Nền kinh tế Nga đã chậm lại đáng kể từ Tháng Tư đến Tháng Sáu và bắt đầu bước vào giai đoạn “đình trệ kỹ thuật,” nhận định ngày 3 Tháng Chín của ông German Gref, người đứng đầu Sberbank, ngân hàng lớn nhất nước Nga.
Năm 2025 đánh dấu giai đoạn đầy thử thách đối với kinh tế Nga. Từ hậu quả chiến tranh Ukraine, áp lực lạm phát, tăng trưởng GDP yếu cho đến vụ mùa thất bát nghiêm trọng, Nga đang đối diện cuộc khủng hoảng kinh tế toàn diện, làm lung lay những trụ cột từng nâng đỡ vị thế quốc tế của Moscow.
Cuộc khủng hoảng không thể tránh khỏi
Các nhà kinh tế và giới chức Nga đều thừa nhận, dù chính quyền đang nỗ lực duy trì khả năng tài chính để tiếp tục cù nhằng cuộc chiến xâm lược Ukraine, nhưng những hạn chế sâu sắc đang dần hiện rõ, buộc nước này phải cân nhắc các lựa chọn chính sách đầy rủi ro.
GDP Nga tăng 1.8% trong quý 2, cao hơn một chút so với 1.4% của quý 1 nhưng thấp hơn nhiều so với tốc độ năm 2024. Ngân Hàng Trung Ương Nga dự báo tăng trưởng sẽ chậm lại trong quý 3 và tiến gần mức… 0 vào cuối năm 2025. Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (IMF) đã hạ dự báo tăng trưởng Nga năm 2025 xuống còn 0.9%, so với 4.3% năm ngoái – mức giảm mạnh nhất trong các nền kinh tế lớn.
Tháng Sáu, bà Elvira Nabiullina, thống đốc Ngân Hàng Trung Ương Nga, nói rằng Nga đã “đạt đến giới hạn năng lực,” trong khi ông Maxim Reshetnikov, bộ trưởng Kinh Tế, cho rằng quốc gia họ “đang trên bờ vực suy thoái.”
Ngày 4 Tháng Chín, phát biểu trên Russia 1 – kênh truyền hình do Kremlin kiểm soát, ông Maxim Reshetnikov nói rằng Nga đang “trả giá” cho bi kịch lạm phát cùng lãi suất cao trong bối cảnh “tình hình kinh tế cực kỳ khó khăn.”
Việc ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, gần đây tiếp cận Ấn Độ và Trung Quốc không chỉ là chiến lược ngoại giao mà còn nhằm tìm kiếm giải pháp cứu nền kinh tế Nga. Giới chức Ấn Độ khẳng định rằng họ sẽ không khuất phục trước áp lực Mỹ, sau khi chính quyền ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, áp đặt mức thuế quan 50% lên nước này, với lý do Ấn là một trong những nơi mua dầu nhiều nhất từ Nga kể từ cuộc xâm lược Ukraine năm 2022.
Tuy nhiên, không ai biết chắc cuối cùng Ấn Độ có nhân nhượng Mỹ hay không, và nếu họ giảm việc mua dầu Nga thì chắc chắn “sẽ có tác động lớn” đến ngân sách vốn đang căng thẳng của Nga, theo ông Janis Kluge, nhà kinh tế thuộc Viện Nghiên Cứu An Ninh và Quan Hệ Quốc Tế Đức.
Cần biết, Ấn hiện chiếm gần một phần ba tổng xuất cảng dầu của Nga. Dù thế nào, ngay cả khi Ấn không giảm mua dầu Nga và ngay cả khi không có thêm lệnh trừng phạt nào từ Tây phương, Tổng Thống Putin cũng phải tìm một giải pháp cho cuộc chiến chứ không thể vét ngân sách cho chiến tranh đang ngày càng cạn đến đáy.
Kinh tế Nga đang bị ảnh hưởng nặng do lạm phát – hiện ở mức 9%. Nỗ lực của Ngân Hàng Trung Ương trong việc kiềm chế giá cả bằng lãi suất cao ngất – hiện là 18% – đã khiến đầu tư cạn kiệt, nợ không được thanh toán tăng cao và tăng trưởng kinh tế gần như dừng lại khi các công ty Nga vật lộn để tái cấp vốn cho các khoản nợ doanh nghiệp ngày càng tăng. Mới đây, Bộ Phát Triển Kinh Tế Nga báo cáo rằng tăng trưởng hầu như đã dừng lại, với mức tăng hằng năm chỉ 0.4% vào Tháng Bảy.
Nếu Nga không giảm chi tiêu cho chiến tranh, Ngân Hàng Trung Ương sẽ phải giữ lãi suất rất cao và điều này sẽ dần giết chết nền kinh tế dân sự. Doanh thu dầu khí đã giảm 30% so với năm trước, chủ yếu do giá dầu giảm và đồng ruble mạnh hơn.
Áp lực càng căng thẳng khi Ukraine liên tục tấn công vào các nhà máy lọc dầu Nga, làm mất hơn 17% công suất, đồng thời khiến giá xăng nội địa tăng lên mức kỷ lục. Một cách tổng quát, thâm hụt ngân sách đang tăng, vượt mức dự báo chính thức năm nay là 2.5% GDP, tương đương $62 tỷ, và có thể leo lên đến 3%, mức chưa từng thấy trong nhiều năm. Trong khi đó, chi tiêu cho chiến tranh vẫn không hề giảm. Chi tiêu cho an ninh quốc gia và quốc phòng dự kiến lên đến $213.4 tỷ trong năm nay.
Họa vô đơn chí
Thời Chiến Tranh Lạnh, Liên Xô không thể tự cung cấp lương thực và phải nhập ngũ cốc, chủ yếu từ Mỹ. Điều này mang lại cho Washington đòn bẩy địa chính trị thông qua việc cung cấp thực phẩm với điều kiện kiềm chế chính sách đối ngoại.
Tuy nhiên, điểm yếu của Liên Xô trở thành sức mạnh của Nga. Việc chuyển đổi sang sở hữu đất tư nhân và đầu tư mạnh của nhà nước giai đoạn hậu Liên Xô đã biến Nga thành cường quốc nông nghiệp. Họ thậm chí đủ tự tin để cấm nhập thực phẩm Tây phương vào năm 2014 nhằm trả đũa các lệnh trừng phạt sau khi Nga sáp nhập Crimea và một phần Donbas. Đến năm 2016, Nga trở thành nước xuất cảng lúa mì lớn nhất thế giới và là nhà xuất cảng phân bón hàng đầu. Nguồn thu xuất cảng này mang lại không chỉ ngoại tệ mà còn tầm ảnh hưởng, đặc biệt ở Phi Châu và Trung Đông.
Sau khi Nga thực hiện cuộc xâm lược Ukraine năm 2022, các lệnh trừng phạt Tây phương hầu như không áp dụng đối với xuất cảng nông nghiệp, nhằm bảo vệ an ninh lương thực toàn cầu, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Với Kremlin, sự “bỏ qua” này trở thành nguồn thu nhập và tạo ra tầm ảnh hưởng, giúp ổn định nền kinh tế và hỗ trợ chiến tranh. Tuy nhiên, “ông trời” không thương ông Putin.
Vụ mùa 2025 dự báo là tệ nhất trong nhiều năm. Xuất cảng ngũ cốc vào Tháng Bảy được ghi nhận là thấp nhất kể từ năm 2008, do biến đổi khí hậu ngày càng thất thường. Sương muối mùa Xuân làm hư hại hơn 240,000 hécta, trong đó 100,000 hécta bị mất hoàn toàn.
Tiếp đó là nắng nóng kỷ lục, trên 40 độ C ở các vùng phía Nam. Hạn hán mùa Hè tàn khốc đã phá hủy gần 500,000 hécta, khiến chính quyền vùng Rostov, một trung tâm sản xuất ngũ cốc, tuyên bố tình trạng khẩn cấp. Những cánh đồng lúa mì từng vàng óng giờ nứt nẻ khô khốc. Dự báo sản lượng lúa mì được điều chỉnh từ 90 triệu tấn xuống còn 82-84 triệu tấn. Tổng sản lượng ngũ cốc, đạt đỉnh 158 triệu tấn năm 2022, nay dự kiến giảm còn khoảng 130 triệu tấn – theo bài viết của Giáo Sư Peter Frankopan trên trang IISS – International Institute for Strategic Studies (“The geo-economics of Russia’s bad harvest”).
Tổng Thống Putin lâu nay xem nhẹ vấn đề biến đổi khí hậu, thậm chí cho rằng hiện tượng nóng toàn cầu có lợi cho Nga khi giúp mở rộng thêm vùng đất phía Bắc tạo thuận lợi cho phát triển canh tác.
Tuy nhiên, thiên nhiên không biết “nói chuyện phải quấy.” Biến đổi khí hậu không phải là “đối tác” mà ông Putin có thể thương lượng. Việc mùa màng thất bát không chỉ là thiệt hại nông nghiệp mà còn mang lại hậu quả địa kinh tế, khiến chiến lược “ngoại giao ngũ cốc” của Nga tại khu vực Nam bán cầu bị suy yếu, giảm một trụ cột quan trọng đối với vị thế toàn cầu của Nga, trong bối cảnh hàng loạt trụ cột khác đang chịu áp lực.
Sự khốn khó do thời tiết gây ra lại xảy ra ngay thời điểm mà áp lực tăng cao bởi vì tình trạng nhiều nguồn thu ngoại tệ giảm như nói ở trên. Cần nhắc lại, Tháng Bảy, EU và Anh đã “chơi ác” khi giảm trần giá dầu thô Nga từ $60 xuống $47/thùng và siết chặt trừng phạt nhằm vào đội tàu chở dầu lén lút của Nga.
Sống nhờ chiến tranh nhưng chết cũng bởi chiến tranh
Cuộc xâm lược Ukraine năm 2022 của Nga dẫn đến loạt lệnh trừng phạt từ các quốc gia Tây phương và sự rút lui gần như hoàn toàn của các công ty Tây phương. Tuy nhiên, bất chấp những dự đoán về sự sụp đổ, kinh tế Nga đã đứng vững khá tốt, khi họ áp dụng chiến lược thúc đẩy tăng trưởng thông qua chi tiêu tài chính khổng lồ liên quan quốc phòng. Bằng cách đổ nguồn tài nguyên kỷ lục vào tổ hợp công nghiệp-quân sự, lên đến $167 tỷ vào năm 2024, Kremlin đã thúc đẩy sản xuất công nghiệp tăng vọt, giúp tăng trưởng GDP trong hai năm liên tiếp.
Theo Ngân Hàng Thế Giới, năm 2021, Kremlin chi 3.6% GDP cho quốc phòng. Hiện tại, 6.3% GDP được dành cho quốc phòng, gần gấp đôi tỷ lệ của Mỹ. Tuy nhiên, bong bóng chi tiêu quân sự của Nga đang tạo ra thứ mà bà Elina Ribakova, nhà kinh tế tại Viện Kinh Tế Quốc Tế Peterson, mô tả là “trò chơi đổi ghế” (“game of musical chairs” – một trò chơi trẻ con trong đó người ta xếp một số ghế theo vòng tròn, số ghế ít hơn số người chơi một cái; khi nhạc bật lên, tất cả người chơi đi vòng quanh các ghế; khi nhạc dừng, mọi người phải ngồi nhanh vào một chiếc ghế và người nào không kịp ngồi sẽ bị loại).
Cái gọi là “trò chơi đổi ghế” bây giờ có nghĩa mọi người quay cuồng giành ghế và chỉ mong… nhạc được bật lên mãi để mình có thể là kẻ chiến thắng cuối cùng. Tuy nhiên, như ông Nicholas Fenton, phó giám đốc Trung Tâm Nghiên Cứu Chiến Lược và Quốc Tế, nhận định: “Người ta chỉ có thể chi tiêu đến một mức nào đó trước khi chạm đến giới hạn cấu trúc của nền kinh tế.” Giới hạn đó giờ đã “sát mí” giới hạn.
