Cuộc không kích của Israel vào Qatar hôm 9-9 nhằm vào ban lãnh đạo chính trị của Hamas ở thủ đô Doha đã gây ra làn sóng phẫn nộ trong toàn bộ chính phủ Qatar.
Quốc vương Qatar - ông Tamim bin Hamad al-Thani gọi tấn công này là "một sự vi phạm trắng trợn chủ quyền và an ninh của Qatar và là một sự vi phạm rõ ràng các quy tắc và nguyên tắc của luật pháp quốc tế". Thủ tướng Qatar - ông Mohammed bin Abdulrahman al-Thani thì nhấn mạnh Doha “có quyền đáp trả cuộc tấn công trắng trợn này và sẽ thực hiện mọi biện pháp cần thiết để đáp trả".
Cuộc không kích của Israel không chỉ đặt ra câu hỏi về cách Qatar có thể phản ứng, mà còn đặt ra câu hỏi về tương lai của vai trò trung gian hòa giải đã được khẳng định từ lâu của nước này.
Các lựa chọn của Qatar?
Ngày 10-9, Thủ tướng Abdulrahman al-Thani hy vọng sẽ có một “phản ứng tập thể” trong khu vực đối với cuộc không kích của Israel.
“Phải có một phản ứng tập thể từ khu vực. Chúng tôi hy vọng sẽ có một hành động có ý nghĩa để ngăn Israel tiếp tục hành vi bắt nạt này” - ông Al-Thani tuyên bố.
Theo thủ tướng Qatar, một hội nghị thượng đỉnh Ả Rập - Hồi giáo sẽ được tổ chức tại Doha trong những ngày tới để bàn về biện pháp hành động. Thủ tướng Al-Thani khẳng định Qatar sẽ không yêu cầu các đối tác trong khu vực phải phản ứng theo một cách cụ thể nào.
Theo chuyên gia Cinzia Bianco - thành viên tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu, Qatar có thể sẽ tận dụng vai trò trung gian để đáp trả cuộc không kích của Israel vì các lựa chọn của nước này có hạn.
“Đòn bẩy chính của Qatar là rút khỏi vai trò mà họ đã đảm nhận suốt nhiều năm qua… và dùng điều đó để nhấn mạnh rằng nếu các bên không tôn trọng tính trung lập của vai trò trung gian thì không thể tiếp tục trông chờ Qatar làm trung gian cho cuộc xung đột này nữa” - bà Bianco nói với kênh Al Jazeera.
Tuy nhiên, bà Bianco bổ sung rằng động thái này có thể chỉ hữu ích trong việc thúc đẩy Mỹ hành động, chứ khó tác động đến Israel vì dường như Israel không mấy quan tâm đến việc đạt được một thỏa thuận ngừng bắn.
Theo chuyên gia Rashid al-Mohanadi - nghiên cứu viên tại Hội đồng Trung Đông về các vấn đề toàn cầu, Qatar cũng có thể sử dụng sức ép kinh tế để đối phó Israel.
“Tất cả các lựa chọn đều được đặt lên bàn và sức ép kinh tế có thể được áp đặt lên các đồng minh của Israel, cụ thể là châu Âu và Mỹ, nếu họ không có những bước đi nghiêm túc nhằm ngăn chặn Israel” - ông al-Mohanadi nói, viện dẫn Qatar hiện đang có hàng tỉ USD đầu tư tại châu Âu và Mỹ.
Chuyên gia Sanam Vakil - Giám đốc Chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Chatham House - cho rằng các quốc gia Ả Rập có thể tận dụng ảnh hưởng ngoại giao để thúc giục các đồng minh phương Tây áp đặt những ràng buộc hiệu quả hơn lên hành động của Israel.
“Israel đã tấn công bảy quốc gia ở Trung Đông và việc không kích vào Qatar tôi nghĩ có thể là ‘giọt nước tràn ly’ đối với Israel” - bà Vakil nhận định.
Bà Vakil nói thêm rằng chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể sẽ gây áp lực trực tiếp hơn lên Israel, điều mà các quốc gia Ả Rập, bao gồm Qatar, hy vọng sẽ thấy được để ngăn chặn các mối đe dọa an ninh tiếp theo.
Hơn nữa, Qatar có thể lựa chọn nhờ đến Liên Hợp Quốc để kêu gọi cộng đồng quốc tế cô lập Israel về mặt ngoại giao. Một cuộc họp khẩn của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc sẽ diễn ra vào ngày 11-9 về cuộc không kích của Israel.
Ngày 10-9, Doha cũng tuyên bố thành lập một nhóm pháp lý do nhà ngoại giao Qatar Mohammed bin Abdulaziz al-Khulaifi đứng đầu "để thực hiện mọi biện pháp pháp lý chống lại cuộc tấn công phản bội của Israel”.
Tương lai hòa giải của Qatar
Theo quan điểm của chuyên gia al-Mohanadi, mặc dù hạn chế trong lựa chọn đáp trả, Qatar khó có thể từ bỏ vai trò trung gian và sẽ tiếp tục thúc đẩy thỏa thuận ngừng bắn thông qua các tổ chức đa phương như Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.
“Qatar sẽ không bao giờ ngừng làm trung gian, bởi vai trò trung gian đã được ghi rõ trong hiến pháp của họ” - ông al-Mohanadi nói, nhấn mạnh rằng cuộc không kích này chỉ là một “vết xước” trong vai trò mà Qatar đã đảm nhận trong nhiều cuộc xung đột suốt thập niên qua.
Trong nhiều năm, Qatar đã đóng vai trò trung gian trong nhiều cuộc xung đột quốc tế, từ thúc đẩy đối thoại hòa bình tại CHDC Congo, khởi xướng các sáng kiến đoàn tụ trẻ em Ukraine bị ly tán vì chiến sự với Nga, cho đến việc trở thành nhân tố trung gian quan trọng trong các cuộc đàm phán hòa bình và nhân đạo ở Afghanistan.
Chuyên gia Eleonora Ardemagni - nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chính trị Quốc tế Ý (ISPI) - cũng đồng tình rằng mặc dù cơ hội cho các cuộc đàm phán ngừng bắn ở Gaza hiện nay “cực kỳ mong manh”, Qatar sẽ vẫn tiếp tục vai trò trung gian. Tuy nhiên, quan hệ Mỹ-Qatar đã bị tổn hại nghiêm trọng sau cuộc tấn công.
“Qatar hiểu rằng nước này không thể trở thành nơi để các cường quốc trong khu vực thanh toán lẫn nhau, đây là vấn đề an ninh quốc gia. Sự răn đe của Mỹ không còn đủ khả năng đảm bảo an ninh cho Qatar, cũng như cho các quốc gia Vùng Vịnh” - bà Ardemagni nói.
Vì vậy, cuộc không kích của Israel đã đặt Qatar vào một vị thế khó khăn trong việc tiếp tục cho Hamas đặt trụ sở chính trị, các nhà phân tích nhận định.
“Tôi không nghĩ rằng chúng ta sẽ chứng kiến việc trục xuất ngay lập tức ban lãnh đạo Hamas – điều đó sẽ bị xem là sự yếu đuối hoặc rơi vào cái bẫy của Israel” - bà Vakil nói.
Thay vào đó, Qatar sẽ tìm kiếm những bảo đảm từ phía Mỹ, bởi “Qatar đã hỗ trợ Hamas với sự đồng thuận của Mỹ từ nhiều năm trước và cả với sự đồng thuận của Israel.
Các quan chức Qatar nhiều lần khẳng định rằng quyết định cho Hamas đặt văn phòng lãnh đạo được đưa ra sau khi có yêu cầu từ Mỹ. Trong một bài bình luận đăng trên tờ The Wall Street Journal năm 2023, Đại sứ Qatar tại Mỹ Sheikh Meshal bin Hamad al-Thani cho biết Washington muốn văn phòng này được thành lập “để tạo ra các kênh liên lạc gián tiếp với Hamas".
Trong khi các nhà phân tích đồng tình rằng ban lãnh đạo Hamas sẽ không phải đối mặt việc bị trục xuất ngay lập tức khỏi Doha, bà Bianco cho biết có "khả năng lớn" Qatar sẽ xem xét lại việc tiếp nhận nhóm này. Bà Bianco lưu ý rằng sau phản ứng dữ dội của quốc tế về vụ Hamas tấn công Israel vào ngày 7-10-2023, Doha đã đánh giá rủi ro này, nhưng đã chọn duy trì mối quan hệ với Hamas để giúp giải quyết xung đột ở Gaza.
"Nhưng nếu cái giá phải trả là ... chính họ trở thành mục tiêu, tôi nghĩ, có lẽ [điều đó] không còn [đáng] nữa" - bà Bianco nói, đồng thời lưu ý rằng bất kỳ sự di dời nào cũng có thể sẽ là một sự chuyển giao có sự phối hợp và đồng thuận của Hamas đến một địa điểm khác.
