Trong các đợt đại dịch bùng phát, khiến các chuyên gia y tế cộng đồng cho biết thường phải mất nhiều tháng hoặc nhiều năm để tổng hợp dữ liệu chính xác nhất về số ca tử vong. Vì vậy người đàn ông tháng trước về nhà ở San Gabriel, bang California sau chuyến công tác và bắt đầu thấy ho, sốt. Chỉ hơn một tuần sau, anh qua đời.
Các triệu chứng sốt, ho và đau nhức cơ thể của Ramirez, nhân viên bán hàng 43 tuổi, xuất hiện đúng vào thời gian Covid-19 bắt đầu càn quét khắp nước Mỹ. Một ngày sau khi công tác trở về, anh mất hoàn toàn vị giác và khứu giác.
Vài ngày sau, Julie Murillo, vợ của Ramirez, phải đưa chồng tới phòng khám khi anh yếu tới mức phải ngồi xe lăn. Bác sĩ kê cho anh thuốc kháng sinh, si-rô ho và chụp X-quang lồng ngực, nhưng không xét nghiệm nCoV. Ramirez sau đó qua đời trên giường, một tuần sau chuyến công tác định mệnh.
"Tôi đã cố gắng để anh ấy được xét nghiệm ngay từ đầu nhưng họ không đồng ý", Murillo kể.
Thất vọng, Murillo nhờ bạn bè gọi tới Trung tâm Phòng ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ (CDC) để yêu cầu làm xét nghiệm cho người chồng vừa qua đời. Sau khi cô thuê một công ty tư nhân để khám nghiệm tử thi cho chồng, chủ công ty đã cầu xin giới chức địa phương và liên bang xét nghiệm nCoV.
Chiều 4/4, 19 ngày sau khi chồng qua đời, Murillo nhận được cuộc gọi từ Cơ quan Y tế cộng đồng hạt Los Angeles, thông báo họ đã lấy mẫu sinh phẩm của chồng cô ở nhà tang lễ và phát hiện anh dương tính với nCoV. Cơ quan này cho biết đã thực hiện xét nghiệm tử thi cho một số ca bệnh nhưng không đưa ra số liệu cụ thể hay bình luận gì về trường hợp của Ramirez.
Đối với nhiều gia đình mất người thân giữa đại dịch như Murillo, họ chỉ có một mối quan tâm đơn giản và duy nhất rằng liệu đó có phải do nCoV.
Việc đếm người tử vong do nCoV giờ trở thành trách nhiệm của những người cung cấp dịch vụ y tế, nhân viên giám định y tế, nhân viên pháp y, các nhà tổ chức tang lễ và cơ quan y tế địa phương, đơn vị phụ trách ghi giấy chứng tử.
Giấy chứng tử thường bao gồm các thông tin về nguyên nhân cái chết như đau tim hoặc viêm phổi, cũng như bệnh lý nền. Trong trường hợp người qua đời nhiễm nCoV, nguyên nhân cái chết sẽ được ghi là do Covid-19, nhưng nó chỉ được xác định khi có kết quả xét nghiệm. Với nhiều trường hợp, nguyên nhân thực sự khiến họ qua đời vẫn còn là ẩn số.
"Chúng tôi tin rằng có những cái chết chưa được chúng tôi thống kê", Jennifer Nuzzo, học giả cấp cao tại Trung tâm An ninh Sức khỏe thuộc Đại học Johns Hopkins, cơ quan chuyên nghiên cứu về các mối đe dọa sức khỏe toàn cầu và theo dõi đại dịch Covid-19, khẳng định.
Dù Mỹ đã ghi nhận hơn 9.600 ca tử vong trong gần 337.000 người nhiễm nCoV, nhiều người vẫn nghi ngờ số người chết thực tế còn cao hơn nhiều. Giới chức y tế và nhiều chuyên gia nhận định đây là hệ quả của việc không có hệ thống nhất quán để báo cáo ca tử vong liên quan đến nCoV và tình trạng thiếu hụt xét nghiệm ở Mỹ.
Ở nhiều vùng nông thôn của nước Mỹ, các chuyên gia khám nghiệm pháp y cho hay họ không có đủ xét nghiệm cần thiết để xác định nguyên nhân tử vong là do nCoV. Các bác sĩ tin rằng nhiều người qua đời hồi tháng 2 và đầu tháng 3 nhiều khả năng đã được xác định nhầm là do cúm hoặc chỉ được mô tả là chết do viêm phổi.
Thực tế này đã thúc đẩy CDC cuối tuần trước công bố hướng dẫn mới về cách chứng nhận tử vong do nCoV. Trong hướng dẫn này, CDC yêu cầu giới chức liệt kê nguyên nhân tử vong là do Covid-19 trong trường hợp người chết được xác định dương tính với nCoV hoặc "có căn cứ hợp lý" để tin là như vậy dù không được xét nghiệm.
Lina Evans đứng cạnh một thi thể tại nhà xác ở hạt Shelby, bang Alabama. Ảnh: NYTimes.
Trong các đợt dịch bùng phát, chuyên gia y tế cộng đồng cho biết thường phải mất nhiều tháng hoặc nhiều năm để tổng hợp dữ liệu chính xác nhất về số ca tử vong. Hệ thống báo cao số ca tử vong trong một đại dịch có quy mô như Covid-19 phải hoạt động vô cùng căng thẳng. Giới chuyên gia tin rằng nhiều ca tử vong liên quan tới nCoV bị bỏ sót, nhưng không rõ mức độ của tình trạng này đến đâu.
Nhưng khi các thị trưởng và thống đốc tổ chức họp báo hàng ngày để công bố số ca nhiễm và tử vong vì Covid-19 mới nhất, người Mỹ lại đặc biệt chú ý đến những nơi có số liệu cao, một trong những thước đo về mức độ nguy hiểm của đại dịch đối với cộng đồng.
Các chuyên gia y tế cho rằng số liệu tử vong chính xác là công cụ thiết yếu để hiểu về sự bùng phát của dịch, bởi thực tế cho thấy bệnh dịch càng chết chóc, giới chức sẽ càng quyết liệt đưa ra các biện pháp phong tỏa, làm gián đoạn cuộc sống thường ngày. Số người chết chính xác cũng có thể giúp chính quyền liên bang biết cách phân phối những nguồn lực, như máy thở trong kho dự trữ quốc gia, tới các khu vực ở đất nước có nhu cầu lớn nhất.
Nhưng chính quyền liên bang Mỹ nhiều khả năng chưa thể đưa ra thống kê cuối cùng về số người chết do Covid-19 cho tới năm 2021, thời điểm Mỹ công bố bảng tổng hợp hàng năm về các nguyên nhân gây tử vong hàng đầu.
Trong khi đó, những người làm giấy chứng tử lo rằng nếu chỉ dựa trên thủ tục hành chính hiện nay, họ sẽ bỏ sót một số lượng đáng kể ca nhiễm nCoV, bao gồm cả những người được xét nghiệm nhưng không được ghi trong phần lưu ý về bệnh lý nền của bác sĩ và nhân viên pháp y. Giấy chứng tử nhìn chung chỉ yêu cầu ghi những nguyên nhân chết đột ngột và khuyến nghị, nhưng không bắt buộc, các quan chức ghi lại bệnh lý nền của người chết.
Xe tải đông lạnh được sử dụng làm nhà xác dã chiến ở thành phố New York hồi cuối tháng 3. Ảnh: NYTimes.
Ngoài ra, còn có rất nhiều trường hợp nghi nhiễm. Susan Perry, giám đốc dịch vụ tang lễ ở Virginia, cho biết cô được nhân viên y tế và gia đình của ba người chết gần đây cho biết họ bị dương tính với nCoV. Do đó, cô và nhân viên của mình có thể thận trọng hơn khi xử lý các thi thể. Nhưng chỉ có một trong ba giấy chứng tử đề cập tới Covid-19.
"Điều này có thể xảy ra mọi lúc với nhiều bệnh khác nhau, nhưng đây là lần đầu tiên tôi chú ý đến nó. Nếu không biết những ca nhiễm bệnh, chúng tôi phải làm thế nào để có thể bảo vệ chính mình?", Perry nói.
Nhiều nhân viên y tế nhận định khi dịch bắt đầu bùng phát ở Mỹ, nhiều cái chết liên quan tới nCoV có thể đã bị bỏ qua. Việc xét nghiệm nCoV chậm trễ đã khiến nhiều bệnh viện gặp khó khăn để phát hiện ca nhiễm trong số các bệnh nhân có triệu chứng giống cúm nhập viện hồi tháng 2 và đầu tháng 3. Bác sĩ tại một số bệnh viện cho biết một số bệnh nhân viêm phổi đã chết trước khi họ có dụng cụ để xét nghiệm.
"Trước khi việc xét nghiệm được phổ biến, chúng tôi đã có rất nhiều bệnh nhân bị viêm phổi. Khi đó tôi đã thấy điều gì đó thật kỳ lạ. Tôi chắc chắn một số bệnh nhân đã nhiễm nCoV, nhưng lúc đó có ai biết về nó đâu", Geraldine Ménard, trưởng khoa nội tổng hợp tại Trung tâm Y tế Tulane ở New Orleans, cho biết.
Một bác sĩ cấp cứu ở San Francisco nhớ lại hai trường hợp tử vong có lẽ do nCoV nhưng không được xác nhận. Một bệnh nhân chết ở nhà và một người thân sống cùng nhà sau đó đã có kết quả dương tính với nCoV. Một bệnh nhân khác là người đàn ông lớn tuổi hơn, nhập viện với các triệu chứng điển hình của Covid-19 và từng tiếp xúc với một số người trong chuyến đi Trung Quốc gần đây, nhưng thời điểm đó bệnh viện chưa có khả năng xét nghiệm nCoV.
Tại thành phố New York, nhân viên y tế khẩn cấp cho biết tỷ lệ tử vong và nhiễm nCoV có thể cao hơn báo cáo rất nhiều. Các đội cứu thương tiếp nhận số cuộc gọi kỷ lục và họ phải khuyến nghị những người ốm nhẹ ở nhà. Do đó, nhiều người nghi nhiễm nCoV có thể không bao giờ biết chắc liệu họ có nhiễm Covid-19 hay không. Điều này dẫn tới khả năng nhiều người chết tại nhà cũng có thể không được báo cáo là tử vong do nCoV.
Trên khắp nước Mỹ, nhân viên pháp y đang phải xem xét lại những cái chết trước khi xét nghiệm nCoV trở nên phổ biến. Joani Shields, nhân viên pháp y ở hạt Monroe, bang Indiana cho biết cô muốn biết liệu người đàn ông chết hồi đầu tháng 3 do viêm phổi có bị nhiễm nCoV hay không, nhưng cơ quan y tế địa phương từ chối vì số lượng bộ xét nghiệm hạn chế. "Tôi ước gì chúng tôi có thể xét nghiệm cho anh ta", cô nói.
Lina Evans, y tá và là nhân viên pháp y tại hạt Shelby, bang Alabama, nói rằng cô thấy nghi ngờ về số lượng ca tử vong gia tăng ở đây hồi đầu năm nay, bởi trong đó có nhiều trường hợp bị viêm phổi nặng.
"Chúng tôi có nhiều người chết hồi đầu năm nay và giờ nghĩ lại tôi tự hỏi có phải họ chết vì Covid-19 hay không. Liệu đó có phải nguyên nhân khiến họ tử vong nhanh hơn?", Evans nói.
Evans cho biết cô thấy thất vọng khi biết rằng sẽ không bao giờ có được câu trả lời. "Họ đáng lẽ nên được làm xét nghiệm nCoV. Tôi có thể khẳng định những người này chắc chắn không được thống kê vào số ca tử vong vì Covid-19", cô nói.
Ngay cả khi việc xét nghiệm đã phổ biến hơn, việc báo cáo số ca tử vong vì Covid-19 ở Mỹ vẫn còn rất chắp vá và không đầy đủ. Không riêng Mỹ, việc thống kê chính xác số người chết do nCoV là một thách thức lớn đối với nhiều chính phủ trên khắp thế giới, trong đó có Trung Quốc và Iran.
Khi sự thiếu nhất quán và chắc chắn ngày càng tăng, các cơ quan y tế Mỹ đã phải xem xét lại các ca tử vong được báo cáo trước đó. Giới chức Florida đã hủy báo cáo về số người chết vì Covid-19 ở hạt Pasco. Tại Hawaii, ca tử vong vì Covid-19 đầu tiên được báo cáo ở bang này về sau được xác nhận không liên quan tới nCoV do đọc nhầm kết quả xét nghiệm. Giới chức hạt Los Angeles từng thông báo một đứa trẻ chết vì nCoV, nhưng sau đó lại nói rằng không chắc chắn Covid-19 có phải nguyên nhân tử vong hay không. Tuy nhiên, họ từ chối giải thích về sự nhầm lẫn này.
Ngoài ra, mỗi khu vực khác nhau lại sử dụng các tiêu chí xác nhận người chết do nCoV khác nhau và một số nơi đang dựa vào những cách thống kê có thể làm giảm tổng số ca tử vong.
Tại hạt Blaine, bang Idaho, giới chức y tế địa phương yêu cầu phải có xác nhận dương tính với nCoV, nhưng quan chức Alabama lại muốn xem xét bệnh án để xác định xem Covid-19 có thực sự là nguyên nhân tử vong. Cho đến nay, Alabama đã nhận được báo cáo về 45 ca tử vong liên quan tới Covid-19, nhưng chỉ xác nhận 31 trường hợp chết vì đại dịch.
Một số nhà nghiên cứu nói rằng không thể có một thống kê số ca tử vong đầy đủ và chính xác. Chuyện này cũng từng xảy ra với đợt dịch trước đây.
"Chúng tôi tới giờ vẫn tranh luận về số ca tử vong do cúm Tây Ban Nha giai đoạn 1918-1919. Nó có thể mất rất nhiều thời gian. Không chỉ bởi số liệu rất lộn xộn, mà bởi tác động của đại dịch rất phức tạp", Stéphane Helleringer, phó giáo sư Trường Y tế Cộng đồng Bloomberg thuộc Đại học Johns Hopkins, cho hay.
