Theo như Canada mới đây đã huy động sức lực để lao vào cuộc đọ sức có phần bất tương xứng với Mỹ với đông dân hơn, giàu có hơn và lại thị trường lớn nhất của quốc gia Canada khi nước này trở thành mục tiêu tấn công của chính quyền tổng thống Donald Trump gần như hàng ngày với các đòn thuế và với nỗi ám ảnh Mỹ thâu nhập trở thành bang thứ 51.
Hội nghị ngoại trưởng G7 Québec : Bộ trưởng Ngoại Giao Canada bà Melanie Joly tiếp đồng cấp Mỹ Marco Rubio. Ảnh ngày 13/03/2025. AP - Saul Loeb
Chuyện gì sẽ xảy ra khi hai nước láng giềng có chung biên giới, với nền kinh tế gắn chặt vào nhau như Mỹ và Canada lao vào một cuộc chiến thương mại ? Trở thành mục tiêu tấn công của chính quyền Donald Trump gần như hàng ngày với các đòn thuế và với nỗi ám ảnh Mỹ thâu nhập trở thành bang thứ 51, Ottawa huy động sức lực để lao vào cuộc đọ sức có phần bất tương xứng với nước láng giềng, đông dân hơn, giàu có hơn và lại thị trường lớn nhất của Canada.
Đến dự hội nghị ngoại trưởng nhóm 7 nước công nghiệp phát triển nhất thế giới (G7), trong hai ngày 13 và 14/03/2025 tại Québec - Canada, Marco Rubio báo trước « chủ quyền của Canada không nằm trong chương trình nghị sự ». Tuyên bố được đưa ra trong bối cảnh tổng thống Mỹ đã nhiều lần coi Canada là « bang thứ 51 của Hoa Kỳ », gọi thủ tướng Canada vừa mãn nhiệm Justin Trudeau là « thống đốc » bang Canada tương tự như Marco Rubio từng là thống đốc bang Florida cho đến khi được Donald Trump cử làm ngoại trưởng.
Canada, mục tiêu dễ và thường xuyên bị Trump tấn công nhất
Nhiều dấu hiệu cho thấy Canada hứng những đòn tấn công của Trump nặng nhất và thường xuyên nhất, trước cả Mêxicô hay Trung Quốc.
Ngay những ngày đầu nhiệm kỳ, tổng thống Mỹ ra lệnh áp thuế nhập khẩu 25 % vào hàng của Canada và Mêxicô, 10 % với Trung Quốc. Để rồi Washington « tạm tha » cho hai nước láng giềng trong 30 ngày, rồi lại dọa tiếp là sẽ duy trì hàng rào thuế quan đó … Chưa thỏa mãn với những đòn giáng xuống Ottawa, đúng lúc ngoại trưởng Rubio lên đường đến Québec, Washington loan báo « từ ngày 12/03 nhôm và thép của Canada bán sang Mỹ chịu thuế 50 % ». Nhưng chỉ vài giờ sau đó, cố vấn thương mại của Nhà Trắng, Peter Navaro xác nhận với báo chí Hoa Kỳ rút lại đòn tấn công mới này.
Tại Canada Chủ Nhật 10/03/2025 đảng cầm quyền bầu lại lãnh đạo, người thay ông Trudeau trở thành thủ tướng của 1 trong 7 nền công nghiệp phát triển nhất thế giới. Mark Carney đắc cử. Trong diễn văn đầu tiên ông cam kết sẽ đáp trả đích đáng những biện pháp bảo hộ của nước láng giềng với « những tác động lớn nhất đối với Mỹ nhưng ít tổn hại nhất cho phía Canada », đồng thời Ottawa duy trì các biện pháp trả đũa thương mại cho đến khi nào Hoa Kỳ « tôn trọng các đối tác của mình và đưa ra những cam kết đáng tin cậy, bảo đảm các hoạt động thương mại tự do và công bằng ». Ở Nhà Trắng, Donald Trump nổi dóa, cáo buộc Canada đang đánh thuế 250 và 390 % sữa và những sản phẩm chế biến từ sữa, gây thiệt hại cho nông dân Mỹ. Trên mạng xã hội Trump đòi « vĩnh viễn khai tử công nghiệp xe hơi Canada » nhờ vũ khí được tổng thống Hoa Kỳ ưa thích nhất đó là thuế hải quan.
80 % xuất khẩu của Canada là để bán sang Hoa Kỳ
Nếu như chiến tranh thương mại Mỹ-Canada không ảnh hưởng đến đời sống của người tiêu dùng, đến các doanh nghiệp của cả hai phía, thì những diễn biến vừa nêu sẽ được ví như một bộ phim nhiều tập bắt khán giả phải theo dõi. Vấn đề đặt ra là 2 nền kinh tế Bắc Mỹ này gắn kết với nhau đẩy 2 thành viên G7 vào thế « môi hở răng lạnh ».
Canada và Hoa Kỳ cùng chia sẽ những giá trị về tự do và dân chủ. Đời sống xã hội của hai nước cũng rất gần với nhau. Giáo sư Khoa Học Chính Trị, Paul May đại học Québec-Montréal nhắc lại, trong những thập niên gần đây, Canada sát cánh với Hoa Kỳ trên các mặt trận từ ở Afghanistan đến Lybia, hay Irak.
Về kinh tế, Gregory Daco thuộc cơ quan tư vấn Ernet&Young LLP, văn phòng tại New York, nhắc lại, các hiệp định tự do mậu dịch từ những năm 1990 đã gắn chặt hai nền kinh tế Bắc Mỹ này. Hoa Kỳ mua vào 80 % xuất khẩu của Canada. Canada bảo đảm 25 % năng lượng cho các nhà máy và các hộ gia đình Mỹ, cung cấp 10 % kim loại và 20 % phụ tùng xe hơi cho các hãng xe của Mỹ.
Hai nước cũng gắn bó nhau trong dây chuyền sản xuất : trung bình trong khâu sản xuất, mỗi phụ tùng ô tô sử dụng trong các nhà máy trên lãnh thổ Mỹ phải « đi qua biên giới giữa hai nước đến 8 lần ». Phía Mỹ cũng bị thiệt hại nhưng do Canada chỉ tiêu thụ 25 % hàng xuất khẩu của Mỹ cho nên tác động có phần « dễ thở hơn ». Nhưng Mỹ cần nhập khẩu dầu hỏa, điện và khoáng sản của Canada.
Phòng Thương Mại Canada trong một nghiên cứu thực hiện từ tháng 11/2024 thẩm định, trong trường hợp bị Hoa Kỳ áp thuế hải quan, Canada sẽ phải trả giá đắt : GDP có nguy cơ bị sụt giảm 1,8 % và trong trường hợp Ottawa chơi đòn « ăn miếng trả miếng, thì tăng trưởng sẽ bị sụt giảm đến 2,6 % ». Vùng Québec mất 160.000 việc làm. Các tập đoàn nhôm và thép đã bắt đầu cho nhân viên nghỉ việc.
Một chuộc chiến mang tính sống còn với Canada
Chính vì vừa lệ thuộc, vừa quá gắn kết với Hoa Kỳ mà Canada bắt đầu bước một cuộc «kháng chiến trường kỳ».
Ottawa đã mạnh mẽ đương đầu với chính sách thương mại của Nhà Trắng. Thủ tướng mãn nhiệm Justin Trudeau tránh « leo thang » -nhất là với Donald Trump, nhưng báo trước Canada cũng sẽ « đáp trả » bằng 25 % thuế hải quan nhắm vào 250 tỷ đô la hàng Mỹ thâm nhập thị trường Canada. Mark Carney vừa trở thành thủ tướng khẳng định là sẽ « không run tay » khi cần.
Ở cấp địa phương, một gương mặt đã nổi lên trong những tuần qua, đó là thống đốc tỉnh (bang) Ontario Doug Ford. Ông này dùng lại đúng phương pháp của Donald Trump để trị Trump : cũng đội mũ lưỡi trai như Trump nhưng với khẩu hiệu « Canada không phải để bán » khi tổng thống Hoa Kỳ đòi thâu tóm Canada.
Doug Ford liên tục xuất hiện trên các kênh truyền hình Mỹ, những kênh mà ông Trump ưa thích và được cử tri của ông theo dõi nhiều, để tuyên bố rằng Ontario rất mến mộ người Mỹ, nhưng « tổng thống đương nhiệm của nước Mỹ là một vấn đề ». Kèm theo đó là đe dọa tăng 25 % giá điện Canada bán sang Hoa Kỳ, ảnh hưởng trực tiếp đến túi tiền của 1 triệu rưỡi người dân Mỹ. Dường như Nhà Trắng hiểu ngay ngôn ngữ « con buôn » đó của thống đốc Ford. Trước giờ lệnh trừng phạt của lãnh đạo vùng Ontario có hiệu lực, đại diện Thương Mại Hoa Kỳ Howard Lutnik mời Doug Ford đến thủ đô Washington trong ngày 13/03/2025. Cả Ontario lẫn Hoa Kỳ cùng đấu dịu : Doug Ford tạm ngừng tăng giá điện bán sang Hoa Kỳ.
Nắm giữ thêm đô la
Bên cạnh những diễn tiến ồn ào và nặng phần trình diễn đó, chính quyền Ottawa, vừa đổi lãnh đạo, dường như đã có một bước chuẩn bị khác để đối phó với nước láng giềng.
Thông cáo của bộ Tài Chính Canada hôm 10/03/2025 khẳng định mục tiêu « phát hành công trái phiếu bằng đô la Mỹ » nhằm đa dạng hóa các nguồn dự trữ ngoại tệ và duy trì được tối thiểu 3 % dự trữ ngoại tệ bằng đô la. Nhưng theo các chuyên gia về tài chính và ngân hàng, đây đơn giản là phương pháp vừa để bảo đảm « ổn định tài chính cho Canada, vừa cho phép quốc gia này nắm giữ thêm đồng tiền của Mỹ ». Càng có nhiều đô la trong tay chừng nào, Ottawa càng có trọng lượng để mặc cả với Washington chừng nấy ! Đừng quên rằng, tân thủ tướng Canada, Mark Carney từng là thống đốc Ngân hàng Trung ương của Canada và ông từng điều hành cả Bank of England.
Trump và những hiệu ứng bất ngờ
Trước mắt chưa biết cuộc chiến thương mại đi về đâu, nhưng trong bất kỳ một cuộc giao tranh nào, các bên cũng « sứt đầu, mẻ trán », tức là cả Mỹ cũng bị thiệt hại chứ không riêng gì Canada.
Song một số người nhận định rằng yếu tố Donald Trump đang khiến người dân Canada đoàn kết hơn bao giờ hết. Các chiến dịch tẩy chay hàng Mỹ đang rộ lên ở khắp nơi. Người dân Canada vốn rất thích đi du lịch Mỹ - có khi chỉ là trong những ngày nghỉ cuối tuần, nay cảm thấy không có lý do gì để tiếp tục làm giàu cho nước Mỹ.
Một điểm khác, chính sách hung hăng của ông Trump làm cho cánh bảo thủ tưởng chừng dễ dàng giành lại quyền lực từ tay đảng Tự Do của Justin Trudeau, nay đang bị hụt hơi trong các cuộc thăm dò. Canada chuẩn bị bầu lại Quốc Hội, trễ nhất là thang 10/2025. Trong khi đó, đảng cầm quyền thực sự được « hồi sinh » nhờ hiệu ứng Trump, nhất là trong bối cảnh mà như báo Mỹ New York Times đưa tin, chính quyền Trump muốn dùng đòn kinh tế bóp chết Canada vì có ý đồ « vẽ lại đường biên giới » giữa hai nước và muốn kiểm soát vùng Ngũ Đại Hồ.
