Sau một thời gian bị “phân biệt đối xử” vì sự bất tiện, vì giá trị thanh khoản, vì thẩm mỹ… những đồng tiền xu đã lặng lẽ biến mất khỏi thị trường một cách khó hiểu. Không biết khối lượng tiền xu khổng lồ đã đi đâu?
Long đong “án tử”
Những người còn tiền xu chỉ dùng để… ngắm. Ảnh: T.L
Chỉ sau thời gian ngắn “chào đời”, tiền xu được sử dụng như một món quà, một dạng tiền trao nhau làm kỷ niệm, đồ chơi, một dạng tiền tệ lạ rồi nhanh chóng bị “phân biệt đối xử”. Không một quy định, quy ước nào được đưa ra nhưng các hoạt động mua bán trên thị trường đều cho thấy, người ta từ chối việc nhận tiền xu.
Có rất nhiều cách để giải thích vì sao tiền xu Việt Nam không còn tồn tại trên thị trường. Chị Nguyễn Thị Lê (khu đô thị Mỹ Đình II, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho rằng: “Tôi thấy quá nhiều sự khác biệt dẫn đến tiền xu ở Việt Nam biến mất trên thị trường. Thứ nhất là, có những đồng tiền xu mệnh giá quá thấp. Thứ hai là, tiền xu chất lượng kém, nhanh bị oxy hoá, khi cầm tiền xu để lại mùi rất khó chịu, màu lại xỉn trông rất xấu. Thứ ba là, tại Việt Nam không có các máy bán hàng tự động để dùng loại tiền này. Thứ tư là, tiền xu để trong túi khi va chạm phát ra tiếng kêu không vui tai, dễ bị đánh mất và khó tìm kiếm. Thứ năm là, trọng lượng tiền xu nặng, không tiện cất giữ...”.
Còn chị Hoàng Thị Bích Thủy (phố Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội) thì khẳng định: “Ngay từ khi tiền xu mới ra đời, tôi đã dặn mọi người trong nhà là không mang tiền xu về nhà vì sợ nguy hiểm. Các con tôi đều nhỏ, chỉ sợ các cháu chơi tiền xu rồi cho vào miệng thì nguy to. Cầm tiền giấy vừa nhẹ, vừa tiện lợi, dễ cất. Tiền xu tồn tại được ở nước ngoài vì chất liệu tốt, không có mùi kim loại, hơn nữa họ khuyến khích sử dụng tiền xu vì có hệ thống bán hàng tự động rất tiện lợi…”.
Chuyên gia tài chính Nguyễn Hữu Lâm cho rằng, tiền xu vẫn còn nguyên giá trị lưu hành như những đồng tiền giấy. Tuy nhiên ngay từ khi ra đời, tiền xu đã không phát huy được thế mạnh của mình, bị “phân biệt đối xử” nên nhanh chóng biến mất khỏi thị trường. Theo ông Lâm, thế mạnh của tiền xu là bán hàng tự động, không cần người đứng bán vẫn có thể thu lời, tiết kiệm nhân công, tiện lợi cho khách hàng. Thế nhưng ở Việt Nam gần như không có hệ thống bán hàng tự động nên nhiều người nói tiền xu “mang án tử hình” ngay từ khi mới ra đời là đúng. Chưa kể, việc cho ra đời cả những đồng xu mệnh giá quá nhỏ không thể mua được bất cứ món đồ gì, vô tình lại gây lãng phí rất lớn.
Tiền xu bị từ chối ở mọi nơi
Để kiểm chứng, PV Báo GĐ&XH đã mang 30.000 đồng tiền xu đi mua hàng nhưng nơi nào cũng từ chối thanh toán. Người bán hàng yêu cầu phải thanh toán bằng tiền giấy hoặc tiền polymer. Nơi nào chúng tôi cũng được nghe một câu quen thuộc là: “Bây giờ không xài tiền xu nữa”. “Em có thấy thông tin nào từ ngân hàng nói vậy đâu?”. “Không ai nói nhưng bây giờ chị cầm tiền xu đến đâu người ta cũng không nhận”…
Trên thị trường tự do, tiền xu cũng bị “kỳ thị”. Trong vai khách hàng đi mua một chai nước giải khát trị giá 10.000 đồng, chúng tôi đưa cho chị bán hàng 2 đồng tiền xu mệnh giá 5.000 đồng, chị bán hàng cười ngặt ngẽo: “Mới ở nước ngoài về à em? Giờ ai dùng tiền xu nữa”. “Nó vẫn có giá trị sử dụng mà chị”. “Đó là chuyện của nhà nước thôi, còn ở đây chị không dùng em nhé. Mà em đi đâu cũng vậy thôi, chả ai dùng tiền xu nữa”.
Không chỉ chợ dân sinh, ngay tại quầy thanh toán một siêu thị ở Hà Nội, nhân viên thu ngân cũng từ chối nhận thanh toán số tiền xu mà chúng tôi đưa ra. Nhân viên thu ngân này cho biết: “Hệ thống thanh toán đã không còn chấp nhận thanh toán bằng tiền kim loại, kể cả việc thu vào hay trả tiền thừa cho khách. Nếu thừa ít, từ 500 - 1.000 đồng mà không có tiền giấy lẻ, bọn em sẽ đề nghị khách hàng nhận kẹo lẻ”.
Tại một trung tâm thương mại, khi chúng tôi trả tiền gửi xe bằng tiền xu, người giữ xe lập tức từ chối. “Không có tiền lẻ thì đưa tiền chẵn tôi cũng đổi để trả lại chứ không cầm xu. Cầm tiền xu thà tặng luôn để nhớ nhau”, người giữ xe nói.
Bà Vũ Thị Hậu, Phó tổng giám đốc Công ty CP Nhất Nam, đơn vị sở hữu hệ thống siêu thị Fivimart thì cho hay: “Hiện nay hầu như không còn thấy khách hàng dùng tiền xu để thanh toán. Hơn nữa, các mệnh giá 500 đồng, 1.000 đồng, 5.000 đồng của tiền xu ít còn giá trị hỗ trợ thanh toán, bởi đồng tiền giờ mất giá. Nếu tiền xu được sử dụng trong các dịch vụ như máy trả tiền điện thoại, máy mua vé xe buýt tự động... thì nó vẫn sẽ được sử dụng bình thường”.
Bàn về giải pháp với những đồng tiền xu ít ỏi còn lại trên thị trường, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng, các ngân hàng cần vào cuộc và phải có kế hoạch chấp nhận thu hồi loại tiền này nhằm hút chúng ra khỏi thị trường. Nếu không thu hồi thì Ngân hàng Nhà nước nên nâng giá trị của tiền xu để người dân năng trao đổi và coi nó là phương tiện thanh toán. Và điều quan trọng là, phải cho tiền xu có chỗ để sử dụng như phát triển hệ thống bán hàng tự động tại các nơi công cộng.
“Các đơn vị sản xuất ví cũng chỉ thiết kế đựng tiền giấy, thẻ ATM, chứ không phải đựng tiền xu nên cầm tiền xu rất dễ bị mất. Tiền nào cũng là tiền, nhưng mình đem thanh toán mà bị thiên hạ từ chối thì cầm loại đồng tiền đấy chẳng có giá trị gì cả. Bây giờ chỉ có hệ thống ngân hàng buộc phải nhận giao dịch bằng tiền xu, còn lại chẳng nơi nào thừa nhận đồng xu nữa”.
Bà Lê Thị Hòa, phố Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy, Hà Nội
Mai Hạnh
