Người đàn ông là một vị thẩm phán đưa ánh nh́n tới người đàn ông vô gia cư bị buộc tội ngủ cạnh ṭa nhà văn pḥng ở trung tâm thành phố Washington.
Ông Alfred Postell - người tốt nghiệp Trường Luật Harvard hiện đang sống trên những con phố sầm uất ở Washington
Đó là một buổi chiều thứ Bảy đầu tháng Tư tại Ṭa án tối cao D.C, Alfred Postell – một bệnh nhân chẩn đoán tâm thần phân liệt đứng trước mặt Thẩm phán Thomas Motley.
Ông Postell có mái tóc hoa râm, dài trung b́nh. Bụng ông “tràn” qua cả cạp quần. Bộ râu quai nón bạc phơ, rối xù.
“Ông có quyền giữ im lặng. Bất cứ điều ǵ ông nói, ngoại trừ với luật sư của ḿnh, có thể được dùng để chống lại ông”.
“Tôi là một luật sư” – ông Postell đáp.
Ông Motley không để ư tới câu nói có vẻ kỳ lạ đó.
“Tôi phải quay trở lại” – Postell quả quyết, rồi đưa ra một lời giải thích phức tạp: “Tôi đă nhận chứng chỉ hành nghề ở ĐH Catholic, được nhận vào Constitution Hall. Tôi đă đọc lời thề luật sư tại Constitution Hall năm 1979, tốt nghiệp Trường Luật Harvard năm 1979”.
Lời giải thích thu hút sự chú ư của Thẩm phán Motley. Ông cũng tốt nghiệp Luật Harvard năm 1979.
“Ông Postell, tôi cũng vậy” – thẩm phán Motley nói. “Tôi nhớ ông rồi”.
Người đàn ông vô gia cư này – kẻ giữ đồ đạc của ḿnh trong những chiếc túi nhựa màu trắng, ám ảnh các giao lộ 17 và 18 Northwest, đôi khi ngủ trong nhà thờ - đă học luật cùng Chánh án Ṭa án tối cao Mỹ John G. Roberts Jr. và nguyên thượng nghĩ sĩ bang Wisconsin Russ Feingold. Tất cả đều tốt nghiệp Harvard năm 1979.
Ông Motley – người từ chối phỏng vấn cho bài viết này – dừng lại một lúc trước khi kết luận: “Nhưng tôi không có lựa chọn nào khác”.
Ông yêu cầu bạn học cũ của ḿnh trở lại nhà tù D.C cho tới khi các cáo buộc chống lại ông được giải quyết.
Một người có học
Ở một thành phố có hàng ngh́n người vô gia cư, Postell có lẽ là người vô gia cư có tŕnh độ cao nhất. Bằng cấp, giải thưởng, các chứng chỉ bị vứt lộn xộn trong tủ quần áo ở căn hộ của mẹ ông – những thứ c̣n lại của một cuộc đời khác đă mất. Ông có 3 tấm bằng: một bằng kế toán, một bằng kinh tế và một bằng luật.
Postell nhận bằng tốt nghiệp tại Trường Luật Harvard (ảnh gia đ́nh cung cấp)
Vào một buổi tối mùa hè, ông ngồi trong một cửa hàng McDonald’s trên đường số 17 Northwest, chiếc khăn trắng quấn quanh đầu giống như khăn xếp.
Nghe ông kể câu chuyện về cuộc đời ḿnh có cảm giác giống như hành động ném bom vào một giấc mơ. Lúc đầu mọi thứ nghe có vẻ b́nh thường. Nhưng rồi nhanh chóng tan tành.
Postell sinh năm 1948, là con trai duy nhất trong gia đ́nh có mẹ là thợ may, bố là người chuyên xây dựng và sửa mái hiên. Ông là một cậu bé b́nh thường – mẹ ông, bà Ruth Priest nói, nhưng cậu bé này luôn rất tập trung và năng động.
Ông tham vọng lớn hơn những điều mà gia đ́nh mong muốn. V́ thế sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông vừa làm vừa học ĐH Strayer, đat được nhiều thành tích học tập cao. Ông vượt qua kỳ thi CPA, rồi làm quản lư kiểm toán tại một công ty kế toán – nơi mà ông nhận mức lương hơn 50.000 USD/ năm – một số tiền lớn lúc đó. Tuy nhiên, Postell vẫn chưa hài ḷng với những thứ đó. Ông tiếp tục học ĐH Maryland để lấy bằng kinh tế. Sau đó, thậm chí là trước khi tốt nghiệp, ông nộp hồ sơ sang Luật Harvard và được nhận.
“Cứ vài năm, tôi lại biết cậu đă đạt được một thành tích mới” – E. Burns McLindon, một kế toán viên nổi tiếng, người đă viết thư giới thiệu Postell trong hồ sơ vào Strayer College, viết. Trường này cũng từng trao cho Postell Giải thưởng Thành tích nổi bật của cựu sinh viên. “Em là một tấm gương cho những người trẻ ngày hôm nay”.
Sinh viên xuất sắc
Xem niên giám Trường Luật Harvard năm 1979 giống như bạn đang xem một thước phim mang tên “Trước khi họ nổi tiếng”. Có một John Roberts đầu tóc bù xù. Có một Ray Anderson cười toe toét – người mà bây giờ đă trở thành phó giám đốc điều hành các hoạt động bóng đá của Hiệp hội Bóng đá quốc gia. Có một Thomas Motley 24 tuổi, năng động trong Hội Sinh viên luật da đen, mặc comple, thắt cà vạt. Và cũng có một Alfred Postell.
Một người đàn ông 31 tuổi, già hơn hầu hết những sinh viên khác, bộ ria mép được cắt tỉa gọn gàng. Ông mang dáng dấp của một người đàn ông đă có sự thành công nhất định trong cuộc sống. Và đang kỳ vọng sẽ đạt được nhiều hơn thế.
Marvin Bagwell – bạn cùng lớp, nhỏ hơn Postell vài tuổi – nhớ về Postell khi ông tới lớp với một chiếc áo khoác và cà vạt nơ trong khi những sinh viên khác dáng vẻ loạng choạng, mắt ríu lại v́ buồn ngủ.
“Anh ấy là một người trầm tĩnh” – ông Bagwell, hiện là phó chủ tịch một công ty bảo hiểm lớn, nhớ lại. “Anh ấy nổi bật và có khả năng đưa ra những câu hỏi đi thẳng vào trọng tâm vấn đề”.
“Cậu ấy học hành cực kỳ chăm chỉ và rất có kỷ luật” – bạn cùng lớp Piper Kent-Marshall, hiện là cố vấn cao cấp của Wells Fargo, nhận xét.
Và ông cũng là người ăn mặc rất chỉn chu. “Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu ai đó bảo rằng cậu ấy c̣n cắt tỉa móng tay cẩn thận” – một người bạn khác nhận xét về Postell.
Đó cũng chính là lư do tại sao những người bạn cùng lớp này vô cùng ngạc nhiên khi biết rằng hiện Postell đang là ai. Một người đàn ông sáng lạn và lịch lăm giờ đây trở thành một kẻ vô h́nh vất vưởng bên ŕa của thủ đô nước Mỹ.
“Đó là một câu chuyện buồn và bi thảm” – Kent-Marshall nói, “bởi v́ ở trường luật, cậu ấy là một trong những sinh viên xuất sắc nhất, một người đàn ông thông minh và quyến rũ”.
Một cuộc sống sung túc
Postell được nhận vào một công ty luật uy tín lúc đó là Shaw Pittman Potts & Trowbridge. Ông là luật sư người da đen duy nhất trong công ty. Do có bằng kế toán, Postell được phân vào nhóm thuế và nhanh chóng thân với luật sư trẻ Frederick Klein.
“Anh ấy rất tao nhă” – Klein nói. Anh ấy có văn hóa, chu đáo và ăn nói mềm mỏng. Postell mềm mỏng đến mức một số người từng làm cho công ty không thể nhớ bất cứ điều ǵ về ông. Klein và 2 cộng sự khác – những người vẫn nhớ Postell th́ không thể hoặc không muốn nói về lư do tại sao công ty cho ông nghỉ vài năm sau khi nhận ông.
“Tôi không cảm thấy thoải mái khi nói với anh về chuyện đó” – Martin Krall, một cộng sự từng làm việc ở Shaw Pittman viết trong email. “Chuyện xảy ra quá lâu rồi. Tôi cũng đă không làm việc ở công ty hơn 20 năm nay”.
Một số người c̣n nhớ chuyện đă xảy ra với Postell th́ tiết lộ rằng chính bệnh tật của ông đă khiến ông bị sa thải. Một số người, đặc biệt là những người có học như Postell, có thể giấu diếm những triệu chứng của ḿnh khoảng vài tháng. Khi nạn nhân bắt đầu không c̣n tỉnh táo, xa rời cộng đồng và công việc, các nhà tâm lư học gọi đó là “sự suy sụp đầu tiên”.
“Tiếc là loại suy giảm nhanh chóng này không phải là hiếm” – Richard Bebout, giám đốc một trung tâm bênh tâm thần, người đă từng làm việc với Postell cho hay. “Tôi biết có những người từng học trường y, tốt nghiệp đại học hạng xuất sắc cũng không thoát khỏi căn bệnh này. Giống như John Nash trong bộ phim “Một tâm hồn đẹp”.
“Anh ấy có mọi thứ tốt đẹp, một chiếc thuyền đẹp mà anh ấy dùng để đi khắp nơi” – một người họ hàng của Postell kể. “Anh ấy đang sống một cuộc sống sung túc. Rồi đột nhiên, mọi thứ biến mất. Không ai biết chính xác tại sao chuyện này xảy ra… Anh ấy mất mọi thứ vật chất. Thật điên rồ, hoàn toàn điên rồ”.
Thậm chí, mẹ ông, hiện đă 85 tuổi cũng không thể giải thích được chuyện ǵ đă xảy ra. Một ngày, bỗng nhiên bóng tối đổ sập xuống con trai bà – bà Priest nói. Postell liên tục nói về việc ông bị bắt. Ông nghĩ rằng cảnh sát đang theo dơi ḿnh, sau đó ông chia tay người phụ nữ ḿnh yêu…
“Tôi đă sợ” – bà Priest kể. “… Thằng bé chạy lên lầu, tôi hỏi “có chuyện ǵ vậy? có chuyện ǵ vậy?” Rồi tôi tát thằng bé để khiến nó tỉnh lại. Rồi thằng bé bắt đầu khóc… Và từ lúc đó, mọi chuyện càng lúc càng tồi tệ hơn”.
“Vô dụng"
Khi bà Priest nghĩ rằng bà không c̣n khả năng chăm sóc cho con trai nữa, bà đă t́m đến một mục sư địa phương – bà Marie Carter – người đă đưa Postell về nhà thờ vào giữa những năm 1980.
Postell chỉ suốt ngày xem tivi, rồi thơ thẩn một ḿnh trong công viên gần đó, nh́n mọi người đi lại.
30 năm cứ thế trôi đi. Thứ duy nhất mà Postell gây ấn tượng là một loạt cáo buộc tội phạm: ăn trộm, gây gổ. C̣n lại, ông hoàn toàn như một bóng ma.
“Bạn vào một công ty danh tiếng, và khi bạn mất vị trí ở đó, nó giống như là tự tử” – Postell nói. “Như các kế toán vẫn nói là đă quá hạn. Bạn hiểu thế nghĩa là ǵ chứ? Sự quá hạn. Tôi đă vô dụng”.
Rhett Rayos – quản lư ṭa nhà mà Postell đang ăn nằm phía bên ngoài – nói rằng ông hi vọng Rostell sẽ nhận được trợ giúp và những dịch vụ cần thiết.
Có một hi vọng cho Postell khi nhóm y tế tâm thần ở Green Door bắt đầu làm việc với ông. Tổ chức giúp đỡ những người vô gia cư Pathways to Housing cũng vậy. Bà Priest – mẹ ông cũng cố gắng trợ cấp một số tiền để ông thoát cảnh vạ vật trên các con phố.
Nhưng dường như không ai quan tâm tới Postell vào một buổi sáng gần đây bên ngoài Ṭa nhà Brawning. Ông ngồi đó một ḿnh, mấy tờ báo nằm rải rác dưới chân. Ông cầm một tờ lên.
“Tờ báo này sử dụng từ ‘ăn lông ở lỗ. Ăn lông ở lỗ nghĩa là sống trong hang” – Postell nói.
Sau đó, Postell ch́m vào những kư ức. “Tôi từng sống trong một căn hộ cao cấp ở Ṭa nhà Tổng thống (Presidential Towers). Tôi có thể được coi là một người sống trong hang. Căn hộ của tôi có ban công. Một ban công trên tầng mái. Một căn hộ trên tầng cao nhất của Ṭa nhà Tổng thống. Tôi có thể được coi là một người sống trong hang”.