Tại sao phải ngờ vực những lời tuyên bố dừng bồi đắp của Trung Quốc ở Biển Đông, vì tại hội nghị ngoại trưởng ASEAN, Trung Quốc muốn các nước không đề cập đến tranh chấp Biển Đông bởi e ngại chủ đề này ảnh hưởng đến hình ảnh "trỗi dậy hòa bình" và "cường quốc có trách nhiệm" mà họ đang cố công xây dựng. Nhung bất chấp phản đối của Bắc Kinh, Ngoại trưởng Malaysia cho biết tranh chấp Biển Đông được "thảo luận rộng rãi" trong hội nghị bắt đầu từ hôm qua.
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị dự một hội nghị liên quan tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN, sự kiện có sự tham gia của lãnh đạo Trung Quốc và Mỹ. Ảnh: Reuters
"Trung Quốc đã dừng rồi", Ngoại trưởng Vương Nghị nói vậy nhưng nhiều bên vẫn nghi ngờ về tuyên bố này, cho rằng đây chỉ là chiêu bài xoa dịu dư luận tạm thời, và Bắc Kinh chỉ đơn giản là dừng để chuyển sang một giai đoạn xây dựng mới.
Trong khi ngay trước thềm Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN tại Malaysia, Bắc Kinh lên tiếng cho rằng hội nghị không nên bàn về tranh chấp Biển Đông vì vấn đề này không phù hợp với diễn đàn thì Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị lại đột nhiên đưa ra một thông báo lớn bên lề sự kiện.
Khi một phóng viên hỏi liệu Trung Quốc có tạm dừng việc cải tạo ở Biển Đông hay không, ông trả lời: "Trung Quốc đã dừng rồi. Hãy cứ đưa máy bay đến mà xem".
Elliot Brennan, nhà phân tích an ninh châu Á – Thái Bình Dương, viết trên Lowy Interpreter rằng tuyên bố của ông Vương là một động thái bất ngờ, là một chiêu "ngáng đường" ASEAN đưa ra tuyên bố chung.
Nếu ASEAN có thể đạt được sự đồng thuận tại cuộc họp này về vấn đề Biển Đông, thì tiếng nói của khối sẽ có trọng lượng hơn tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á vào tháng 11. Nhưng khi Bắc Kinh đưa ra luận điểm có vẻ mang tính hòa giải như vậy, khối sẽ khó bày tỏ lập trường kiên quyết với Trung Quốc. Brennan cho rằng Trung Quốc lại một lần nữa "láu cá" hơn ASEAN.
Đồng thời, Trung Quốc có thể đang thể hiện nước này là bên giữ lời khi thực hiện tuyên bố hồi tháng 6 rằng sẽ sớm hoàn thành việc cải tạo. Đây có thể là cách để giữ hình ảnh quốc tế tại một diễn đàn đa phương, nơi có sự tham dự của một số bên chỉ trích hoạt động cải tạo của Trung Quốc gay gắt nhất. Tuy nhiên, nhiều quan chức, đặc biệt là phía Mỹ vẫn nghi ngờ về tuyên bố này. Các quan chức Mỹ cho rằng, ngay cả khi Bắc Kinh nói rằng đã dừng, thì cũng rất khó để xác định xem việc này là vĩnh viễn hay tạm thời.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Philippines Charles Jose vạch trần rằng Trung Quốc ngừng cải tạo vì nước này đã hình thành được đảo mới. Việc cải tạo được chấm dứt bởi vì nó đã được "hoàn thành", chứ không phải vì Trung Quốc từ bỏ dự án. "Trung Quốc tuyên bố họ đang chuyển sang giai đoạn 2, đó là xây dựng cơ sở trên các thực thể đã cải tạo. Philippines coi những hoạt động này là gây bất ổn", ông Jose nói.
Theo WSJ, ông Vương dường như đang cố trấn an các nước láng giềng, và xoa dịu căng thẳng với các bên tranh chấp và bên liên quan. Chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào tháng sau có thể là một yếu tố khiến Trung Quốc có gắng hạ nhiệt căng thẳng trong khu vực.
Quan hệ Mỹ - Trung có chiều hướng xấu đi bởi những xung đột giữa hai nước quanh vấn đề Biển Đông. Ngoại trưởng Mỹ John Kerry đã gặp ông Vương Nghị bên lề hội nghị và kêu gọi Bắc Kinh đóng băng các hoạt động cải tạo, đồng thời bày tỏ lo ngại về việc Trung Quốc "quân sự hóa" các thực thể đang chiếm đóng ở quần đảo Trường Sa. Với tuyên bố ngừng cải tạo, Trung Quốc có thể đang cố tạo ra động lực tích cực để cải thiện mối quan hệ hai bên, nhằm dọn đường cho chuyến thăm của ông Tập.
Tuy nhiên, theo The American Interest, không thể cho đây là dấu hiệu cho thấy căng thẳng ở Biển Đông có thể thực sự hạ nhiệt. Trung Quốc có lợi thế lớn với các đảo nhận tạo và đường băng có thể nhằm phục vụ mục đích quân sự trên chúng. Giới chuyên gia đánh giá Trung Quốc sớm muộn cũng sẽ lập Vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) trên Biển Đông và tiếp tục các động thái hung hăng để hiện thực hóa tham vọng thống trị vùng biển giàu tài nguyên này.
Trung Quốc liệu có thực lòng muốn đẩy nhanh lộ trình COC
Một điểm đáng chú ý khác là ngoại trưởng Trung Quốc còn kêu gọi các nước trong khu vực nhanh chóng đàm phán về bộ quy tắc ứng xử (COC) tại Biển Đông.
Theo The Star, từ trước đến nay ASEAN đã nhiều lần bày tỏ sự không hài lòng với tiến độ chậm chạp của lộ trình thống nhất COC. Tháng trước, khi phát biểu trước tòa trọng tài quốc tế ở Hà Lan, Ngoại trưởng Philippines Albert del Rosario nói rằng Bắc Kinh trong nhiều năm qua đã tìm cách cản trở việc thiết lập COC. "Thái độ không thỏa hiệp của Trung Quốc trong 13 năm đàm phán đa phương khiến COC trở thành mục tiêu gần như không thể với tới", ông nói. Giới phân tích cũng tán thành ý kiến này, nói rằng Bắc Kinh từ lâu đã cố làm tiến trình thất bại, trong khi củng cố sự hiện diện của mình.
Với tuyên bố mới, chuyên gia Trung Quốc nhận định Bắc Kinh muốn gửi đi tín hiệu rằng nước này "không phải là trở ngại, mà đang tuân thủ luật chơi và họ hy vọng rằng các nước khác sẽ thực hiện theo các quy định này".
Tuy nhiên, các quan chức ASEAN cảnh báo rằng có khoảng cách giữa lời nói và hành động. Trung Quốc gần đây cam kết bắt đầu đàm phán thực chất về COC, nhưng có khoảng cách giữa cam kết và tình hình trên thực địa, Tổng thư ký ASEAN Lê Lương Minh nói.
Donald Emmerson, một chuyên gia về Đông Nam Á tại Đại học Stanford, bày tỏ nghi ngờ về việc Trung Quốc thực sự muốn thúc đẩy đạt được COC. "Các lãnh đạo Trung Quốc sẽ không ký, hoặc nếu ký, họ cũng sẽ không tuân thủ COC, vì bộ quy tắc này sẽ kiềm chế họ, không để họ muốn làm gì thì làm", ông viết.
Phương Vũ
