|
Cuộc không kích của Israel vào Doha, Qatar ngày 9/9 đã thổi bùng tranh cãi pháp lý, khi nhiều ý kiến cho rằng hành động này vi phạm chủ quyền và luật pháp quốc tế, bất chấp lập luận tự vệ từ Tel Aviv.
Israel ngày 9/9 đã tiến hành một cuộc không kích có chủ đích vào ban lãnh đạo Hamas tại Doha, thủ đô Qatar. Sáu người được báo cáo đã thiệt mạng, bao gồm con trai của một nhân vật cấp cao của Hamas.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu lập luận rằng, mục tiêu trong cuộc không kích lần này là giới lãnh đạo chính trị của Hamas. Theo ông, những người này phải chịu trách nhiệm trực tiếp cho hai vụ tấn công gần đây, bao gồm vụ xả súng ở Jerusalem khiến sáu người thiệt mạng và vụ tấn công vào một doanh trại quân sự ở Gaza làm bốn binh sĩ tử vong.
Ông Netanyahu nhấn mạnh: “Hamas đã công khai nhận trách nhiệm cho cả hai hành động này. Chính những thủ lĩnh khủng bố ấy đã lên kế hoạch, phát động và ca ngợi cuộc tấn công kinh hoàng vào Dải Gaza ngày 7/10/2023”.Cộng đồng quốc tế đã lập tức lên tiếng. Chính phủ Qatar mô tả vụ tấn công là “sự vi phạm trắng trợn các nguyên tắc và chuẩn mực của luật pháp quốc tế”. Tuyên bố này nhanh chóng nhận được sự hưởng ứng từ Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cùng nhiều lãnh đạo khác.
Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres khẳng định đây là “một hành động xâm phạm trắng trợn chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Qatar”. Lập trường này sau đó được Thủ tướng Anh và Thủ tướng Australia nhắc lại, khi cả hai đều coi vụ tấn công là hành động chà đạp lên chủ quyền quốc gia.
Đáng chú ý, ngay cả Tổng thống Mỹ Donald Trump - đồng minh thân cận nhất của Israel, cũng tỏ ra dè dặt. Ông nhấn mạnh: “Việc đơn phương ném bom vào Qatar – một quốc gia có chủ quyền, đồng thời là đồng minh thân thiết của Mỹ, đang dũng cảm chấp nhận rủi ro để làm trung gian cho hòa bình, sẽ không phục vụ lợi ích của Israel hay của Mỹ”.
Câu hỏi quan trong được đặt ra lúc này là: Luật pháp quốc tế nói gì về vấn đề này? Liệu cuộc tấn công của Israel nhằm vào Hamas trên lãnh thổ một quốc gia khác có thể được coi là hợp pháp?
Luật pháp quốc tế nói gì?
Điều 2(4) của Hiến chương Liên Hợp Quốc quy định rõ ràng: các quốc gia không được phép sử dụng vũ lực chống lại “toàn vẹn lãnh thổ hoặc độc lập chính trị” của quốc gia khác. Ngoại lệ duy nhất là khi Hội đồng Bảo an cho phép, hoặc trong trường hợp tự vệ phù hợp với Điều 51 của Hiến chương.
Vấn đề đặt ra là, liệu Israel có thể viện dẫn quyền tự vệ để biện minh cho việc tấn công giới lãnh đạo Hamas đang hiện diện tại Qatar, nếu thực sự nhóm này là chủ mưu trực tiếp của các vụ tấn công ở Jerusalem và Gaza?
Câu trả lời không hề đơn giản. Trong luật quốc tế, việc xác định điều kiện “tự vệ chính đáng” phải dựa trên nhiều tiêu chí, bao gồm mối đe dọa có mang tính trực tiếp và sắp xảy ra hay không, có biện pháp thay thế nào khác ngoài vũ lực hay không, và quan trọng nhất, hành động tự vệ đó có tương xứng với mức độ tấn công phải đối mặt hay không. Bên cạnh đó, việc tiến hành một cuộc tấn công quân sự trên lãnh thổ của quốc gia thứ ba, đặc biệt khi quốc gia đó không tham chiến, lại đặt ra vấn đề nghiêm trọng về xâm phạm chủ quyền, khiến lập luận tự vệ trở nên gây tranh cãi và dễ bị bác bỏ trên trường quốc tế.
Tự vệ chống lại các nhóm như Hamas
Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) từ lâu đã nhấn mạnh tính tối thượng của nguyên tắc chủ quyền lãnh thổ trong luật pháp quốc tế. Theo cách hiểu truyền thống, quyền tự vệ chỉ có thể được viện dẫn trong trường hợp một cuộc tấn công có vũ trang có thể quy trực tiếp cho một quốc gia, thay vì các tác nhân phi quốc gia đơn lẻ hoạt động trên lãnh thổ nước khác.
Tuy nhiên, sau các vụ tấn công khủng bố ngày 11/9/2001, Mỹ và một số quốc gia tuyên bố họ có thể sử dụng vũ lực để tự vệ chống lại các nhóm khủng bố xuyên quốc gia ngay cả khi quốc gia sở tại không trực tiếp tham chiến. Trong bối cảnh đó, chuyên gia về luật quốc tế Daniel Bethlehem đã đưa ra cái gọi là “các nguyên tắc Bethlehem”, nhằm giới hạn phạm vi áp dụng Điều 51 Hiến chương Liên Hợp Quốc.
Các nguyên tắc này cho rằng Điều 51 có thể áp dụng cho các cuộc tấn công đã hoặc sắp xảy ra của nhóm khủng bố, nhưng chỉ khi “thật sự cần thiết” và “mang tính tương xứng”. Việc sử dụng vũ lực trên lãnh thổ quốc gia khác chỉ hợp pháp khi có sự đồng ý của nước đó, trừ trường hợp có căn cứ hợp lý cho thấy quốc gia sở tại thông đồng, hoặc không thể/không muốn ngăn chặn và không còn lựa chọn nào ngoài vũ lực.
Trong trường hợp này, Israel lập luận rằng ban lãnh đạo Hamas ở Qatar, Lebanon và Iran vẫn là một phần trong hệ thống chỉ huy, trực tiếp chỉ đạo các hành động thù địch chống lại binh sĩ Israel tại Gaza và công dân ở lãnh thổ Israel. Tuy nhiên, điều đó tự thân chưa đủ để biện minh cho hành động tự vệ theo “các nguyên tắc Bethlehem”.
Ngay chính lời tuyên bố của Thủ tướng Netanyahu đã để lộ một điểm chưa rõ ràng. Nhà lãnh đạo Israel khẳng định cuộc tấn công vừa qua là nhằm trả đũa, thay vì để ngăn chặn một mối đe dọa đang diễn ra hoặc sắp xảy ra. Như vậy, tiêu chí về tính cần thiết khó được đáp ứng. Hơn nữa, việc tiến hành không kích tại thủ đô Doha - nơi tập trung nhiều cơ quan ngoại giao quốc tế, đặt ra câu hỏi nghiêm trọng về tính tương xứng, bởi nguy cơ thương vong dân sự và hậu quả ngoại giao là rất lớn.
Ngoài ra, để biện minh cho hành động quân sự, Israel sẽ phải chứng minh rằng Qatar đang thông đồng hoặc ít nhất là không thể/không muốn ngăn chặn Hamas. Nhưng trên thực tế, từ năm 2012, Qatar đã là nơi đặt văn phòng chính trị của Hamas, đồng thời cũng là một trong những nhà tài trợ chính cho Gaza. Song song, Qatar lại đóng vai trò trung gian hòa giải sau vụ tấn công ngày 7/10, điều này cho thấy rõ ràng vẫn tồn tại một lựa chọn thay thế hợp lý ngoài biện pháp quân sự.
Từ góc độ luật pháp quốc tế, lập luận của Israel khó có thể thuyết phục được cộng đồng quốc tế, khi cả yếu tố “cần thiết”, “tương xứng” lẫn “không còn giải pháp nào khác” đều khó được chứng minh.
|
|
