Các cuộc tấn công thường xuyên và rộng khắp của quân Nga vào các cơ sở hạ tầng điện nước của Ukraine đã khiến cho hàng triệu người dân sống trong bóng tối, bị tước đi hơi ấm, điện và nước vào thời điểm mà mùa đông đang đến và nhiệt độ xuống dưới 0 độ C.
Nhiều giới đứng đầu chính phủ của Ukraine và phương Tây đã nhanh chóng lên án các cuộc tấn công này là tội ác chiến tranh vì đã gây ra thiệt hại lớn cho thường dân vô tội. Nhưng việc tấn công vào mạng lưới điện từ lâu đã là một phần của cuộc chiến tranh, vậy thì chiến thuật này của Nga có vi phạm trắng trợn luật lệ quốc tế hay không?
Hàng triệu người dân Ukraine đang bị mất điện, theo lịch trình hoặc đột xuất
Với vài sự hạn chế nhất định, một số phần của lưới điện một quốc gia có thể được xem là mục tiêu hợp pháp nếu được sử dụng để cung cấp năng lượng cho các cơ sở quân sự.
Điều này đúng ngay cả khi các mục tiêu có mục đích dân sự lẫn quân sự, miễn là việc tiêu diệt này mang lại lợi thế quân sự nhất định.
Cơ sở hạ tầng năng lượng của Iraq đã bị quân đội Hoa Kỳ tấn công năm 1991, chiến lược này đã bị chỉ trích nặng nề. Khối NATO cũng nhắm mục tiêu vào lưới điện của Serbia vào năm 1999. Trong cả hai trường hợp đó, các thường dân đều bị ảnh hưởng nặng do mất điện.
Trên thực tế, có những lúc khi vô hiệu hóa một cơ sở quân sự bằng cách tắt nguồn cung cấp năng lượng sẽ tốt hơn là tấn công trực tiếp bằng hỏa tiển hay pháo binh.
"Liệu tôi có muốn tước điện của một số thường dân trong một khoảng thời gian giới hạn không, thay vì có thể rủi ro giết phải người dân vô tội vì sử dùng vũ khí hạng nặng? Vâng, tôi thà làm như vậy", Michael Schmitt, giáo sư danh dự tại Cao đẳng Chiến tranh Hải quân Hoa Kỳ, nói với
BBC.
Nga phủ nhận đã cố ý nhằm vào thường dân vô tội và tìm cách biện minh cho các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng của Ukraine là tấn công vào
"hệ thống chỉ huy quân sự của Ukraine và các cơ sở năng lượng có liên quan", theo tuyên bố của Bộ Quốc phòng Nga vào ngày 18/11.
Tuy nhiên, ngay cả khi mục đích chỉ là mục tiêu quân sự hợp pháp, vẫn có sự giới hạn về thời điểm và phương cách tấn công.
"Chính phủ phải có trách nhiệm theo luật nhân đạo quốc tế để chọn ra một mục tiêu hoặc chiến thuật nào ít gây ra thiệt hại cho người dân. Ít chết chóc và ít thương tích, nhưng vẫn đạt được lợi thế quân sự", tiến sĩ Maria Varaki từ Bộ Nghiên cứu Chiến tranh của King’s College nói với
BBC.
Tử vong và thương tích của thường dân vô tội do các cuộc tấn công vào mục tiêu quân sự không nhất thiết là đã vi phạm công pháp quốc tế. Nhưng phải áp dụng nguyên tắc tương ứng, tức là sự tác hại với thường dân không nên quá mức so với lợi thế quân sự đạt được. Các bên giao chiến phải rất thận trọng để không đụng đến người dân và tài sản của họ.
Ở Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết, sau các vụ không kích bằng hỏa tiển vào các thành phố tháng 11, đã có 10 triệu người không có điện và một nửa công suất điện của nước này đã bị cắt đứt. Ông nói thêm rằng, có 6 triệu người khác không có điện vào tối thứ Năm tuần rồi.
Giáo sư Schmitt nói rằng, đến một điểm nào đó,
"Sự tổn hại dân sự là quá nghiêm trọng để có thể thản nhiên bóp cò".
Ukraine về đêm
Kiểu lợi thế nào đạt được sau các cuộc tấn công cũng là một yếu tố then chốt để xem xét có vi phạm luật lệ nhân đạo quốc tế hay không.
"Làm mất tinh thần hay khủng bố con người không được xem là một lợi thế về quân sự có thể chấp nhận được", tiến sĩ Varaki giải thích. Trên thực tế, điều ngược lại mới đúng:
"Khủng bố thường dân thường bị coi là tội ác chiến tranh".
Ngoài chuyện khăng khăng họ chỉ nhắm vào mục tiêu quân sự, Điện Kremlin cũng ám chỉ họ tấn công vì một mục đích khác:
thuyết phục Kyiv đàm phán vô điều kiện.
"Chuyện phíaUkraine không sẵn lòng giải quyết vấn đề qua đàm phán, cách mà họ từ chối tìm tiếng nói chung, đây chính là hậu quả", phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov ngang ngược nói.
Một lực lượng tấn công có thể hi vọng làm giảm sút tinh thần kẻ thù khi phá hủy lưới điện dân sự, nhưng điều này không đủ để biện minh theo công pháp quốc tế. Phải có một lợi thế quân sự cụ thể trước khi một vụ tấn công được xem là hợp lý, hợp pháp.
"Chỉ riêng với quy mô rộng lớn và phạm vi của các vụ tấn công bằng hỏa tiển tầm xa của Nga vào cơ sở hạ tầng của Ukraine đã cho thấy không thể biện minh mọi vụ tấn công bằng cách đó", giáo sư Schmitt nói.
Là một cựu sĩ quan của Không quân Hoa Kỳ, giáo sư Schmitt cũng nghi ngờ Nga xác nhận đầy đủ mọi đối tượng họ tấn công, một yêu cầu khác của luật nhân đạo quốc tế.
"Bạn không thể tiến hành một loạt chiến dịch với cường độ và số lần cao như vậy khắp toàn quốc và đã hoàn tất sự thẩm tra tất cả mọi mục tiêu như yêu cầu", ông nói.
Với ý đó, Giáo sư Schmitt tin rằng giờ đây đã
"khá rõ ràng" cho thấy động cơ chính của Nga, ít nhất trong một số vụ tấn công, là
nhằm khủng bố người dân.
Tiến sĩ Varaki nói, bất kể lý do gì để cho quân Nga nhắm vào lưới điện, họ cũng chưa thể hiện cam kết để giảm thiểu mức thiệt hại cho thường dân vô tội.
"Bạn có thể thấy rõ ràng quân Nga không thực sự bận tâm là có nhiều thường dân sẽ bị chết", bà nói.
Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Ukraine cho biết, tính đến ngày 28/11, Nga đã tấn công hơn 200 mục tiêu riêng biệt có liên quan đến cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine. Hàng triệu người không có điện và ở hơn chục khu vực, sử dụng điện bị hạn chế, trong đó có gần 10,000 người dân đã bị thiệt mạng.
Mặc dù vậy, giáo sư Schmitt nói nếu Nga hi vọng sẽ làm mất tinh thần dân chúng, chiến thuật này khó có hiệu quả.
"Về mặt lịch sử, không có lý do gì để tin rằng tinh thần người Ukraine sẽ bị suy sụp… Putin đang củng cố thêm sự quyết tâm chống lại Nga và tiếp tục chiến đấu của dân tộc Ukraine. Đây là tính toán sai lầm về mặt chiến lược".
Vậy Nga có vi phạm luật pháp quốc tế không? Bất cứ quy trình pháp lý nào trong tương lai sẽ trước tiên xem xét số lượng lớn các mục tiêu đánh phá có thể xem là mục tiêu về quân sự hợp pháp hay không.
Ngay cả khi câu trả lời là có, sự thiệt hại gây ra cho thường dân không thể quá lớn so với lợi thế về mặt quân sự cụ thể đạt được. Và lợi thế đó phải là lợi thế quân sự . Việc tiến hành khủng bố tinh thần người dân không phải là lý do chính đáng để đưa ra các cuộc tấn công.
Nga và Ukraine đều có tham gia Nghị định thư bổ sung I của Công ước Geneva, trong đó có xác định các quy tắc này. Vẫn còn phải xem liệu Nga có bao giờ phải giải thích những hành động xâm lược của mình có tuân thủ các quy tắc này hay không?
