Triển vọng giành lợi thế của Ukraine giờ đây phụ thuộc vào việc châu Âu có sẵn sàng đảm nhiệm vai trò là nhà tài trợ chủ lực thay thế Mỹ hay không? Điều này khiến con đường chiến thắng của Ukraine đã trở nên hẹp hơn rất nhiều, đến mức nhiều nhà quan sát châu Âu cảm thấy bi quan.
Dù vậy, một số quan điểm cho rằng Kiev vẫn có thể lách qua khe cửa hẹp để tiếp tục cuộc giao tranh với Nga với sự hỗ trợ từ các đồng minh châu Âu. Theo đó, Ukraine hiện đã sản xuất được các loại vũ khí tiên tiến và liên tục sáng tạo các chiến thuật trên chiến trường. Giới phân tích phương Tây cũng dẫn ra chiến dịch táo bạo mang tên “Mạng nhện” mà Kiev thực hiện, sử dụng máy bay không người lái tấn công sâu vào trong lãnh thổ Nga, nhắm tới 41 máy bay và có thể đã khiến ít nhất 10 chiếc bị phá hủy.
Tại Diễn đàn An ninh Biển Đen tổ chức tuần trước ở Odesa, Ukraine, nhiều người tham dự vẫn hy vọng rằng Tổng thống Donald Trump sẽ thay đổi quan điểm khi nhận ra việc thuyết phục Nga dừng giao tranh bằng "củ cà rốt" không mang lại kết quả và từ đó sẽ chấp nhận Ukraine như một đồng minh xứng đáng được tiếp tục hỗ trợ hàng chục tỷ USD.
Tuy nhiên, kịch bản có khả năng xảy ra hơn là ông Trump sẽ đổ lỗi cho cả Moscow và Kiev vì không nghe theo sáng kiến của ông, đồng thời rút khỏi các nỗ lực ngoại giao và chấm dứt việc cung cấp vũ khí cho Ukraine.
Dù vậy, một số nhà quan sát nhận định, chính quyền ông Trump sẽ không hoàn toàn bỏ rơi Ukraine. Nhiều nhà hoạch định chính sách của Mỹ, trong đó có đa số nghị sĩ đảng Cộng hòa cho rằng, một thất bại của Ukraine sẽ gây tổn thất nghiêm trọng cho Washington. Do đó, Mỹ có thể sẽ tiếp tục hỗ trợ Ukraine nhưng ở những hình thức ít tốn kém hơn.
Theo các nguồn thạo tin từ Washington, chính quyền Tổng thống Trump sẽ không cắt quyền truy cập của Ukraine vào mạng lưới tình báo vệ tinh của Mỹ, vốn đóng vai trò then chốt trong việc xác định mục tiêu trên chiến trường. Dữ liệu hình ảnh từ vệ tinh là "tai mắt" của Ukraine.
Kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào tháng 2/2022, Cơ quan Tình báo Không gian Địa lý Quốc gia Mỹ đã cung cấp cho Ukraine quyền truy cập vào nền tảng ảnh vệ tinh thương mại với công nghệ radar độ phân giải cao nhằm theo dõi các chuyển động của quân đội Nga. Kiev đã sử dụng dữ liệu này để lên kế hoạch phản công. Theo New York Times, phần lớn các cuộc tấn công tầm xa của Ukraine đều dựa vào tọa độ do tình báo Mỹ cung cấp.
Đây là một trong số rất ít công nghệ mà Ukraine hay các đồng minh châu Âu không thể tự thay thế. Khi Mỹ tạm dừng hỗ trợ Ukraine dịch vụ này trong khoảng một tuần vào tháng 3/2025, Kiev lập tức rơi vào thế bất lợi. Tuy nhiên, điều này khó có khả năng tái diễn vì việc tiếp tục chia sẻ dữ liệu vệ tinh không chỉ giúp Mỹ duy trì ảnh hưởng trong cuộc xung đột mà còn gần như không tốn thêm chi phí do đây là hệ thống đã được thiết lập sẵn.
Khe cửa hẹp của Ukraine
Ngoài yếu tố chia sẻ tình báo, lợi thế của Ukraine giờ đây phụ thuộc vào việc châu Âu có thể bước lên làm đồng minh và nhà tài trợ chủ lực thay thế Mỹ hay không. Các nước châu Âu như Pháp, Anh, Đức và Ba Lan đang khẳng định vai trò lãnh đạo trong cuộc xung đột Nga - Ukraine và cùng với các thể chế EU, họ đã cam kết các khoản hỗ trợ khổng lồ để trang bị vũ khí và trang trải chi phí cho Kiev. EU cũng đang xúc tiến gói trừng phạt mới mạnh mẽ hơn nhằm vào Nga.
Châu Âu đang cho thấy quyết tâm ủng hộ Ukraine không phải là những lời nói suông. Kể từ khi ông Friedrich Merz nhậm chức Thủ tướng Đức vào ngày 6/5, các hoạt động ngoại giao diễn ra dồn dập, đi kèm những bước đi cụ thể. Giới quan sát cho rằng, với nền kinh tế lớn gấp 9 lần Nga, EU không chỉ đủ sức thay thế mà còn có tiềm năng vượt Mỹ để trở thành nhà cung cấp chính về vũ khí và tài chính cho Ukraine.
Từ năm 2021 đến 2024, ngân sách quốc phòng của các nước EU đã tăng từ 218 tỷ euro (248 tỷ USD) lên 326 tỷ euro (372 tỷ USD) và dự kiến sẽ tăng thêm ít nhất 100 tỷ euro (114 tỷ USD) vào năm 2027. Ủy ban châu Âu hiện đang tăng cường vai trò của Liên minh Quốc phòng châu Âu nhằm củng cố năng lực công nghiệp quốc phòng và đẩy mạnh sản xuất đạn dược.
Tháng 3 vừa qua, chương trình “Tái vũ trang châu Âu” (ReArm Europe) được tái định hình thành “Sẵn sàng 2030” (European Readiness 2030) với mục tiêu huy động 800 tỷ euro (912 tỷ USD) chi cho quốc phòng trong 5 năm. Nhiều quốc gia cũng đang chi mạnh từ ngân sách trong nước khi ngày càng ý thức rõ rằng về việc họ không thể tiếp tục trông cậy vào Mỹ.
Chẳng hạn, vào tháng 3/2025, ông Merz khi đó là Thủ tướng Đức sắp nhậm chức đã công bố một quỹ vay nợ trị giá 500 tỷ euro (570 tỷ USD) để chi cho quốc phòng và cơ sở hạ tầng trong nước. Cùng năm, 2 quốc gia ngoài EU là Anh và Na Uy, đều là thành viên của “liên minh tự nguyện” do Pháp và Anh khởi xướng sau Hội nghị An ninh Munich, đã cam kết hỗ trợ quân sự thêm 450 triệu bảng Anh (khoảng 600 triệu USD) cho Ukraine.
Theo Viện Kinh tế Thế giới Kiel, để bù đắp cho khoản viện trợ của Mỹ, châu Âu cần tăng gấp đôi mức chi tiêu hiện tại. Các gói tài chính mới công bố đã đủ để đạt được điều đó. Từ tháng 2/2022 đến nay, Mỹ đã hỗ trợ khoảng 66,9 tỷ USD viện trợ quân sự và hơn 50 tỷ USD viện trợ tài chính phi quân sự cho Ukraine. Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết 90% viện trợ quân sự của Mỹ thực chất được chi trong nội địa để sản xuất vũ khí mới hoặc bổ sung kho vũ khí đã chuyển giao cho Ukraine.
Dù vậy, châu Âu sẽ gặp khó khăn trong việc thay thế một số khí tài quan trọng của Mỹ, đặc biệt là hệ thống phòng không. Hiện tại, Washington cung cấp phần lớn các hệ thống pháo phản lực như HIMARS, tên lửa ATACMS, đạn pháo và các tổ hợp phòng không tầm xa như Patriot. Trong khi đó, châu Âu đã đóng vai trò chính trong việc cung cấp pháo và xe tăng.
Theo một báo cáo tháng 5 của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, các hệ thống phòng không của châu Âu có thể đối phó với tên lửa hành trình của Nga, nhưng chỉ có Patriot của Mỹ mới có thể đánh chặn tên lửa đạn đạo. Tuy nhiên, châu Âu hoàn toàn có thể đầu tư phát triển nội địa hoặc mua từ Mỹ theo một thỏa thuận mà ông Trump từng bày tỏ sự quan tâm. Ngoài ra, các nhà cung cấp khác như Hàn Quốc hay Israel cũng là lựa chọn tiềm năng.
Lợi thế mới nổi bật của Ukraine là ngành công nghiệp quốc phòng trong nước vốn đang phát triển mạnh mẽ và trở thành một trong những ngành tiên tiến và sáng tạo nhất châu Âu. Ukraine hiện sản xuất được khoảng 40% vũ khí cần dùng, với chi phí thấp hơn và tốc độ nhanh hơn nhiều so với thị trường quốc tế. Bên cạnh khả năng sản xuất máy bay không người lái, Ukraine còn cho biết họ đã sản xuất nhiều pháo và hệ thống pháo binh hơn toàn bộ châu Âu cộng lại.
Đan Mạch là quốc gia tiên phong trong việc mua vũ khí trực tiếp từ các nhà sản xuất Ukraine cho quân đội nước này. Mô hình “Đan Mạch” đang được các nước khác học hỏi. Trong năm nay, Đan Mạch, Thụy Điển, Canada, Na Uy và Iceland đã chi tổng cộng 1,3 tỷ euro để mua pháo, máy bay không người lái tấn công, tên lửa và vũ khí chống tăng do Ukraine sản xuất.
