Giới chức Trung Quốc đang cố gắng ngăn chặn gia đ́nh những nạn nhân Covid-19 và các nhà hoạt động gây sức ép lên chính quyền nhằm làm rơ quá tŕnh xử lư đại dịch tại Vũ Hán, nơi virus khởi phát và hàng ngh́n người tử vong, khiến nhiều người Vũ Hán từng nhắn tin cho Yang Zhanqing nhờ anh kiện chính phủ Trung Quốc, nhưng sau vài tuần, họ đột nhiên đổi ư hoặc ngừng liên lạc.
Những người mặc đồ bảo hộ giám sát tại cổng nghĩa trang Biandanshan ở Vũ Hán, Trung Quốc hôm 31/3. Ảnh: AFP.
Một trong số những cư dân nhờ tới sự giúp đỡ của nhà hoạt động Yang Zhanqing cho biết mẹ của anh qua đời v́ nCoV sau khi bị nhiều bệnh viện ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc, quay lưng. Một người khác nói rằng bố chồng cô tử vong trong thời gian bị cách ly.
Yang cho hay hồi cuối tháng 4, bảy người từng t́m đến anh không c̣n theo đuổi kế hoạch mà họ dày công chuẩn bị, nói thêm rằng ít nhất hai người bị cảnh sát đe dọa.
Theo các b́nh luận viên của NY Times, giới chức Trung Quốc đang cố gắng ngăn chặn gia đ́nh những nạn nhân Covid-19 và các nhà hoạt động gây sức ép lên chính quyền nhằm làm rơ quá tŕnh xử lư đại dịch tại Vũ Hán, nơi virus khởi phát và hàng ngh́n người tử vong.
"Họ lo ngại nếu để người dân đấu tranh v́ quyền lợi, cộng đồng quốc tế sẽ biết t́nh h́nh thực sự ở Vũ Hán và những ǵ các gia đ́nh tại đây phải trải qua", Yang cho hay. Nhà hoạt động này hiện sống ở New York, Mỹ, sau khi bị chính quyền Trung Quốc giam một thời gian ngắn v́ công việc anh đang tiến hành.
Trung Quốc lâu nay dường như luôn thận trọng mỗi khi có sự việc làm dấy lên nỗi đau buồn to lớn trong công chúng. Hồi năm 2008, sau trận động đất tại tỉnh Tứ Xuyên khiến ít nhất 69.000 người thiệt mạng, giới chức Trung Quốc đă cấp tiền cho những phụ huynh có con là nạn nhân thảm họa. Sau vụ tai nạn tàu hỏa chết chóc ở thành phố Ôn Châu hồi năm 2011, chính quyền không cho phép gia đ́nh các nạn nhân tới thăm địa điểm này.
Một số người cho rằng Bắc Kinh đang tiến hành kế hoạch tương tự sau những hệ quả của Covid-19, đại dịch khiến hơn 4.600 người ở Trung Quốc và hơn 252.000 người trên toàn cầu tử vong.
Ba t́nh nguyện viên liên quan tới Terminus2049, dự án trực tuyến lưu trữ các bài báo về dịch bệnh bị chính quyền kiểm duyệt, đă mất tích tại Bắc Kinh hồi tháng trước và được cho là bị bắt.
"Tôi từng nói với anh ấy rằng: 'Mấy người có nguy cơ đối mặt một số rủi ro v́ dự án này', nhưng tôi không biết mức độ ra sao", Chen Kun, em trai của Chen Mei, một trong những t́nh nguyện viên mất tích, cho hay. "Tôi cảnh báo anh ấy có thể bị cảnh sát triệu tập thẩm vấn và họ sẽ yêu cầu gỡ trang web. Nhưng tôi không ngờ chuyện sẽ nghiêm trọng như thế này".
Chen cho biết anh không nắm được tung tích ǵ của anh trai ḿnh. Tuy nhiên, anh đă trao đổi với thân nhân của Cai Wei, một t́nh nguyện viên mất tích khác. Họ nói rằng Cai và bạn gái bị bắt với cáo buộc "gây xung đột và rắc rối".
Trong khi đó, nhân viên đồn cảnh sát tại quận mà Chen Mei sinh sống ở Bắc Kinh cho biết họ không rơ về trường hợp này. Trang web của Terminus2049 trên nền tảng GitHub đă bị chặn tại Trung Quốc.
Các t́nh nguyện viên thuộc những dự án tương tự trên mạng gần đây cũng bị chính quyền thẩm vấn. Trong các tin nhắn và bài đăng riêng tư, họ cảnh báo nhau xóa sạch dữ liệu máy tính. Những người điều hành 2019ncovmemory, một dự án khác trên GitHub cũng đăng lại nội dung bị kiểm duyệt về Covid-19, đă cài đặt kho lưu trữ của họ về chế độ riêng tư.
Người dân Vũ Hán, Trung Quốc, đốt vàng mă bên một rào chắn vào lễ Thanh minh hôm 3/4. Ảnh: Reuters.
Theo thống kê của chính phủ Trung Quốc, số người chết v́ nCoV tại Vũ Hán là gần 4.000. Tuy nhiên, một số cư dân cho rằng con số thực sự cao hơn nhiều, dù Bắc Kinh khẳng định họ đă công khai và minh bạch về quy mô đại dịch. Chính phủ đă sa thải hai quan chức địa phương cấp cao, nhưng chừng đó dường như chưa đủ xoa dịu những gia đ́nh đau buồn v́ mất người thân.
Các thân nhân cho biết họ muốn được bồi thường công bằng và h́nh phạt khắc nghiệt hơn đối với những quan chức chịu trách nhiệm. Trong khi đó, nỗ lực ngăn chặn làn sóng phản đối chính quyền khiến họ thậm chí tức giận hơn. Họ phàn nàn về việc bị giám sát chặt chẽ khi cố đánh giá những mất mát của gia đ́nh.
Zhang Hai chắc chắn bố của ông, người tử vong hồi tháng 2, bị nhiễm nCoV từ một bệnh viện tại Vũ Hán. Zhang cho biết ông vẫn ủng hộ chính phủ, nhưng nghĩ rằng giới chức địa phương nên chịu trách nhiệm v́ ban đầu che giấu sự thật rằng virus có thể lây lan giữa mọi người. "Nếu tôi biết trước nguy cơ, tôi sẽ không đưa bố vào bệnh viện điều trị", Zhang nói.
Zhang kể rằng một số phóng viên Trung Quốc từng phỏng vấn ông cho biết bài báo đă bị rút trước khi xuất bản. Ông c̣n lên mạng kêu gọi thành lập một đài tưởng niệm nạn nhân Covid-19 ở Vũ Hán, nhưng các tin nhắn nhanh chóng bị kiểm duyệt. Chính quyền buộc ông chôn hài cốt của bố dưới sự giám sát của các quan chức, nhưng ông một mực từ chối.
"Họ dành quá nhiều thời gian để cố gắng kiểm soát chúng tôi. Tại sao họ không dùng công sức đó để giải quyết những mối bận tâm của chúng tôi?", Zhang thắc mắc.
Yang, nhà hoạt động sống tại New York, cho biết ngay cả khi các cư dân Vũ Hán quyết tâm kiện chính quyền, họ vẫn sẽ gặp khó khăn trong quá tŕnh t́m luật sư. Hồi tháng 3, sau khi Yang và một nhóm luật sư nhân quyền ở Trung Quốc công khai kêu gọi những người muốn kiện chính phủ, một số luật sư trên cả nước đă nhận cảnh báo từ giới chức tư pháp.
Chen Jiangang, một thành viên của nhóm, cho biết giới chức cảnh báo các luật sư không viết thư ngỏ hoặc "gây lộn xộn" bằng cách đệ đơn đ̣i bồi thường. "Nếu bất cứ ai đưa ra yêu cầu mà chính quyền không thể đáp ứng, họ ngay lập tức bị coi là mối đe dọa an ninh quốc gia", Chen nói.
Dường như để thúc đẩy ḷng yêu nước và xoa dịu t́nh h́nh, chính phủ Trung Quốc đă truy phong các bác sĩ tử vong trong cuộc chiến chống Covid-19 là liệt sĩ, thay v́ coi họ là nạn nhân của dịch bệnh. Khi ngày càng nhiều tiếng nói từ cộng đồng quốc tế kêu gọi Trung Quốc bồi thường cho toàn thế giới, Bắc Kinh cáo buộc đây là sự phá hoại của các thế lực nước ngoài.
Bất chấp nỗ lực kiểm soát t́nh h́nh của Trung Quốc, một số cư dân phẫn nộ vẫn quyết tâm đ̣i công lư. Tháng trước, Tan Jun, một công chức ở thành phố Nghi Xương, tỉnh Hồ Bắc, trở thành người đầu tiên công khai kiện chính quyền v́ phản ứng của họ với đại dịch.
Tan cáo buộc chính quyền tỉnh Hồ Bắc che giấu tính chất thực sự của nCoV, khiến người dân "không nhận thức được mối nguy hiểm của virus, lơ là cảnh giác và không chú ư tự bảo vệ bản thân". Ông chỉ ra rằng giới chức thậm chí từng cho phép tổ chức một bữa tiệc cho 40.000 gia đ́nh ở Vũ Hán hồi đầu tháng một, thời điểm virus đang lây lan. Tan kêu gọi chính quyền đưa ra lời xin lỗi trên trang nhất của Hubei Daily, một tờ báo địa phương.
Trong cuộc phỏng vấn qua điện thoại, Tan xác nhận ông đă đệ đơn kiện lên Ṭa trung cấp ở thành phố Vũ Hán, nhưng từ chối cung cấp thêm chi tiết bởi ông là công chức. Trong khi đó, những bài đăng về ông Tan bị kiểm duyệt trên mạng xă hội Trung Quốc. Ṭa án ở Vũ Hán cũng chưa b́nh luận về sự việc.
