Năm tiếng sau cánh cửa Điện Kremlin
Cuộc gặp tay ba giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và phái đoàn Mỹ do đặc phái viên Steve Witkoff cùng Jared Kushner dẫn đầu đã khép lại sau gần năm giờ đồng hồ, theo truyền thông Nga. Không có hình ảnh ký kết, không có tuyên bố đột phá, chỉ có một dòng chữ vắn tắt trên X của đặc phái viên Kirill Dmitriev: “productive” kèm biểu tượng chim bồ câu hòa bình. Trước đó, Điện Kremlin đã chuẩn bị sân khấu rất kỹ: Witkoff và Kushner được đưa đi dạo quanh Quảng trường Đỏ, dùng bữa trưa với trứng cá muối, thịt nai, bánh chiên nhân cua tại một nhà hàng Michelin, rồi được đón vào những căn phòng trải thảm đỏ của Kremlin. Phát ngôn viên Dmitry Peskov nhấn mạnh cuộc gặp “không giới hạn thời gian”, sẽ kéo dài “chừng nào cần thiết”. Thực tế, nó kéo dài nhiều giờ, nhưng cái mà thế giới chờ đợi – một lối thoát rõ ràng cho cuộc chiến ở Ukraine – thì vẫn xa vời.
Kế hoạch của Trump: nền tảng hay cái bẫy cho Kyiv?
Những gì được biết về nội dung thương thuyết vẫn chủ yếu đến từ các bên phụ. Ban đầu, Washington đưa ra một kế hoạch hòa bình 28 điểm, bị châu Âu và nhiều nghị sĩ Mỹ chỉ trích là quá ưu ái Nga. Sau cuộc họp với phía Ukraine tại Geneva rồi Florida, bản dự thảo được “tinh chỉnh” để Kyiv dễ chấp nhận hơn. Hai nút thắt lớn nhất vẫn là: tham vọng gia nhập NATO của Ukraine và yêu sách lãnh thổ ở vùng Donbas mà Nga đã tuyên bố sáp nhập nhưng chưa hoàn toàn kiểm soát. Theo các nguồn tin, các phương án “lách” đã được vạch ra: trên giấy thì không cấm cửa NATO, nhưng trên thực tế đóng băng cánh cửa đó; trên bản đồ thì không thừa nhận sáp nhập, nhưng trên thực địa chấp nhận cho Moscow một phần lợi thế. Nhiệm vụ của Witkoff và Kushner là mang gói đề xuất ấy đến đặt trước mặt Putin, thuyết phục ông ta rằng đó vẫn có thể được coi là một “chiến thắng”. Câu trả lời từ Kremlin, qua lời cố vấn Yuri Ushakov, rất lạnh lùng: “Một số điểm tạm gọi là chấp nhận được, nhưng còn nhiều điểm không phù hợp với chúng tôi”. Không có sự thỏa hiệp nào được đạt tới, dù Ushakov vẫn gọi cuộc gặp là “rất hữu ích, mang tính xây dựng và giàu nội dung”.
Moscow muốn “hòa bình” theo cách nào?
Ngay trước cuộc gặp, Peskov đã nhắc lại lập trường “muôn thuở” của Điện Kremlin: bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải giải quyết “căn nguyên ban đầu” của cuộc chiến – cụm từ mơ hồ hàm ý một loạt đòi hỏi: chấm dứt mở rộng NATO, thừa nhận các vùng bị chiếm là lãnh thổ Nga, và trên thực chất là chấm dứt Ukraine như một quốc gia hoàn toàn độc lập. Peskov gọi kế hoạch của Trump là “nền tảng rất tốt”, nhưng kèm theo câu “chúng tôi phải đạt được mục tiêu của mình”. Nói cách khác, Nga sẵn sàng nói về hòa bình, miễn là hòa bình đó đóng dấu cho những gì họ đã giành được bằng vũ lực – hoặc ít nhất là khiến thế giới chấp nhận rằng Ukraine không bao giờ trở lại vạch xuất phát trước 2014. Một quan chức NATO thẳng thắn nhận xét: liên minh không thấy bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy Moscow sẵn sàng nhượng bộ “có ý nghĩa”, và dự đoán Nga sẽ dùng thỏa thuận, nếu có, như tấm màn che để cài người, gây ảnh hưởng và làm suy yếu sức mạnh quân sự Ukraine, chuẩn bị cho những đợt tấn công sau này.
Pokrovsk: chiến trường đẫm máu thành đạo cụ tuyên truyền
Trong lúc Witkoff và Kushner ngồi thương lượng trong Điện Kremlin, ở tiền tuyến, thành phố Pokrovsk ở miền đông Ukraine trở thành trung tâm của một cuộc chiến khác – cuộc chiến về hình ảnh. Putin, trong bộ quân phục rằn ri, vui mừng đón tin “Pokrovsk đã thất thủ”, bất chấp việc phía Kyiv phủ nhận. Nga tung video binh lính cắm cờ giữa trung tâm thành phố, dù khu vực đó thực ra đã nằm trong vùng kiểm soát của họ từ trước. Các chuyên gia phân tích cho rằng đây là màn trình diễn nhắm thẳng vào phương Tây: nếu Moscow thuyết phục được rằng chiến thắng trên chiến trường là tất yếu, câu hỏi sẽ dần xuất hiện trong đầu các thủ đô châu Âu: “Nếu Nga sẽ thắng, sao còn đổ tiền cho Ukraine? Thôi thì đàm phán đi cho xong”. Trong khi đó, binh sĩ Ukraine trên mặt đất đưa ra những lời kể trái ngược: có người khẳng định quân Kyiv vẫn giữ được các vị trí, có người thừa nhận “tình hình thực sự tệ”, các điểm chốt bị biến thành “vị trí trên bản đồ, chứ không còn người sống”. Giao tranh đường phố đã lan tới Hryshyne, tuyến đường sống còn nối các làng xung quanh nằm trong tầm pháo. Không có một đường ranh rõ ràng nào nữa, chỉ có những khu vực “tranh tối tranh sáng” – đó chính là mảnh đất màu mỡ cho tuyên truyền.
Zelensky giữa Dublin lạnh và một cơ hội mỏng manh
Cách Điện Kremlin hàng ngàn cây số, Tổng thống Volodymyr Zelensky đứng trước tòa nhà chính phủ ở Dublin trong chuyến công du chính thức đầu tiên tới Ireland. Ở đó, ông ký một thỏa thuận cam kết hỗ trợ thêm cho Ukraine, từ viện trợ quân sự phi sát thương tới kinh phí sửa chữa hạ tầng năng lượng bị bom đạn tàn phá. Nhưng điều ông nói nhiều nhất là… hòa bình. Zelensky cho rằng đây là “một trong những thời khắc khó khăn nhưng cũng đầy hy vọng nhất” kể từ khi cuộc xâm lược toàn diện bắt đầu. Ông nhắc đến 20 điểm được xây dựng trong các vòng đàm phán trước đó ở Geneva và tiếp tục mài giũa ở Florida, thừa nhận vẫn còn những điểm “cần xử lý thêm”. Ông nói đang chờ “những tín hiệu” từ phái đoàn Mỹ sau cuộc gặp với Putin, và nếu đó là “trò chơi công bằng với các đối tác”, Kyiv sẽ lập tức cử một phái đoàn cấp cao gặp phía Mỹ. Zelensky nhiều lần khẳng định ông sẵn sàng gặp trực tiếp Tổng thống Trump, nhưng “mọi thứ còn tùy vào cuộc thảo luận hôm nay”. Trong lời lẽ của ông có cả sự khát khao kết thúc chiến tranh, lẫn nỗi nghi ngờ rằng Moscow đang cố dùng ngoại giao để phá thế đoàn kết, làm yếu các lệnh trừng phạt và khoét sâu mệt mỏi chiến tranh trong lòng phương Tây.
Bóng tối, tiếng nổ và những căn hộ lạnh ở Ukraine
Trong khi các nhà lãnh đạo nói về “điểm mốc lịch sử”, “khoảnh khắc đầy hy vọng”, người dân Ukraine vẫn sống trong một thực tại rất ít chất thơ. Ở một căn hộ nhỏ, đúng 12 giờ 44 phút trưa, điện phụt tắt, kéo theo là bóng tối trùm lên những căn phòng chật chội với đồ đạc chất đống, cửa sổ đóng ván gỗ, chiếc xe scooter dựng sát góc nhà. Đây là một phần của các đợt cắt điện luân phiên trên khắp đất nước, biện pháp bắt buộc sau nhiều tháng bị Nga không kích vào hệ thống năng lượng. Valentin, một kỹ sư viễn thông làm việc trong ngành IT, nói anh đã “quen rồi”, dù mỗi lần mất điện lại làm công việc đảo lộn. Trên bầu trời Kyiv, những tiếng nổ đêm lại nổ, kéo dài hàng chục giờ, khi các drone Shahed lao tới. Chiếc drone mới đây rơi trúng khu nhà sát căn hộ của Valentin, giết chết người cha của cậu bé 10 tuổi Mykola; cảnh giải cứu cậu khỏi đống bê tông chụp lại bằng camera của cảnh sát đã trở thành hình ảnh gây ám ảnh. Những cuộc tranh luận ngay dưới chân tòa nhà đổ nát – liệu drone bị bắn chệch hướng hay cố tình nhắm vào khu dân cư – chỉ càng tô đậm một sự thật: nơi cần hòa bình nhất là trong những căn hộ lạnh, tối, nơi người ta không biết khi nào đèn lại tắt, khi nào tiếng nổ lại vang lên lần nữa.
“Chúng ta muốn hòa bình” – nhưng là hòa bình kiểu gì?
Zelensky nói ông muốn “hòa bình thực sự và an ninh được bảo đảm”, không phải một khoảng lặng ngắn ngủi trước khi bom đạn quay trở lại. Phía Nga cũng nói “chúng tôi muốn hòa bình”, nhưng kèm điều kiện phải “giải quyết các nguyên nhân ban đầu” do chính họ định nghĩa. Điện Kremlin vừa đe dọa có thể “mở rộng phạm vi tấn công” vào các cảng, tàu bè ra vào Ukraine, vừa bóng gió khả năng “cắt đứt hoàn toàn Ukraine khỏi biển”. Putin cũng lên giọng cảnh cáo châu Âu: Nga “không muốn chiến tranh với châu Âu”, nhưng “nếu họ muốn đánh chúng ta và khai chiến, chúng ta sẵn sàng ngay bây giờ”. Ông cáo buộc các đồng minh châu Âu của Kyiv “đứng về phía chiến tranh” và “cản trở nỗ lực hòa bình” của Tổng thống Trump. Trong trò chơi đổ lỗi ấy, mỗi bên đều tự nhận mình là bên muốn hòa bình, và đẩy trách nhiệm kéo dài chiến tranh sang người khác. Thực tế, như một quan chức NATO nhận xét, là Moscow vẫn giữ nguyên tham vọng lãnh thổ, vẫn muốn làm suy yếu Ukraine đến mức không còn khả năng tự vệ, để nếu có thỏa thuận, đó chỉ là “nghỉ giữa hiệp” chứ không phải hồi kết.
Hy vọng ở cuối hành lang Điện Kremlin
Từ góc nhìn bên ngoài, ngày thương thuyết tại Moscow giống như một hành lang dài: ở một đầu là đoàn xe hộ tống đặc phái viên Mỹ lăn bánh tới Điện Kremlin, ở đầu kia là những căn hộ tối om vì mất điện, những binh sĩ chạy giữa các tuyến chiến hào quanh Pokrovsk, những nghị sĩ ở Brussels và Washington cãi nhau về đường đỏ và trừng phạt. Năm tiếng đồng hồ trong một căn phòng kín không thể lập tức tháo gỡ tất cả. Nhưng nó cho thấy một điều: sau gần ba năm chiến tranh, mọi bên đều hiểu rằng cuộc chơi không thể kéo dài vô hạn mà không phải trả giá đắt hơn nữa – về người, về của, về uy tín chính trị. Vấn đề là, mỗi bên muốn người khác trả giá nhiều hơn mình. Chừng nào Moscow vẫn coi hòa bình là tấm giấy xác nhận cho những vùng chiếm đóng, chừng nào Kyiv vẫn không chấp nhận bị cắt nhỏ, chừng nào Washington và châu Âu vẫn bất đồng về “hòa bình có thể chấp nhận được”, thì những cuộc gặp như thế – dù “xây dựng” hay “hiệu quả” đến đâu – vẫn chỉ là bước đi nhỏ trên con đường rất dài. Ở cuối hành lang ấy, người ta vẫn nói về chim bồ câu hòa bình trên mạng xã hội, trong khi ngoài kia, tiếng drone và tiếng còi báo động vẫn là âm thanh ru ngủ mỗi đêm của hàng triệu người Ukraine.
