Chính phủ Mỹ có nguy cơ đóng cửa vào ngày 1/10 nếu không đạt thỏa thuận ngân sách, và lần này được đánh giá là nghiêm trọng hơn so với các lần trước.
Chính phủ liên bang Mỹ lại một lần nữa đứng bên bờ vực đóng cửa, trừ khi Quốc hội đạt được thỏa thuận ngân sách trước năm tài chính mới vào ngày 1/10.
Khi thời gian sắp hết và cả đảng Dân chủ lẫn Cộng ḥa dường như đều cố thủ với lập trường của ḿnh, cơ hội tránh t́nh trạng thiếu hụt ngân sách liên bang gần như không c̣n. Trong một bước leo thang so với những lần đóng cửa trước đây, Nhà Trắng đă yêu cầu các cơ quan chuẩn bị kế hoạch sa thải hàng loạt nhân sự ở các chương tŕnh có nguy cơ mất nguồn tài trợ.
Vườn quốc gia Mỹ đóng cửa trong một lần chính phủ ngừng hoạt động.
Chính phủ Mỹ đóng cửa nghĩa là ǵ?
Nếu không đạt được thỏa thuận trước nửa đêm ngày 30/9 (giờ địa phương), một số bộ phận của chính phủ Mỹ sẽ bắt đầu ngừng hoạt động. Khi thiếu ngân sách, nhiều cơ quan chính phủ không thể vận hành và buộc phải dừng toàn bộ các chức năng không thiết yếu cho đến khi Quốc hội thông qua chi tiêu.
Trong bối cảnh cả hai viện Quốc hội chia rẽ sâu sắc, mối đe dọa đóng cửa đă trở thành đặc điểm thường thấy trong các cuộc chiến ngân sách ở Washington. Một cuộc đối đầu vào năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, đă dẫn đến việc chính phủ đóng cửa 34 ngày – dài nhất trong kỷ nguyên hiện đại. Khi đó, khoảng 800.000 trong tổng số 2,1 triệu nhân viên liên bang bị buộc phải nghỉ việc không lương.
Nguyên nhân đối đầu lần này là ǵ?
Năm tài chính mới của chính phủ bắt đầu vào ngày 1/10, và Quốc hội vẫn chưa đạt được thỏa thuận về dự luật chi tiêu tạm thời.
Đảng Dân chủ yêu cầu: gia hạn các khoản trợ cấp giúp giảm chi phí bảo hiểm y tế theo Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Hợp túi tiền (ACA) sắp hết hạn; hủy bỏ các cắt giảm Medicaid (chương tŕnh bảo hiểm y tế liên bang cho người có thu nhập thấp và người khuyết tật) trong đạo luật Lớn và Đẹp của ông Trump; và khôi phục nguồn tài trợ cho truyền thông công cộng bị cắt trong gói cắt giảm ngân sách.
Lănh đạo phe đa số Thượng viện John Thune gọi yêu cầu về y tế của đảng Dân chủ là “hoàn toàn mất kiểm soát, phi lư và không nghiêm túc”. Ông nói thêm: “Nếu họ muốn một cuộc đối thoại nghiêm túc, tôi chắc tổng thống sẽ hoan nghênh điều đó".
V́ sao mối đe dọa năm nay nghiêm trọng hơn?
Lần này, tác động đối với nhân viên liên bang có thể nặng nề hơn. Trong một bản ghi nhớ công bố hôm thứ Tư, Văn pḥng Quản lư và Ngân sách (OMB) của Nhà Trắng yêu cầu các cơ quan không chỉ chuẩn bị cho việc tạm thời nghỉ việc mà c̣n cho các đợt sa thải vĩnh viễn nếu chính phủ đóng cửa.
Bản ghi nhớ chỉ đạo các cơ quan sẵn sàng phát thông báo cắt giảm biên chế đối với những chương tŕnh liên bang có nguồn tài trợ sẽ chấm dứt trong trường hợp đóng cửa và bị coi là “không phù hợp với ưu tiên của tổng thống”.
OMB trước đó từng dẫn dắt các nỗ lực của chính quyền nhằm thu gọn lực lượng lao động liên bang, trong khuôn khổ chiến dịch hiệu quả hóa chính phủ do “bộ hiệu quả chính phủ” của Elon Musk lănh đạo.
Chính phủ Mỹ hoạt động thế nào khi đóng cửa?
Trong trường hợp chính phủ đóng cửa toàn bộ hoặc một phần, hàng trăm ngh́n nhân viên liên bang có thể bị buộc nghỉ việc hoặc phải làm không lương. Những hoạt động thiết yếu – như an sinh xă hội, nhiệm vụ quân sự, thực thi nhập cư và kiểm soát không lưu – vẫn tiếp tục, nhưng nhiều dịch vụ khác có thể bị gián đoạn hoặc tŕ hoăn. Hoạt động bưu điện và giao thư sẽ không bị ảnh hưởng.
Tác động có thể rộng và kéo dài. Các lần đóng cửa trước từng khiến công viên quốc gia và bảo tàng Smithsonian ở Washington phải đóng cửa; làm chậm việc đi lại bằng đường hàng không; tŕ hoăn kiểm tra an toàn thực phẩm và hoăn các phiên điều trần nhập cư.
Trong khi nền kinh tế nói chung có thể chưa cảm nhận tác động ngay, các nhà phân tích cảnh báo rằng một đợt đóng cửa kéo dài có thể làm chậm tăng trưởng, gây xáo trộn thị trường và làm xói ṃn niềm tin công chúng.
Nh́n lại các lần đóng cửa trước đây
Các lănh đạo Quốc hội Mỹ từ lâu đă chỉ trích việc đóng cửa chính phủ là độc hại và mang tính phá hoại. Thế nhưng, Quốc hội Mỹ thường xuyên rơi vào bờ vực đóng cửa khi bất đồng giữa hai đảng ngày càng khó giải quyết. Hết lần này đến lần khác, các nhà lập pháp thường chờ tới sát hạn chót để thương lượng một thỏa hiệp vào phút cuối.
- Tháng 12/2018 – tháng 1/2019:
Hai năm sau nhiệm kỳ đầu, Tổng thống Donald Trump đă dẫn nước Mỹ vào lần đóng cửa dài nhất lịch sử với yêu cầu Quốc hội cấp tiền xây tường biên giới Mỹ – Mexico. Giống như các lănh đạo Cộng ḥa hiện nay, khi đó Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi (Dân chủ) từ chối đàm phán trừ khi ông Trump đồng ư mở lại chính phủ. Đảng Dân chủ khi đó vừa giành lại đa số tại Hạ viện trong cuộc bầu cử 2018 và nắm quyền ngay giữa thời điểm chính phủ đóng cửa một phần.
Ông Trump phải nhượng bộ sau 35 ngày, khi t́nh trạng chậm trễ nghiêm trọng tại các sân bay và việc hàng trăm ngh́n nhân viên liên bang lỡ thêm một kỳ trả lương gây ra áp lực.
- Tháng 1/2018:
Chính phủ đóng cửa 3 ngày do đảng Dân chủ kiên quyết rằng bất kỳ dự luật ngân sách nào cũng phải đi kèm bảo vệ cho những người nhập cư trẻ, gọi là “Dreamers”. Ông Trump từ chối đàm phán cho tới khi chính phủ mở lại, và cuộc đóng cửa cuối tuần kết thúc sau khi ông McConnell, lúc đó là lănh đạo phe đa số Thượng viện, hứa sẽ đưa vấn đề này ra bỏ phiếu.
Đảng Dân chủ, do ông Schumer dẫn đầu, cố gắng đổ lỗi cho ông Trump. Nhưng phe Cộng ḥa lại cho rằng chính đảng Dân chủ cuối cùng đă “nhượng bộ”.
- Tháng 10/2013:
Phe cực hữu Tea Party trong Hạ viện, được Thượng nghị sĩ Cộng ḥa Ted Cruz (Texas) hậu thuẫn, đă khiến chính phủ đóng cửa 16 ngày với yêu sách thêm điều khoản ngăn cản thực thi đạo luật chăm sóc sức khỏe của Tổng thống Barack Obama.
Khủng hoảng leo thang khi phe Cộng ḥa ở Hạ viện c̣n chặn việc phê chuẩn nâng trần nợ để Bộ Tài chính có thể trả nợ, làm dấy lên nguy cơ vỡ nợ nghiêm trọng. Ông Obama, thuộc đảng Dân chủ, nhiều lần khẳng định sẽ không trả “tiền chuộc” để Quốc hội thông qua loại luật vốn dĩ mang tính thủ tục này.
Cuộc đàm phán lưỡng đảng ở Thượng viện cuối cùng đă kết thúc t́nh trạng đóng cửa, và phe Cộng ḥa không giành được nhượng bộ lớn nào về vấn đề y tế. “Chúng ta đă chiến đấu hết ḿnh. Chỉ là không thắng”, Chủ tịch Hạ viện khi đó John Boehner thừa nhận.
- Tháng 12/1995 – tháng 1/1996
Với mục tiêu cắt giảm mạnh ngân sách, phe Cộng ḥa do Chủ tịch Hạ viện Newt Gingrich dẫn đầu đă buộc chính phủ đóng cửa trong ba tuần, từ tháng 12/1995 đến tháng 1/1996, nhằm ép Tổng thống Bill Clinton kư thỏa thuận ngân sách cân bằng. Tuy nhiên, phe Cộng ḥa bị gán trách nhiệm, c̣n ông Clinton, thuộc đảng Dân chủ, đă tái đắc cử vào tháng 11 cùng năm.
- Thập niên 1970 và 1980
Dưới thời các Tổng thống Jimmy Carter (Dân chủ) và Ronald Reagan (Cộng ḥa), gần như năm nào cũng có những lần chính phủ Mỹ đóng cửa ngắn. Lần dài nhất là năm 1978, kéo dài 17 ngày.
Một loạt ư kiến pháp lư vào năm 1980 và 1981 khiến việc đóng cửa trở nên tác động nặng nề hơn. Khi đó, Bộ trưởng Tư pháp Benjamin Civiletti kết luận rằng nếu Quốc hội không thông qua luật chi tiêu mới th́ chính phủ buộc phải ngừng hoạt động một phần hoặc toàn bộ.
Trước đó, những “lần đóng cửa” thường không đồng nghĩa với việc chính phủ thật sự ngừng hoạt động, mà chỉ là t́nh trạng thiếu ngân sách với tác động hạn chế.
