Ngữ, “tôi bị bắt giam trước khi xét xử và không được liên hệ với luật sư.” - Điều này dù đúng sai thế nào thì bản án cũng có vấn đề, bởi dẫu bị cáo không thuê luật sư thì toà án cũng phải chỉ định luật sư bào chữa. Có lẽ chính bởi sự vi phạm tố tụng đó mà trong suốt những năm tháng thụ án, trong đầu Trần Quang Ngữ chỉ có duy nhất một ý niệm: “Tôi bị oan!”.

Với ý niệm rằng mình bị oan, suốt 15 năm di chuyển qua 5 trại giam khác nhau, Trần Quang Ngữ trở thành một người tù đặc biệt khi không nghĩ rằng mình đang ở tù, thậm chí qua bao đợt đặc xá, Ngữ không một lần làm đơn xin giảm án.


Năm 1995, nhân kỷ niệm 20 năm thống nhất, Nhà nước có một cuộc đặc xá tha tù lớn, rất nhiều tù nhân án hình sự, kinh tế như Ngữ được ra tù. Xét về điều kiện, Ngữ có đủ: Gia đình có công với Nước, bố là lão thành cách mạng, nhà có 8 anh em thì 5 người tham gia kháng chiến chống Mỹ, bản thân tham gia chiến đấu từ năm 1971, được thưởng huân, huy chương kháng chiến… Nhưng Ngữ nhất định không làm đơn xin đặc xá, hay thậm chí là giảm án, chỉ vì suy nghĩ “tôi không có tội để được giảm tội”.

Trong quá trình ở tù, do không vi phạm kỷ luật, có thời gian Ngữ được giao việc chăn bò, tự do đi lại trong trại, nhiều bạn tù hỏi: “sao không nhân cơ hội để trốn?” - Ngữ trả lời: “Nếu trốn thì tôi sẽ là người có tội!”. Lúc đó, Ngữ chưa biết rằng, còn có một lý do nữa khiến anh nên ở tù. Bởi ra tù, Ngữ sẽ không biết phải đi đâu, về đâu…

Không chốn nương thân

Đủ 15 năm thụ án, ngày 25/3/2005, Ngữ mang tấm giấy chứng nhận chấp hành xong hình phạt tù do trại giam cấp về trình diện UBND phường Vĩnh Tuy (Hà Nội), nơi Ngữ đăng ký hộ khẩu thường trú tại số nhà 399 phố Minh Khai.

15 năm, có quá nhiều thứ đã đổi thay. Ngữ kể: “ Anh công an hộ tịch phường Vĩnh Tuy đọc tấm giấy chứng nhận có ghi địa chỉ của tôi thì bật cười, bảo: Tôi đố ông tìm được nhà mình! ” - Ngữ tìm theo số nhà, không thấy, may mà đến số nhà 700 (do đánh lại số nhà trong thời gian Ngữ ở tù) thì anh nhận được nhà mình bởi hai cây cột điện cũ “nếu ngành điện mà phát triển nhanh hơn, chắc tôi không thể tìm ra nhà mình nữa” - Ngữ tâm sự.

Nhưng tìm được nhà cũng như không vì khi Ngữ bước vào thì bị bảo vệ đuổi. Mảnh đất ấy đã thuộc người khác. Ngữ thắc mắc thì được trả lời, đây là tài sản mà Ngân hàng được một doanh nghiệp gán nợ.

Sau rất nhiều ngày hoang mang bởi không biết mình đang mơ hay tỉnh, cuối cùng Ngữ cũng đã nhớ ra một sự kiện xảy ra trong tù gần 20 năm về trước. Một buổi sáng trong phòng tạm giam, ông đã bị ép viết “Giấy đề nghị gán nợ” cho một doanh nghiệp có tên Xí nghiệp dịch vụ vật tư.

Theo giấy gán nợ đó, Ngữ đã gán toàn bộ ngôi nhà số 399 Minh Khai cho xí nghiệp dịch vụ vật tư do ông Nguyễn Xuân Nhật làm đại diện để thay cho số nợ mà Ngữ nợ xí nghiệp. Trên thực tế, trong giấy gán nợ này cũng không hề có chữ ký của ông Nhật, cũng như người làm chứng. Ông Ngữ không thể ngờ một tờ giấy mà trong đó chỉ có duy nhất chữ ký của ông cũng có thể khiến 2.000 m2 đất bốc hơi dễ dàng như vậy.

Có lẽ, không chỉ Trần Quang Ngữ, mà bất cứ ai cũng không thể ngờ được một khối tài sản lớn như vậy lại không hề xuất hiện trong hồ sơ của vụ án khi Trần Quang Ngữ bị đưa ra xét xử. Trong khi đó, tài sản của Ngữ bị đem đấu giá thậm chí có những thứ như “10 khúc gỗ thuộc nhóm 6 đã mục”, hay “một xác xe ô tô đã rỉ nát, chỉ còn vỏ”, hoặc “2 khung bệ máy (không rõ máy gì) đã han rỉ, không có giá trị sử dụng, bán theo giá sắt vụn”… (thể hiện trong biên bản của TAND Tp Hà Nội).

Trong vụ án “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” của Trần Quang Ngữ, điều có ý nghĩa lớn nhất là việc những người bị hại được trả lại tài sản của mình. Tuy nhiên, trước khi Toà án xét xử thì mảnh đất 399 Minh Khai, khối tài sản có giá trị lớn nhất của Trần Quang Ngữ đã kịp bị “hoá giá”, nhanh đến mức mà ngay cả TAND Tp Hà Nội cũng không kịp kê biên. Mảnh giấy gán nợ trong trại giam để mảnh đất 2.000 m2 bốc hơi liệu có phải là nguyên nhân dẫn đến cái án tù 18 năm của người đàn ông này? Lão Phạm