Đòn tấn công lịch sử giữa Biển Caspi
Ukraine vừa công bố một đòn tấn công hoàn toàn mới trong chiến dịch “đánh vào túi tiền chiến tranh” của Nga: dùng drone tầm xa đánh trúng một giàn khoan dầu ngoài khơi trên Biển Caspi – Filanovsky, thuộc tập đoàn Lukoil.
Giới an ninh Ukraine gọi đây là lần đầu tiên hạ tầng khai thác dầu của Nga ở Caspi trở thành mục tiêu, và nhấn mạnh: mọi doanh nghiệp Nga đang phục vụ cỗ máy chiến tranh đều là “mục tiêu hợp pháp”.
Filanovsky được quảng cáo là mỏ dầu ngoài khơi lớn nhất của Nga ở khu vực này. Việc nó bị tấn công không chỉ mang ý nghĩa quân sự, mà còn là thông điệp: chiến tranh đã rời khỏi chiến tuyến Donbass, Crimea, Biển Đen… để chạm vào tận “trái tim dầu khí” của Moscow.
“Trừng phạt tầm xa”: khi drone thay thế nghị quyết trừng phạt
Từ năm 2024, Kyiv đã bắt đầu đều đặn tấn công các nhà máy lọc dầu, nhưng từ tháng 8 đến cuối tháng 11, nhịp độ tăng vọt: ít nhất 77 cơ sở năng lượng của Nga bị đánh – gần gấp đôi 7 tháng đầu năm. Chỉ riêng tháng 11 đã ghi nhận ít nhất 14 cú đánh vào nhà máy lọc dầu và 4 cuộc tấn công vào các cảng xuất khẩu.
Một số mục tiêu bị “viếng thăm” nhiều lần. Nhà máy lọc dầu Saratov của Rosneft đã bị đánh ít nhất 8 lần kể từ tháng 8, trong đó 4 lần chỉ riêng tháng 11. Từ những cú đánh “làm phiền” rời rạc, chiến lược đã chuyển sang: không cho nhà máy kịp ổn định, buộc dây chuyền lọc – từ các khâu dễ nhìn đến những “mắt xích thầm lặng” quyết định sản lượng xăng dầu – luôn trong tình trạng chập chờn.
Các chuyên gia năng lượng cảnh báo: mỗi vụ cháy lớn không chỉ làm hư hại bề mặt. Thép, ống, cột chưng cất… không thể chịu mãi cảnh nung nóng – làm nguội – nung nóng lặp đi lặp lại mà không biến dạng. Đó là thứ “hao mòn vô hình” mà ngay cả Moscow cũng khó định lượng chính xác.
Không còn giới hạn trong nội địa Nga: từ cảng, đường ống đến tàu chở dầu
Nếu trước đây Ukraine cố gắng tránh gây chấn động thị trường quốc tế, thì từ mùa hè, giới hạn ấy gần như bị gỡ bỏ.
Các cảng xuất khẩu dầu lớn như Novorossiysk, Tuapse (Biển Đen) và Ust-Luga (Baltic) đã nhiều lần bị tấn công. Đường ống Druzhba – tuyến cung cấp dầu cho vài nước EU vẫn còn phụ thuộc Nga – đã bị đánh 5 lần kể từ tháng 8, khiến Budapest phải lên tiếng phản đối.
Đáng chú ý, tuyến ống Caspian Pipeline Consortium (CPC) – chở khoảng 80% dầu của Kazakhstan ra Biển Đen, do Nga, Kazakhstan và các “ông lớn” như Exxon, Chevron, Eni cùng sở hữu – cũng bị tấn công hai lần trong 4 ngày. Một trụ neo tàu bị phá hủy, toàn bộ cảng phải đóng cửa hai ngày. Kazakhstan đã phải lên tiếng cho rằng đây là hành động làm tổn hại quan hệ song phương.
Cao trào là khi Ukraine bắt đầu đánh thẳng vào tàu chở dầu thuộc “hạm đội bóng tối” của Nga: các tàu đổi cờ, tắt AIS, lén lút chở dầu đi vòng tránh trừng phạt. Chỉ trong vài tuần, ít nhất ba tàu chở dầu bị drone trên biển tấn công trên đường vào Novorossiysk. Putin nổi giận gọi đó là “hải tặc”, Thổ Nhĩ Kỳ phải triệu đại sứ Nga và Ukraine tới để yêu cầu kiềm chế.
Từ góc nhìn của Kyiv, mọi chuyện lại rất rõ: nếu các lệnh trừng phạt của phương Tây không đủ bịt dòng tiền dầu, thì các “đòn trừng phạt tầm xa” bằng drone sẽ làm phần việc còn lại.
Khi Mỹ và châu Âu “bật đèn xanh”
Có hai yếu tố bên ngoài khiến Ukraine tự tin tăng nhiệt chiến dịch này.
Thứ nhất là sự xoay trục của Washington. Từ chỗ dè dặt với ý tưởng tấn công sâu vào lãnh thổ Nga, Nhà Trắng đã công khai chấp nhận thực tế: rất khó, nếu không muốn nói là bất khả, để chiến thắng mà không đánh vào lãnh thổ kẻ xâm lược và các nguồn lực nuôi chiến tranh.
Sau hội nghị Alaska thất bại giữa Trump và Putin, Mỹ bắt đầu tăng chia sẻ tình báo cho Ukraine, tập trung vào các mục tiêu năng lượng trên đất Nga, với kỳ vọng bóp chặt hơn nữa nguồn thu dầu khí.
Thứ hai là việc giá dầu thế giới đang chịu áp lực dư cung. Một thị trường “đệm dày” giúp các đồng minh phương Tây dễ chấp nhận rủi ro, vì những cú đánh làm giảm sản lượng Nga sẽ khó đẩy giá xăng dầu toàn cầu tăng sốc. Nói cách khác, chính sách “đánh vào cây ATM năng lượng của Nga” chỉ có đất sống khi người lái xe ở châu Âu, Mỹ không bị hóa đơn xăng đè nặng quá mức.
Ở châu Âu, tâm lý cũng thay đổi nhanh. Tới cuối mùa hè, trong các cuộc họp an ninh, gần như không còn ai dám lớn tiếng đề nghị “kiềm chế” Ukraine khi chọn mục tiêu. Các nghị sĩ, bộ trưởng bắt đầu công khai nói: nếu Ukraine thất bại, đó không chỉ là bi kịch của Kyiv, mà là rủi ro an ninh trực tiếp cho châu Âu trong nhiệm kỳ của chính họ.
Nga hụt hơi ra sao?
Các số liệu mới nhất cho thấy bức tranh không hề êm đềm ở phía Nga.
Công suất lọc dầu trong nước giảm khoảng 6% so với cùng kỳ năm trước – con số nghe có vẻ nhỏ, nhưng lại đủ gây rối loạn, vì Nga vốn chỉ dư thừa một lượng xăng rất mỏng. Tháng 9–10, hình ảnh xe xếp hàng tại trạm xăng xuất hiện ở nhiều nơi. Chính phủ buộc phải tạm cấm xuất khẩu xăng để giải quyết thiếu hụt trong nước.
Moscow cũng phải tung thêm chính sách “đi vòng”: cho doanh nghiệp nhận trợ cấp nếu đưa dầu sang Belarus lọc, rồi nhập lại để ổn định thị trường nội địa.
Cùng lúc, những lệnh trừng phạt mới đầu tiên dưới thời Trump bắt đầu siết vào hai trụ cột Rosneft và Lukoil. Giá dầu Urals – loại chủ lực của Nga – dần trượt xuống vùng thấp nhất kể từ đầu chiến tranh. Doanh thu dầu khí trong tháng 11 được chính truyền thông nhà nước Nga thừa nhận là đã giảm gần 34% so với cùng kỳ năm trước.
Dẫu vậy, các chuyên gia cảnh báo: đừng ảo tưởng rằng chỉ riêng những đòn đánh của Ukraine là đủ quật ngã cỗ máy chiến tranh Nga. Nếu “tối giản lối sống”, Moscow về lý thuyết vẫn có thể tồn tại với một nửa lượng xuất khẩu dầu khí hiện tại. Những cú đấm vào hạ tầng năng lượng chỉ là một phần của bức tranh nhiều mảnh, từ tài chính, công nghệ, vũ khí cho tới áp lực chính trị nội bộ.
NATO cảnh báo: “Chiến tranh ở ngay ngưỡng cửa chúng ta”
Trong bối cảnh đó, thông điệp từ Brussels, Berlin hay các thủ đô châu Âu khác không còn là những câu chữ ngoại giao mềm mại.
Tổng thư ký NATO Mark Rutte thẳng thắn cảnh báo rằng các nước thành viên có thể là “mục tiêu tiếp theo” của Nga nếu Ukraine bị bẻ gãy. Phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich ở Berlin, ông nói: “Xung đột không còn ở đâu đó xa xôi. Nó đang ở ngay trước cửa nhà chúng ta. Nga đã mang chiến tranh trở lại châu Âu, và chúng ta phải chuẩn bị cho quy mô chiến tranh mà ông bà, cụ kỵ chúng ta từng trải qua.”
Rutte ước tính Nga có thể sẵn sàng dùng vũ lực với NATO trong vòng 5 năm nữa, nếu không bị răn đe đủ mạnh. Câu trả lời của khối: tăng mục tiêu chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP vào năm 2035 – hơn gấp đôi chuẩn 2% trước đây, và trùng khít với đòi hỏi của Trump nhiều năm qua.
Vừa cảnh báo, Rutte vừa nhắc lại: không thể bảo vệ nước Mỹ mà không giữ an toàn Đại Tây Dương, và để giữ được Đại Tây Dương, cần một NATO mạnh. Dù nhấn mạnh châu Âu phải tự đảm trách hơn nữa gánh nặng phòng thủ, ông vẫn coi dây liên kết xuyên Đại Tây Dương là cốt lõi.
Hòa bình trên bàn thương lượng, nhưng với cái giá nào?
Trong lúc drone Ukraine vẫn lao vào các cơ sở dầu khí, ở hậu trường, các cuộc đàm phán hòa bình lại xoay quanh câu hỏi gai góc: nhượng bộ lãnh thổ tới đâu, và Ukraine phải được bảo đảm an ninh như thế nào?
Rutte khẳng định: bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải đi kèm “bảo đảm an ninh đủ mạnh để Putin hiểu rằng nếu tái xâm lược, phản ứng sẽ mang tính hủy diệt”. Nhưng chính ông cũng thừa nhận, câu chuyện nhượng bộ lãnh thổ là “tế nhị và khó khăn”, và cuối cùng chỉ người Ukraine mới có quyền quyết định.
Trong khi đó, Trump ngày càng công khai gây áp lực buộc Kyiv chấp nhận nhượng bộ để đổi lấy hòa bình. Thế khó của Ukraine là: vừa phải chịu đựng áp lực quân sự từ Nga, vừa trông cậy vào vũ khí và tiền bạc của phương Tây, lại vừa bị chính các đồng minh thúc ép “đi đến thỏa thuận”.
Ở trung tâm cơn lốc đó, chiến dịch tấn công vào hạ tầng dầu khí Nga trở thành một trong số ít công cụ mà Kyiv có toàn quyền kiểm soát. Mỗi giàn khoan bốc cháy, mỗi nhà máy lọc dầu tê liệt, mỗi tàu chở dầu bị đòn drone đánh trúng… là một thông điệp gửi tới Moscow và cả phương Tây: Ukraine sẽ không chịu chết lặng trên chiến tuyến, và nếu thế giới không thể hoặc không muốn siết chặt trừng phạt, họ sẽ tự mình làm công việc đó – bằng thuốc nổ, bằng lửa và bằng những chiếc drone bay xa hơn mỗi ngày.
