Đĩa xôi thơm từ sắc màu Tây Bắc

[vuitoichat]

Đi dọc miền Tây Bắc, với biết bao điều kỳ thú trong các món ăn dân tộc nổi tiếng của từng mường, bản. Từ cơm lam, măng đắng hay thịt hun khói, nậm pịa đều là món ăn dân dã nơi đây. Nhưng, thứ không thể thiếu trong các ngày lễ tết, hội hè, Rằm tháng Tám... phải kể đến xôi nếp ngũ sắc.

Trong một lần đi công tác trên miền Tây Bắc ấy, chiếc xe của đoàn bất chợt hỏng nên chúng tôi đành rẽ vào bản xin ngủ qua đêm. Đón chúng tôi là ông trưởng bản tươi cười nói với khách:

- Hôm nay nhà có việc vui mừng cho con trai cụ mới cưới được vợ đó.

Thế rồi chú rể ra mời chúng tôi vào nhà ăn cơm cùng gia đình trong bộ quần áo của dân tộc Thái tôi bỗng thấy họ đẹp lạ lùng. Bữa cơm tuy nói là đạm bạc của họ nhưng là “đặc sản” của chúng tôi. Trên sàn nhà, hũ rượu cần đặt ở giữa mâm để mọi người cùng thưởng thức còn có cơm lam, thịt lợn nướng, măng xào, thịt gà, còn có món đặc trưng của nơi đây là món xôi năm màu hay còn gọi là xôi nếp ngũ sắc.

Thấy chúng tôi có vẻ tò mò về loại xôi màu, nhấp ngụm rượu cần, cụ trưởng bản cười khà khà rồi bắt đầu kể. Giữa đại ngàn núi rừng Tây Bắc với sự khắt khe của thời tiết quanh năm mây mù bao phủ, địa hình hiểm trở núi cao đất đai cằn cọc nên chỉ thích hợp với trồng lúa nếp.

Lúa nếp được bà con trồng trên các ngọn đồi và các sườn núi. Giống lúa nếp nương này một năm chỉ trồng được một vụ bắt đầu từ tháng 2, tháng 3 đến tận tháng 10 âm lịch mới được gặt. Sau khi thu hoạch về mọi người tuốt bằng tay đem phơi khô và dùng cho cả năm.

Vào các ngày tết, hội hè “bươn chiêng”, “síp xí”, người Thái thường sử dụng nước lá cây nhuộm màu cơm nếp ở rừng. Để có món “xôi nếp ngũ sắc” tuyệt vời này người ta phải dùng gạo nếp được làm cẩn thận ngâm với các loại lá, hoa, củ truyền thống trong khoảng 4 đến 5 tiếng để có các màu như: đỏ, đen, xanh, vàng và màu trắng nguyên thủy của gạo.

Các mế, các chị có thể đồ xôi riêng từng chõ hoặc dùng lá dong, lá chuối ngăn không cho gạo nếp bị lẫn màu, rồi ghép xôi năm màu trên một đĩa bên dưới đáy có lót thêm lá dong cho mùi thêm đậm đà. Đĩa xôi nếp ngũ sắc như đất trời thu nhỏ của núi rừng Tây Bắc, đẹp tựa cầu vồng, ngào ngạt hương hoa như bông hoa ban huyền thoại. Các màu nóng lạnh còn tượng trưng cho đất trời, âm - dương.

Xôi nếp ngũ sắc không chỉ đẹp, thích mắt mà nó cũng có tiếng nói riêng cuả mình ở mỗi màu ví như màu: màu đen của đất đai trù phú, màu vàng của ước muốn luôn được no ấm phồn thịnh, màu đỏ tượng trưng cho những ước mơ những khát vọng, màu xanh là màu của núi rừng là bầu trời lồng lộng với sức sống diệu kỳ, màu tím tượng trưng cho sự thủy chung và màu trắng là của tình yêu là sự trắng trong thanh bạch.

Nguyên liệu để làm ra thứ xôi màu sắc này rất đơn giản có lá cây, hoa, quả gấc để làm xôi đỏ, củ nghệ để đồ xôi vàng… Người Thái có cách đồ xôi riêng của mình. Trước khi xôi, các mế các chị đã vo sạch gạo ngâm nước từ 5-6h vớt ra rồi cho vào chiếc chõ làm bằng gỗ mềm, khoét rỗng ruột bên trong, có một đầu to hơn để đậy vung, một đầu nhỏ để đồ xôi. Khi sôi giữ đều lửa, xôi chín bằng hơi, thơm dẻo, không dính tay. Khi xôi chín lấy ra mâm, quạt cho bớt hơi nóng rồi cho vào coóng khẩu hoặc gói bằng lá dong bánh tẻ cho cơm dẻo giữ mùi thơm lâu. Những hạt nếp nương tỏa hương thơm riêng của thung lũng quanh năm mây mù, nếu nhai kỹ và cảm nhận sẽ thấy được vị ngọt trên môi.

Chúng tôi cứ thế ngồi nhâm nhi thứ xôi nếp đặc biệt ấy và nghe gia chủ kể về miên đất này, quả là tuyệt đẹp. Màn đêm buông xuống, những ánh lửa đã dịu bớt. Tôi miên man chìm vào giấc ngủ để chuẩn bị cho ngày mai nhưng có lẽ cái cảm giác về xôi nếp ngũ sắc thật khó quên.

(Theo Dân Việt)