Một chiến dịch tấn công kéo dài của Mỹ sẽ đặt ra những thách thức to lớn đối với nhóm vũ trang Yemen.
Một phụ nữ Yemen giơ cao một tên lửa giả được trang trí bằng màu cờ Palestine trong một cuộc biểu tình ở Sanaa vào ngày 15/1. Ảnh: AFP.
Mặc dù năng lực chiến đấu và kho vũ khí của các lực lượng ủy nhiệm do Iran hậu thuẫn, như Hamas và Hezbollah, đã suy giảm đáng kể kể từ cuộc tấn công vào Israel ngày 7/10/2023, phong trào Houthis vẫn giữ vững sức mạnh mà không chịu tổn thất đáng kể.
Kể từ khi thỏa thuận ngừng bắn và trao đổi con tin giữa Israel và Hamas được công bố vào tháng 1, lực lượng này duy trì vị thế như những “người thực thi” thỏa thuận, sẵn sàng kích hoạt lại các hành động quân sự bất cứ khi nào họ muốn. Ngày 11/3, Houthi tuyên bố nối lại các cuộc tấn công ở Biển Đỏ nhằm đáp trả việc Israel phong tỏa viện trợ nhân đạo vào Gaza.
Cán cân quyền lực không đối xứng này dường như là mục tiêu mà Mỹ đang nhắm tới thông qua loạt cuộc không kích dữ dội – chiến dịch có thể còn kéo dài trong nhiều tuần tới.
Việc Washington chuyển từ các cuộc tấn công có mục tiêu sang một chiến dịch quân sự rộng lớn và quyết liệt hơn đánh dấu một sự leo thang đáng kể. Động thái này phản ánh lập trường cứng rắn hơn với nhóm vũ trang Houthi, không chỉ đơn thuần là kiềm chế mà còn nhằm phá vỡ khả năng tác chiến của nhóm này. Quyết định nhắm vào cả giới lãnh đạo chính trị, bên cạnh các mục tiêu quân sự, cho thấy Mỹ muốn làm suy yếu tận gốc tổ chức này, thay vì chỉ vô hiệu hóa mối đe dọa quân sự trước mắt.
Mỹ có thể đạt được gì từ chiến dịch này?
Đầu tháng 3, Bộ Ngoại giao Mỹ đưa Houthi trở lại danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài, đồng thời áp đặt các lệnh trừng phạt đối với các nhân vật chủ chốt trong mạng lưới tài chính của nhóm, bao gồm cả Mohammed Abdulsalam – người phát ngôn và trưởng đoàn đàm phán của Houthi.
Theo nguồn tin từ Yemen, Abdulsalam kiểm soát một tập đoàn dầu mỏ và từng độc quyền nhập khẩu dầu vào miền Bắc Yemen. Người này cũng đã tham gia các cuộc đàm phán kéo dài với Arab Saudi tại Oman từ cuối tháng 4/2022, mặc dù một số báo cáo công khai cho biết các cuộc đàm phán chỉ bắt đầu từ tháng 10.
Chiến dịch không kích của Mỹ không chỉ nhắm vào Houthi mà còn nhằm bảo vệ lợi ích của các đồng minh trong khu vực, những nước đang chịu tổn thất nặng nề do chiến thuật quân sự và chính trị của nhóm vũ trang này.
Tác động lớn nhất có lẽ là với Ai Cập, quốc gia đã mất tới 7 tỷ USD doanh thu từ kênh đào Suez khi các tàu biển tránh đi qua khu vực có nguy cơ bị Houthi tấn công trong năm 2024. Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) cũng có lợi ích quân sự, thương mại và kinh tế tại vùng Biển Đỏ, trong khi Arab Saudi lại mắc kẹt trong một tiến trình đàm phán kéo dài với Houthi mà chưa thấy lối thoát.
Trong giai đoạn đầu tiên của lệnh ngừng bắn ở Gaza, Houthi đã tuân thủ cam kết không tấn công các tàu thương mại hay tàu mang cờ Israel trên Biển Đỏ. Tuy nhiên, khi thỏa thuận này đứng trước nguy cơ sụp đổ, nhóm vũ trang Yemen này đang tái điều động lực lượng, sẵn sàng tấn công Israel – điều họ từng thực hiện trước đây bằng máy bay không người lái và tên lửa đạn đạo, dù phần lớn đã bị đánh chặn. Các cuộc không kích của Mỹ nhằm vào giới lãnh đạo và cơ sở quân sự của Houthi có thể giúp ngăn chặn các đòn trả đũa của nhóm này.
Bên cạnh đó, việc giảm áp lực quân sự trên vùng biển cũng khiến Houthi có cơ hội quay sang gây sức ép với Hội đồng Lãnh đạo Tổng thống Yemen – một diễn biến tiềm ẩn nguy cơ lớn đối với lợi ích của Mỹ và đồng minh. Nếu Houthi kiểm soát Yemen, Iran sẽ có một bàn đạp chiến lược ngay sát biên giới Arab Saudi, cùng với quyền tiếp cận khu vực ven biển quan trọng của Yemen, bao gồm cả cảng chiến lược Hodeidah.
Một cột khói bốc lên trong cuộc không kích của Hoa Kỳ vào thủ đô Sanaa do Houthi kiểm soát của Yemen vào sáng sớm ngày 16/3. Ảnh: AFP.
Houthi có trở thành một “Hezbollah mới”?
Khác với hình ảnh một nhóm quân phiệt đơn thuần, Houthi đã xây dựng một bộ máy quản lý kinh tế chiến tranh vững chắc. Nhóm này hưởng lợi từ các hoạt động buôn lậu nhiên liệu, thuốc lá cùng nhiều mặt hàng khác, đồng thời áp đặt thuế và các khoản phí như một chính quyền trên thực tế tại thủ đô Sanaa và miền Bắc Yemen.
Một chiến dịch quân sự kéo dài của Mỹ có thể làm suy yếu khả năng kiểm soát của Houthi đối với các tuyến đường buôn lậu và hệ thống tài chính bất hợp pháp – vốn là nguồn sống giúp nhóm này duy trì hoạt động và hiện đại hóa vũ khí.
Những năm gần đây, Hezbollah và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) đã hỗ trợ Houthi đáng kể về kỹ thuật và tình báo. Sau khi chính quyền Bashar al-Assad bị lật đổ ở Syria vào tháng 12/2024, các nghiên cứu cho thấy ngày càng có nhiều chỉ huy và tay súng Hezbollah từng hoạt động ở Lebanon và Syria, cùng các tay súng dân quân dòng Shi’ite từ Iraq, di chuyển tới các khu vực do Houthi kiểm soát ở Yemen.
Dữ liệu thu thập được cho thấy một xu hướng tái điều phối lực lượng dọc theo trục Lebanon-Syria-Iraq, trong bối cảnh Hezbollah và Hamas đang bị suy yếu. Houthi hiện diện cả ở Iraq, với văn phòng tại Baghdad cùng các cơ sở nhỏ hơn ở Kirkuk và miền Nam nước này. Một số nguồn tin mật từ Iraq còn cho biết các chiến binh Houthi đã sử dụng một trại huấn luyện tại thị trấn Khalis, thuộc tỉnh Diyala, khu vực do Kata’ib Hezbollah kiểm soát.
Các cuộc phỏng vấn của giới báo chí cho thấy một số thành viên trong lực lượng Hashd al-Shaabi (còn gọi là Lực lượng Huy động Nhân dân – PMF) đã được triển khai tới Yemen để huấn luyện Houthi về công nghệ chiến đấu mới, triển khai máy bay không người lái vũ trang và chế tạo bom tự chế (IED).
Với những biến động hiện nay, Houthi đang vươn lên thành nhóm vũ trang phi nhà nước mạnh nhất trong liên minh thân Iran, đặc biệt khi Hezbollah đã suy giảm đáng kể về năng lực phòng thủ và tấn công. Ngoài ảnh hưởng từ Iran, Houthi cũng có những mối liên hệ với al-Shabaab (chi nhánh của al-Qaeda ở Somalia) và al-Qaeda tại Bán đảo Arab (AQAP).
Việc Mỹ tiến hành các cuộc không kích vào thời điểm này với cường độ mạnh mẽ chính là minh chứng cho sự liên kết ngày càng chặt chẽ giữa các nhóm vũ trang trong khu vực.
