Từ khi ông Trump lên cầm quyền, gần như Mỹ đã bỏ quên Biển Đông. Lại thêm vẫn đề Triều Tiên, Trung Quốc "hoành hành" dữ dội. Giới chuyên gia đã vạch ra những mắc mứu của Mỹ với Trung Quốc?
Tổng thống Donald Trump vừa công bố Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Hoa Kỳ gồm 4 chủ đề chính, có một đoạn đề cập về vấn đề Biển Đông. Theo TS Terry Buss, nếu đọc kỹ văn bản này, có thể thấy nhiều điểm mới đáng chú ý.
Những điểm mới đáng chú ý
Nhìn vào Chiến lược An ninh Quốc gia (NSS) mà Tổng thống Donald Trump vừa công bố, trong đó phác thảo về chính sách đối ngoại cho 5 năm tiếp theo, giới quan sát dễ dàng nhìn thấy cách ông định áp dụng để giải quyết các vấn đề liên quan đến sự chiếm đóng, xây dựng và quân sự hóa trái phép của Trung Quốc tại các rạn san hô ở Biển Đông.
Việt Nam và một số quốc gia xung quanh đều tuyên bố có chủ quyền hợp pháp tại các đảo và đá trong vùng lãnh hải của mình. Trong khi phía Trung Quốc không ngừng loan tin, họ có chủ quyền với hầu như toàn bộ vùng Thái Bình Dương.
Những động thái đó của Trung Quốc không phải là chuyện thường. Trung Quốc luôn nói về ý định kiểm soát các hải trình trong vùng, thậm chí có thể dùng vũ lực nếu cần thiết. Điều này sẽ gây nguy hại đến việc qua lại tự do của lượng hàng hóa vốn chiếm 40% tổng GDP toàn cầu.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu sau khi công bố Chiến lược an ninh quốc gia Mỹ 2017 - Ảnh: Reuters
Nhiều thập kỷ nay, Mỹ giống như người bảo vệ chính cho quyền “tự do hàng hải”. Nhưng khi Trung Quốc trỗi dậy, cố trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới với các kế hoạch hiện đại hóa quân đội, gia cường năng lực hải quân thì vai trò bảo vệ của Mỹ dưới thời các tổng thống George W. Bush và Barack Obama cũng ít nhiều thay đổi. Đặc biệt khi người Mỹ bận rộn với cuộc chiến ở Trung Đông đã dai dẳng nhiều thập kỷ qua, và gần đây là vấn đề vũ khí hạt nhân của Triều Tiên.
Các nền kinh tế trong khu vực, đi đầu là Việt Nam, tạo ra khu vực tăng trưởng nhanh nhất thế giới, và ngày càng thu hút thương mại, đầu tư, và phát triển. Hơn bao giờ hết, khu vực này đang được xem là đóng vai trò quan trọng trong thương mại và an ninh của Hoa Kỳ. Rất cần thiết khi nhìn lại một năm nhậm chức, Tổng thống Trump có kế hoạch gì ở Biển Đông để duy trì hòa bình và an ninh, để góp phần vào sự tăng trưởng mạnh của khu vực này?
Trong bản Chiến lược An ninh Quốc gia (NSS) mà Tổng thống Donald Trump vừa công bố chỉ có một đoạn ngắn đề cập về vấn đề Biển Đông. Nhưng nếu đọc kỹ văn bản này, ta có thể thấy nhiều điểm mới đáng chú ý.
NSS vừa công bố có dấu hiệu của một sự đảo ngược cách tiếp cận “ngoại giao mềm” và “lãnh đạo từ phía sau” của cựu Tổng thống Obama đối với khu vực này, để ưu tiên hơn cho một vai trò lãnh đạo của Mỹ. Cả ông Obama và ông Trump đều đã tạo ra rất nhiều rào cản để sử dụng quyền lực Mỹ ở Biển Đông.
Hiểu về cách tiếp cận của Tổng thống Trump
Ông Trump đã khá im lặng về các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông. Một số quan sát viên cho rằng ông hy vọng có được sự hợp tác của Trung Quốc trong nỗ lực phi hạt nhân hóa hoặc kiềm chế chương trình vũ khí hạt nhân của Triều Tiên. Một số người khác lại cho rằng đơn giản là đã ông Trump “say” trong “cuộc tấn công quyến rũ” của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, và Trung Quốc không thực sự quan tâm đến việc giúp ông Trump.
Nhưng những ngôn từ về Biển Đông trong NSS lại cho thấy ông Trump coi Trung Quốc là một mối đe dọa lớn trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Cụ thể: “Các nỗ lực của Trung Quốc nhằm xây dựng và quân sự hóa các tiền đồn ở Biển Đông gây nguy hiểm cho dòng lưu chuyển tự do của thương mại, đe dọa chủ quyền của các quốc gia khác, và gây hại đến sự ổn định trong khu vực”. Hơn nữa, các hành động của Trung Quốc “là nhằm hạn chế sự tiếp cận của Mỹ” tới khu vực này.
Những thông điệp trên cho thấy ông Trump suy nghĩ về Trung Quốc ở Biển Đông nghiêm túc hơn nhiều người nghĩ. Chẳng phải mới đây thôi, Mỹ đã “nêu tên” Trung Quốc là một trong 2 nước vi phạm các lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc (LHQ), tiếp tục vận chuyển lượng dầu mỏ, thứ mà Triều Tiên đang cần.
Trong văn bản NSS mới nhất, ông Trump cũng phát đi tín hiệu xác nhận việc sẽ “lấy lại” vai trò lãnh đạo của Mỹ trong khu vực: “Sự chế ngự của Trung Quốc có nguy cơ làm giảm chủ quyền của nhiều nước tại Ấn Độ – Thái Bình Dương. Các nước trong khu vực kêu gọi duy trì vai trò lãnh đạo của Mỹ trong một phản ứng tập thể nhằm duy trì một trật tự khu vực tôn trọng chủ quyền và độc lập”.
Có lẽ chưa nhiều người nhận ra rằng cụm từ châu Á – Thái Bình Dương không còn được dùng để chỉ khu vực này, mà đã thay bằng cụm từ Ấn Độ – Thái Bình Dương, hàm ý bao gồm cả Ấn Độ vào khu vực này. Điều này có tác động lớn đến cục diện Biển Đông tới đây.
Bản NSS còn khẳng định, “Chúng tôi hoan nghênh sự nổi lên của Ấn Độ như một sức mạnh toàn cầu hàng đầu và đối tác chiến lược và quốc phòng mạnh hơn”. Ấn Độ là một siêu cường đang nổi lên, có khả năng trở thành đối thủ của Trung Quốc về nhiều mặt. Hơn nữa, Ấn Độ không thích thú gì khi chứng kiến Trung Quốc xâm chiếm vào vùng ảnh hưởng của mình. Điều đó cho thấy, với Nhà Trắng, Ấn Độ còn có hai sức mạnh khu vực khác. “Chúng ta sẽ tìm cách gia tăng hợp tác 4 bên với Nhật Bản, Australia và Ấn Độ”. Tôi vẫn nhớ rằng ông Trump từng dùng những từ ngữ này để nói đến Hàn Quốc.
Ông Trump còn viết thêm một dòng trên Twitter: “Làm việc với Australia và New Zealand, chúng ta sẽ củng cố các nước đối tác còn yếu tại khu vực quần đảo Thái Bình Dương”.
Ông ấy cũng không quên các nước đặc biệt bị ảnh hưởng bởi các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông khi đưa vào bản NSS thông điệp rất rõ ràng rằng: “Chúng tôi sẽ tiếp sinh lực cho các quan hệ đồng minh với Philippines và Thái Lan, và củng cố các quan hệ đối tác với Singapore, Việt Nam, Indonesia và Malaysia”. Bản NSS mới nhất xếp Việt Nam là một trong “các đối tác kinh tế và an ninh đang nổi” của Mỹ. Trong thực tế, Việt Nam và Mỹ đã tăng cường quan hệ tích cực không chỉ dưới thời ông Trump, mà từ thời các tổng thống tiền nhiệm Obama, Bill Clinton và G. Bush.
Mục đích của các quan hệ đối tác được làm mới này là quá rõ. “Mỹ sẽ củng cố hợp tác khu vực để duy trì các hải trình tự do và mở, duy trì các thói quen tài trợ minh bạch cho cơ sở hạ tầng, thương mại không bị ngăn cản, và giải quyết hòa bình các tranh chấp”.
Không chỉ dừng lại ở đó, ông Trump còn thay đổi thái độ ác cảm trước đây với việc ra quyết định thông qua các tổ chức quốc tế. “Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) vẫn là các trọng tâm của cấu trúc khu vực Ấn Độ –Thái Bình Dương và là các nền tảng để thúc đẩy một trật tự dựa trên tự do”.
Tổng thống Mỹ đương nhiệm, Donald Trump cũng quả quyết rằng chính sách Biển Đông phụ thuộc vào thương mại và an ninh. Và trên hết, ông hiểu rằng sự hiện diện quân sự mạnh trong khu vực này là quan trọng. Ông đã chứng tỏ điều này bằng việc đưa 3 đội tàu sân bay đến vùng biển quanh Bán đảo Triều Tiên, bằng cách tiến hành tuần tra Biển Đông cả trên không và trên biển. Và để tăng sức nặng của đe dọa quân sự, ông Trump sẽ phải tính đến việc tăng mạnh ngân sách để mở rộng quy mô hải quân, tái xây dựng lực lượng không quân và hiện địa hóa các năng lực vũ khí hạt nhân.
