Sân bay Bagram không chỉ có tầm quan trọng về quân sự, mà còn là cửa ngõ để Mỹ duy trì ảnh hưởng địa chính trị tại Trung Á.
Tổng thống Donald Trump tháng trước tuyên bố Mỹ đang tìm cách lấy lại căn cứ Bagram ở Afghanistan, sau khi rút toàn bộ lực lượng khỏi đây vào năm 2021. "Mỹ đã trao căn cứ Bagram cho Taliban mà chẳng nhận được gì. Giờ đây, chúng tôi đang cố gắng giành lại", ông nói.
Chính quyền Taliban sau đó bác bỏ khả năng cho phép Washington trở lại kiểm soát căn cứ Bagram, nhấn mạnh Mỹ "không thể hiện diện quân sự tại Afghanistan".
Dù vậy, Tổng thống Trump vẫn không thay đổi ý định. Ông cảnh báo "những điều tồi tệ sẽ xảy ra" nếu Afghanistan không giao lại quyền kiểm soát sân bay Bagram cho Mỹ, song không nêu cụ thể.
Giới chuyên gia nhận định các tuyên bố cho thấy ông Trump không chỉ muốn giành lại căn cứ được ví như "biểu tượng sức mạnh" của Washington tại Afghanistan, mà còn thể hiện chiến lược lớn hơn là tái khẳng định ảnh hưởng của Mỹ ở khu vực Trung Á, nhằm cạnh tranh với Nga và Trung Quốc.
Tổng thống Donald Trump tại căn cứ Bagram năm 2019. Ảnh: AFP
Sân bay quân sự Bagram, nằm cách thủ đô Kabul khoảng 40 km về phía bắc, được Liên Xô xây dựng từ thập niên 1950 và sử dụng trong hàng chục năm sau đó. Sau khi Liên Xô rút quân khỏi Afghanistan năm 1989, căn cứ Bagram bị bỏ hoang và trở thành tiền tuyến trong cuộc chiến giữa lực lượng Taliban và Liên minh phương Bắc do phương Tây hậu thuẫn.
Sau vụ khủng bố ngày 11/9/2001, quân đội Mỹ tiến hành chiến dịch quân sự nhằm vào Afghanistan, tạo điều kiện để Liên minh phương Bắc lật đổ chính quyền Taliban. Lực lượng Mỹ cũng nhanh chóng chiếm sân bay Bagram và sử dụng nó làm căn cứ chính tại Afghanistan.
Đến khoảng năm 2010, Bagram đã trở thành căn cứ khổng lồ với kích thước tương đương một thị trấn nhỏ, là nơi tiếp nhận binh sĩ Mỹ mới đến Afghanistan trước khi họ được triển khai ra các vị trí trên tiền tuyến trong cuộc chiến chống Taliban.
Chính quyền cựu tổng thống Joe Biden bí mật sơ tán lực lượng ở căn cứ Bagram vào đầu tháng 7/2021, khi Taliban tiến dần đến khu vực này. Sân bay Bagram rơi vào tay Taliban hồi tháng 8/2021, sau khi quân chính phủ Afghanistan đầu hàng. Cuối tháng đó, ông Biden ra lệnh rút toàn bộ lực lượng Mỹ khỏi Afghanistan, trong chiến dịch được đánh giá là hỗn loạn.
Từ góc độ quân sự, Bagram được đánh giá là "tài sản vô giá" mà ông Trump khó lòng bỏ qua. Địa hình Afghanistan, vốn nhiều đồi núi cao và sa mạc khắc nghiệt, gây rất nhiều khó khăn cho hoạt động của không quân. Chỉ có vài sân bay sở hữu đường băng đủ dài và vững chắc để tiếp nhận các máy bay cỡ lớn như vận tải cơ C-17 hay oanh tạc cơ B-52.
Căn cứ Bagram, với hai đường băng dài lần lượt 2.953 m và 3.724 m cùng hàng loạt cơ sở hạ tầng kiên cố, là lựa chọn lý tưởng để Mỹ triển khai nhiều đơn vị không quân, nhanh chóng phát động các chiến dịch đường không trong khu vực Trung Á.
"Bagram không chỉ là sân bay, nó là siêu căn cứ với hệ thống radar tiên tiến, kho nhiên liệu khổng lồ và khả năng đối phó tên lửa. Để mất nó đồng nghĩa với Mỹ phải dựa vào các căn cứ xa xôi ở Uzbekistan hoặc Pakistan, làm tăng chi phí hậu cần lên gấp nhiều lần", Hekmatullah Azamy, phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Xung đột và Hòa bình (CAPS) có trụ sở tại Kabul, cho hay.
Theo Viện Hudson có trụ sở tại Mỹ, tái kiểm soát Bagram sẽ cho phép Washington duy trì lực lượng 2.000-3.000 quân nhân để đối phó các nhóm phiến quân như Nhà nước Hồi giáo Khorasan, lực lượng đang giao tranh với Taliban và đã vươn vòi sang châu Âu.
"Ông Biden đã mắc sai lầm khi rút hết quân khỏi căn cứ Bagram. Nó là chìa khóa để Mỹ duy trì sự hiện diện tại khu vực mà không cần kiểm soát toàn bộ Afghanistan. Lấy lại sân bay sẽ gửi thông điệp rõ ràng là Mỹ chưa bao giờ thực sự rời đi", Luke Coffey, chuyên gia quốc phòng tại Viện Hudson, nêu quan điểm.
Các chuyên gia nhận định nguyên nhân cốt lõi đằng sau quyết tâm của ông Trump nằm ở yếu tố địa chính trị, chứ không phải mục đích quân sự thuần túy.
Sân bay nằm gần biên giới với Trung Quốc cũng như một bãi thử hạt nhân ở Tân Cương, nơi Bắc Kinh thử quả bom nguyên tử đầu tiên vào năm 1964. Bãi thử này được cho là đã bị bỏ hoang từ lâu, song có thông tin cho rằng Trung Quốc đang tăng cường hoạt động xây dựng quân sự ở khu vực.
Tổng thống Trump từng tuyên bố Bagram "chỉ cách địa điểm Trung Quốc chế tạo vũ khí hạt nhân khoảng một giờ di chuyển", đồng thời cáo buộc chính quyền cựu tổng thống Biden vẫn từ bỏ căn cứ này dù biết thông tin trên.
Từ năm 2021, Trung Quốc tăng cường đầu tư vào Afghanistan qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), với các dự án khai thác đồng Aynak và dầu khí Amu Darya trị giá hàng tỷ USD.
Theo Al Jazeera, Trung Quốc coi Afghanistan là cầu nối đến Trung Á, giúp đa dạng hóa tuyến đường vận tải và giảm phụ thuộc vào eo biển Malacca. Taliban kiểm soát Bagram được đánh giá là động thái có lợi cho Trung Quốc, vì điều này sẽ ngăn cản sự trở lại của Mỹ.
Không chỉ Trung Quốc, Nga cũng coi Bagram là vùng đệm quan trọng tại khu vực. Điện Kremlin nhấn mạnh căn cứ này từng là di sản từ thời Liên Xô, cảnh báo nỗ lực tái chiếm sẽ đe dọa an ninh biên giới với Tajikistan, đồng minh của Nga.
Iran và Pakistan cũng phản đối ý định của Mỹ. Tehran lo ngại Bagram sẽ giúp Washington có thêm phương án gây sức ép với chương trình hạt nhân của họ, trong khi Islamabad đối mặt nguy cơ mất ảnh hưởng tại Afghanistan.
"Đối với ông Trump, căn cứ Bagram là công cụ để chuyển hướng sang châu Á, nhằm đối phó Trung Quốc mà không dẫn đến xung đột quân sự. Dù vậy, nỗ lực giành lại sân bay sẽ mâu thuẫn với cam kết rút quân của Mỹ và có thể kích hoạt hiệu ứng domino, gây nguy cơ bùng phát chiến sự với Taliban", Ashley Jackson, đồng giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Nhóm Vũ trang tại Geneva, nêu quan điểm.
