|
Qatar - quốc gia nhỏ bé nhưng giàu có đến kinh ngạc đă trở thành một nhân tố quan trọng trên trường quốc tế khi nỗ lực giải quyết một số xung đột khó giải quyết nhất. Điều ǵ đă giúp Qatar làm nên vị thế quan trọng này?
Gỡ rối xung đột Iran - Israel
Sáng 13/6/2025, vài giờ sau khi Israel phóng loạt tên lửa về phía Tehran, một trong những cuộc gọi đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump là gọi cho Quốc vương Qatar. Ông Trump hy vọng Sheikh Tamim có thể thuyết phục Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian tham gia một giải pháp đàm phán. Ông Pezeshkian đă từ chối. Iran sẵn sàng đàm phán, nhưng sẽ không đàm phán khi bị tấn công.
Vài ngày tiếp theo, trong suốt "cuộc chiến 12 ngày", phía Qatar đă thường xuyên trao đổi với Tổng thống Trump và giới lănh đạo Iran. "Chúng tôi rất bận rộn", một nhà ngoại giao cấp cao của Qatar nói, với giọng điệu có phần khiêm tốn. Những rủi ro đối với khu vực là rất lớn, nhưng đối với Qatar, chúng "mang tính sống c̣n", ông nói. Qatar là một quốc gia nhỏ bé. Phần lớn khối tài sản khổng lồ của họ đến từ mỏ khí đốt dưới biển mà họ chia sẻ với Iran lân cận và hai quốc gia này có mối quan hệ tốt đẹp. Đồng thời, Qatar là đồng minh thân cận của Mỹ và là nơi đặt căn cứ quân sự lớn nhất của Mỹ trong khu vực. Nếu Mỹ tham gia cuộc chiến, Qatar sẽ trở thành mục tiêu.
Các quan chức Qatar ngay lập tức bắt đầu t́m kiếm "cách hạ nhiệt". Nhưng, ngày 22/6, Mỹ đă tấn công 3 cơ sở hạt nhân ở Iran. Đối với giới lănh đạo Qatar, sự leo thang này là một kịch bản ác mộng. Tuy nhiên, chỉ trong ṿng 48 giờ, cuộc xung đột đă kết thúc và Qatar đă đóng một vai tṛ quan trọng trong việc chấm dứt nó.
Ngày 23/6, Iran đă phóng tên lửa về phía Qatar, nhắm vào căn cứ không quân al Udeid, nơi có 10.000 lính Mỹ đồn trú. Đây là lần đầu tiên Qatar hiện đại bị tấn công quân sự.
Mặc dù người dân Doha không được báo trước, nhưng cuộc tấn công này là một sự kiện được dàn dựng kỹ lưỡng giữa Iran, Mỹ và Qatar. Vài giờ trước cuộc tấn công, Iran đă thông báo cho người Mỹ rằng tên lửa sẽ được bắn vào al Udeid. Đổi lại, người Mỹ đă thông báo cho người Qatar và họ đă đóng cửa không phận của ḿnh để pḥng ngừa. Tổng cộng có 14 tên lửa đă được phóng và hầu hết đă bị lực lượng pḥng thủ Qatar đánh chặn. Qatar lên án cuộc tấn công nhưng không trả đũa. Bằng cách cho phép Iran tấn công “giữ thể diện” vào các tài sản của Mỹ, Qatar đă "chịu thiệt hại cho cả nhóm để tạo điều kiện cho việc xuống thang", Kristian Coates Ulrichsen, chuyên gia về Trung Đông tại Viện Chính sách công Baker của Đại học Rice, cho biết.
Sau cuộc tấn công vào al Udeid, ông Trump một lần nữa lại nhờ đến sự giúp đỡ của Qatar. Trong một cuộc gọi tới Quốc vương Qatar, ông Trump giải thích rằng Israel đă đồng ư với đề xuất ngừng bắn của Mỹ - giờ đây ông muốn Qatar giúp thuyết phục Iran kư vào đề xuất này. Ngày 24/6, Thủ tướng Qatar Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim al-Thani đă đảm bảo thỏa thuận chấm dứt thù địch của Iran. Qatar đă góp phần giành lại ḥa b́nh từ tay chiến tranh.
Chậm răi, lặng lẽ, Qatar đă tự ḿnh trở thành thủ đô ngoại giao của thế giới. Rải rác khắp Doha là vô số cung điện và văn pḥng đă tổ chức các cuộc đàm phán trong những năm gần đây về việc rút quân đội Mỹ khỏi Afghanistan, trả tự do cho trẻ em Ukraine từ Nga, trả tự do cho các con tin Mỹ từ Iran, trả tự do cho các con tin Israel bị Hamas bắt giữ và đầu năm nay là một lệnh ngừng bắn ngắn hạn ở Gaza.
Sức mạnh mà Qatar đang nắm giữ đă khiến nhiều nhà quan sát bất ngờ. Là quốc gia quân chủ Hồi giáo bảo thủ ở Trung Đông, Qatar là một địa điểm mới cho những thỏa thuận địa chính trị mang tính rủi ro cao vốn chỉ được thực hiện tại Geneva và Oslo. Tuy nhiên, kể từ ngày 7/10/2023, nỗ lực của quốc gia bấp bênh này nhằm trở thành trung gian ḥa giải của thế giới đă phát huy tác dụng. Vốn đă vun đắp mối quan hệ chặt chẽ từ lâu với cả Mỹ và Hamas, Qatar đă trở thành trung tâm của các cuộc đàm phán ngừng bắn, cũng như các cuộc thảo luận về viện trợ và sơ tán người bị thương. Khi cuộc xung đột lan rộng ra toàn bộ Trung Đông và lôi kéo Mỹ vào cuộc, vai tṛ trung gian của Qatar đă phát triển từ một chiến lược nhằm tăng cường an ninh của chính ḿnh thành một vai tṛ làm nền tảng cho an ninh toàn thế giới.
Tính đến tháng 7/2025, Qatar đang tổ chức 10 cuộc ḥa giải tích cực, một số được tổ chức tại Doha, một số khác ở nước ngoài. Vào ngày 28/6, các quan chức Qatar đă có mặt tại Washington DC để kư kết hiệp ước ḥa b́nh giữa CHDC Congo và Rwanda, kết quả của các cuộc đàm phán mà Qatar đă khởi xướng vào đầu năm nay.
Một tuần sau, sau khi tham dự lễ kư kết hiệp ước ḥa b́nh tại Washington D.C., Tiến sĩ Mohammed bin Abdulaziz al-Khulaifi, Bộ trưởng Nhà nước Qatar kiêm trưởng đoàn trung gian, đă đến Venezuela, nơi Qatar đóng vai tṛ trung gian giữa Mỹ và Venezuela trong quá tŕnh thảo luận về việc trao đổi tù nhân và tranh chấp liên quan đến việc trục xuất người di cư Venezuela. Vài giờ sau cuộc tṛ chuyện, ông Al-Khulaifi đă sẵn sàng tiếp đón một phái đoàn Israel tại Doha để bắt đầu một ṿng đàm phán mới với Hamas. "Bất cứ khi nào có xung đột hoặc khủng hoảng, các vị sẽ thấy chúng tôi", ông nói, dẫn dắt mọi người "đến bàn đàm phán".
Đi lên từ “không có ǵ cả”
Trong những thập kỷ đầu tiên sau khi chấm dứt chế độ bảo hộ của Anh vào năm 1971, Qatar gần như không có ǵ cả: không có sự giàu có về dầu mỏ và quyền lực tôn giáo của Saudi Arabia, cũng không có sự bùng nổ xây dựng của Dubai, không có tầm ảnh hưởng về văn hóa và chính trị của Ai Cập và Syria. Trong những năm 70 và 80 thế kỷ XX, giới công chức từ khắp thế giới Arab đă di cư đến các nền kinh tế giàu dầu mỏ của Vùng Vịnh. Rất ít người đến Qatar. Gia tộc cầm quyền của Qatar, Al-Thanis, không có danh tiếng ǵ. Đất nước này chỉ được coi là “chư hầu” của nước láng giềng Saudi Arabia.
Sau đó, vào những năm 90, Qatar phát hiện ra khí đốt và mọi thứ đă thay đổi. South Pars/North Dome, một phần nằm trong vùng biển Iran, là mỏ khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới. Chỉ trong vài năm, Qatar đă trở thành quốc gia xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) hàng đầu thế giới và tài sản quốc gia của nước này đă bùng nổ. Cũng trong giai đoạn này, Qatar mà chúng ta biết ngày nay đang dần h́nh thành. Năm 1995, Hamad bin Khalifa al-Thani đă tiến hành một cuộc đảo chính cung đ́nh chống lại cha ḿnh, trục xuất ông khỏi Qatar cho đến đầu những năm 2000. Trong khi cha ông vui mừng khi Qatar vẫn phụ thuộc vào Saudi Arabia, vị tiểu vương mới lại có những tham vọng lớn hơn.
Một năm sau cuộc đảo chính, Al Jazeera được thành lập. Trái ngược với cách tiếp cận tôn trọng của các phương tiện truyền thông do nhà nước kiểm soát trên khắp khu vực, Al Jazeera đă đưa các diễn ngôn chính trị Arab ra khỏi đường phố và lên sóng phát thanh, thách thức các giáo phái chính thống, khơi dậy căng thẳng giáo phái và gây hấn với các chính phủ Arab khác. Khi Sheikh Hamad lên nắm quyền, "ông đă có một chiến lược đưa Qatar lên vũ đài thế giới". Kênh truyền h́nh mới này là một phần trong kế hoạch đó.
Trong khi Qatar sử dụng kênh truyền h́nh Al Jazeera để mở rộng tầm ảnh hưởng văn hóa trong khu vực, thông qua Cơ quan Đầu tư Qatar (QIA), sức mạnh tài chính của họ thậm chí c̣n được mở rộng hơn nữa. Tại Anh, quốc gia từng cai trị Qatar, các tổ chức nhà nước và tư nhân Qatar đă tích lũy danh mục bất động sản trị giá 100 tỷ bảng Anh, thâu tóm Chelsea Barracks vào năm 2007, Shard vào năm 2009 và Harrods vào năm 2010. Tại Pháp, Qatar mua lại câu lạc bộ bóng đá Paris Saint-Germain vào năm 2011; tại Mỹ, mua Miramax Studios vào năm 2016; và cùng năm đó là ṭa nhà biểu tượng Asia Square Tower 1 tại Singapore.
Có lẽ, đây là lư do tại sao người Qatar cảm thấy thoải mái hơn khi biến Doha thành nơi mọi người tụ họp để tṛ chuyện. Diễn đàn Kinh tế Qatar (Qatar Economic Forum) và Thảo luận Doha (Doha Debates), hai cuộc họp thường niên tạo nên một dạng Davos trên Vịnh Ba Tư, đă diễn ra hơn 20 năm và tạm thời biến một số khu vực của thành phố thành trung tâm của những cuộc tṛ chuyện và hoạt động. H́nh ảnh mà người Qatar muốn xây dựng có những hạn chế. Các cuộc thảo luận được hướng ra bên ngoài, với Qatar như một kiểu phông nền cho các cuộc thảo luận toàn cầu.
Là một quốc gia nhỏ, bản sắc của Qatar phần lớn được định h́nh bởi hệ thống chính trị của nước này. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2021, vị tiểu vương mô tả Qatar có hai vai tṛ: "Nhà cung cấp năng lượng và người kiến tạo ḥa b́nh". Vai tṛ đầu tiên là một tài sản được gửi gắm nhờ vào vận may địa chất, nhưng vai tṛ thứ hai là một lựa chọn đồng bộ của giới lănh đạo đất nước và được theo đuổi với quyết tâm ngày càng kiên định.
Ngoại giao đóng vai tṛ trung tâm trong cách Qatar tự nh́n nhận chính ḿnh. Hiến pháp năm 2003 của nước này nêu rơ chính sách đối ngoại của Qatar “dựa trên nguyên tắc củng cố ḥa b́nh và an ninh quốc tế bằng cách khuyến khích giải quyết ḥa b́nh các tranh chấp quốc tế”. Giới chính trị Qatar dường như rất phấn khích trước việc một cam kết chính sách trừu tượng được đưa ra hơn 20 năm trước giờ đă trở thành hiện thực. “Đây là công việc mà không nhiều người làm”, Bộ trưởng Nhà nước phụ trách ḥa giải, giải quyết tranh chấp và xung đột Al-Khulaifi nói. “Đôi khi chúng tôi cảm thấy ḿnh như những bác sĩ, cố gắng t́m ra giải pháp phù hợp cho những ca bệnh phức tạp nhất, cố gắng cung cấp cho họ liều thuốc họ cần”.Nhóm chuyên gia hàng đầu xử lư các cuộc khủng hoảng toàn cầu có quy mô nhỏ đến mức tất cả có thể ngồi vừa một chiếc SUV. Nhóm này bao gồm Quốc vương Tamim bin Hamad al-Thani, cùng Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim al-Thani - Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao, và Al-Khulaifi - Bộ trưởng Nhà nước phụ trách ḥa giải, giải quyết tranh chấp và xung đột. Theo một người am hiểu về các thỏa thuận đàm phán, quốc vương thường gọi điện thoại trực tiếp cho các nhà lănh đạo để thuyết phục họ bắt đầu ḥa giải. Đây chính là cách Qatar đă thuyết phục được Tổng thống Paul Kagame của Rwanda bay đến Doha vào tháng 3 để tham gia các cuộc đàm phán ḥa b́nh với CHDC Congo. Ngay cả khi quốc vương không có mặt tại các pḥng họp, ông vẫn nhắn tin trực tiếp cho những người có mặt và tham gia vào các quyết định quan trọng thông qua đường dây nóng.
Nền tảng cho tất cả những nỗ lực này - với tư cách là người trung gian, người thuyết phục, người tạo điều kiện - chính là vai tṛ tài trợ của Qatar. Vào năm 2020, Qatar đă có thể “đưa 400 đại biểu Taliban đến Doha trong thời gian ngắn” để làm việc về các giai đoạn cuối cùng của thỏa thuận rút quân của Mỹ khỏi Afghanistan. 10 năm trước đó, Qatar đă giúp thuyết phục phiến quân ở Darfur đàm phán với Chính phủ Sudan bằng cách hứa hẹn hàng trăm triệu USD viện trợ sau thỏa thuận ḥa b́nh. Một trong những lợi ích của một chế độ quân chủ chuyên chế với khối tài sản vô hạn là có thể chi tiêu những khoản tiền khổng lồ mà không cần phải vượt qua các rào cản hành chính hoặc thủ tục hành chính rườm rà.
Việc Qatar tập trung mạnh mẽ vào ngoại giao một phần là kết quả của nhiều năm xung đột gay gắt. Vào những năm 2010, sau một thời gian dài tuân thủ sự đồng thuận rộng răi hơn trong khu vực, Qatar bắt đầu chủ động gây hấn với các nước láng giềng. Nguyên nhân là Mùa xuân Arab.
Sau nhiều năm đe dọa, căng thẳng khu vực lên đến đỉnh điểm vào mùa hè năm 2017. Vào ngày 5/6, Saudi Arabia, UAE, Yemen, Ai Cập và Bahrain đă cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar. Tàu thuyền của Qatar bị cấm sử dụng đường hàng không, đường bộ và đường biển qua Vịnh Arab và Ai Cập. Saudi Arabia đă đóng cửa tuyến đường bộ duy nhất của Qatar. Trong khi đó, Saudi Arabia và UAE đă huy động quân đội và sẵn sàng tấn công. Chỉ có sự can thiệp vào phút chót của Ngoại trưởng Mỹ khi đó là ông Rex Tillerson mới cứu được Qatar. Saudi Arabia và UAE đă lùi bước, nhưng cuộc phong tỏa vẫn tiếp tục và chỉ được tháo gỡ dần trong vài năm sau đó.
|
|
