Liệu Ukraine có thể thay thế Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu?

[Romano]

Theo nhận định của giới phân tích, mặc dù vừa ký thỏa thuận hợp tác mới với Mỹ, Ukraine sẽ phải mất nhiều năm nữa mới có thể trở thành nguồn cung cấp khoáng sản thiết yếu thay thế Trung Quốc cho các ngành công nghệ cao, năng lượng xanh và công nghiệp hàng không.Theo tờ Bưu Điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP), các doanh nghiệp Mỹ vẫn tiếp tục chật vật tìm nguồn nguyên liệu, giữa lúc Bắc Kinh siết chặt xuất khẩu khoáng sản trong bối cảnh căng thẳng thương mại.

Các chuyên gia cho biết phần lớn trữ lượng khoáng sản quý giá của Ukraine hiện nằm tại các khu vực bị Nga kiểm soát sau hơn ba năm chiến sự, phần còn lại sẽ mất nhiều năm để khai thác do nước này thiếu năng lực chế biến.Trung Quốc hiện chiếm khoảng 60% trữ lượng đất hiếm toàn cầu và nắm tới 90% công suất tinh luyện – quy trình phức tạp nhằm tách kim loại khỏi các thành phần khác trong quặng. Năm ngoái, theo dữ liệu từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Trung Quốc đã sản xuất 270.000 tấn đất hiếm. Trong danh sách 50 khoáng sản thiết yếu do USGS công bố, có tới 17 nguyên tố thuộc nhóm đất hiếm.

“Quy mô giữa hai bên không thể so sánh được”, giáo sư kinh tế Liang Yan thuộc Đại học Willamette (Mỹ) nhận định. Bà cho rằng: “Ukraine không sở hữu hàng chục tỷ USD giá trị trữ lượng khoáng sản. Vấn đề không chỉ nằm ở tài nguyên, mà còn là năng lực chế biến”.

Theo hãng tin RBC Ukraine, thỏa thuận khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine được ký hôm 30/4, sau hai tháng đàm phán căng thẳng. Nhà Trắng mô tả đây là sự tiếp nối cam kết của Mỹ đối với Ukraine trong bối cảnh viện trợ quân sự bị đình trệ. Theo tuyên bố từ chính quyền Tổng thống Donald Trump, hai bên sẽ thành lập một quỹ chung để tiếp nhận 50% doanh thu từ phí bản quyền, giấy phép và các khoản thu khác từ các dự án khai thác tài nguyên tại Ukraine, với mục tiêu “đảm bảo an ninh kinh tế”.

Ukraine đang sở hữu khoảng 500.000 tấn lithium – nguyên liệu then chốt để sản xuất pin – cùng với 20% trữ lượng graphite toàn cầu. Nguồn neodymium tại nước này có thể phục vụ chế tạo tua-bin gió, trong khi nhiều kim loại quý khác có vai trò quan trọng trong sản xuất tivi, đèn chiếu sáng và thiết bị laser.

Tuy nhiên, theo ông Jon Hykawy, Chủ tịch công ty tư vấn Stormcrow Capital (Toronto, Canada), Ukraine sẽ cần ít nhất một thập kỷ mới có thể trở thành nguồn cung ổn định. Ông nói: “Trước hết, cần có mỏ. Xây dựng một mỏ cần vốn. Muốn huy động được vốn, phải có mức độ rủi ro chấp nhận được để thu hút nhà đầu tư. Không ai chấp nhận rót tiền vào một khu vực đang là vùng chiến sự”.

Trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc áp đặt các biện pháp hạn chế thương mại lẫn nhau, Bắc Kinh đã đáp trả bằng cách hạn chế xuất khẩu khoáng sản sang Mỹ trong khi tự thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng trong nước. “Sớm muộn gì Trung Quốc cũng không còn cần thị trường Mỹ nữa”, ông Hykawy nhận định.

Theo giáo sư Liang, Washington cần tính đến các quốc gia khác như các nước Trung Á để đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm, thay vì phụ thuộc quá nhiều vào Ukraine. Ông Victor Gao – Phó Chủ tịch Trung tâm Toàn cầu hóa và Trung Quốc (Bắc Kinh) – cũng nhấn mạnh: “Vấn đề không chỉ là có tài nguyên, mà là làm sao để tinh luyện được những nguyên tố vốn phân tán và khó tách chiết này. Mỹ, Nga hay Ukraine đều chưa có đủ năng lực công nghệ cho việc đó”.

Đáng chú ý, theo RBC, thỏa thuận khoáng sản giữa hai nước không đưa ra bất kỳ đảm bảo an ninh cụ thể nào của Mỹ đối với Ukraine, như Kiev đã nhấn mạnh ban đầu. Tuy nhiên, một chiến thắng ngoại giao quan trọng đối với các nhà đàm phán Ukraine là thực tế là thỏa thuận đã ký không yêu cầu bồi thường hoặc bất kỳ nghĩa vụ nào phải trả nợ cho khoản viện trợ quân sự mà Mỹ đã cung cấp cho Ukraine.

Trước đó, Tổng thống Trump đã nhiều lần công khai tuyên bố rằng Ukraine phải bồi thường cho khoản viện trợ do Mỹ cung cấp. Ông đã đưa ra nhiều con số khác nhau, và thường xuyên thay đổi chúng. Lúc đầu, ông nói về 500 tỷ USD mà Washington được cho là đã chi để hỗ trợ Kiev. Sau đó, ông giảm con số xuống còn 350 tỷ USD và sau đó là 100 tỷ USD.