Hàng loạt nhà khoa học thuộc NIH (National Institutes of Health – cơ quan nghiên cứu y tế công cộng hàng đầu thế giới) đã gửi tới Giám Đốc NIH Jay Bhattacharya bức thư bốn trang với tiêu đề “Bản Tuyên Ngôn Bethesda” (the Bethesda Declaration). Nội dung bản tuyên ngôn lên án những chính sách mà họ cho là “phá hoại sứ mệnh của NIH, lãng phí nguồn lực công và gây hại cho sức khỏe người dân Mỹ cũng như toàn cầu.”
Một bản cáo trạng dứt khoát
Câu mở đầu của bức thư ngắn gọn nhưng dứt khoát và mạnh mẽ: “Chúng tôi bất đồng…” (We dissent to Administration policies that undermine the NIH mission…).
Không giấu mặt, không nặc danh – điều hiếm thấy trong bối cảnh mà ai ai cũng sợ hãi việc bị trả thù, 92 nhà nghiên cứu, giám đốc chương trình, trưởng bộ phận và chuyên gia thẩm định khoa học của NIH đã cùng ký tên thật vào bức thư. Họ biết rõ điều đó đồng nghĩa với việc đánh đổi sự nghiệp mình.
Ngoài ra, 250 nhân viên khác cũng ủng hộ bản tuyên bố nhưng không nêu tên. Chỉ vài giờ sau khi xuất hiện trên mạng ngày 9 Tháng Sáu, “Bản Tuyên Ngôn Bethesda” (hàm ý nói đến trụ sở NIH tại Bethesda, Maryland) đã thu thập được ít nhất 3,800 chữ ký khoa học gia!
“Bản tuyên ngôn Bethesda” được gửi không chỉ cho Bhattacharya mà còn chuyển đến Bộ Trưởng Y Tế Robert F. Kennedy Jr. và các thành viên Quốc Hội giám sát NIH. Phản hồi từ Tòa Bạch Ốc không nằm ngoài dự đoán. Phát ngôn viên Kush Desai cho rằng chính quyền Trump chẳng hề tấn công khoa học mà chỉ nhằm khôi phục “tiêu chuẩn vàng” (Gold Standard) của nghiên cứu khoa học.
Tuy nhiên, thực tế hoàn toàn khác. “Bản Tuyên Ngôn Bethesda” cáo buộc chính quyền Trump đang tạo ra “văn hóa sợ hãi và đàn áp” trong toàn bộ hệ thống công chức liên bang. Theo các nhà khoa học, lãnh đạo NIH hiện tại đã đặt ưu tiên chính trị lên trên sự an toàn của con người và trách nhiệm sử dụng đúng đắn nguồn lực công.
“Bản Tuyên Ngôn Bethesda” không chỉ là lời phàn nàn. Nó là bản cáo trạng chi tiết về tình trạng hỗn loạn tại NIH vài tháng qua. Đáng chú ý là việc chấm dứt đột ngột hơn 2,100 dự án nghiên cứu với tổng trị giá hơn $12 tỷ. Hậu quả: Bệnh nhân trong các thử nghiệm lâm sàng bị ngừng phát thuốc giữa chừng, thiết bị cấy ghép không được cung cấp, và nhiều nghiên cứu gần hoàn tất bị vứt bỏ chỉ vì không còn kinh phí phân tích dữ liệu.
“Chấm dứt một nghiên cứu trị giá $5 triệu khi nó đã hoàn thành 80% không có nghĩa là tiết kiệm được $1 triệu,” “Bản Tuyên Ngôn Bethesda” viết. “Nó gây lãng phí đến $4 triệu.”
Một trong những người tổ chức việc ký “Bản tuyên ngôn Bethesda” là Jenna Norton, chuyên gia y tế phụ trách chương trình nghiên cứu bất bình đẳng y tế tại Viện Tiểu Đường, Tiêu Hóa và Bệnh Thận thuộc NIH. Bà từng phải đeo khẩu trang để giấu mặt và bảo vệ danh tính khi phát biểu tại diễn đàn của Thượng Nghị Sĩ Tiểu Bang Maryland Angela Alsobrooks (Dân Chủ). Nhưng giờ đây, bà không cần nấp trong bóng tối. “Tôi muốn công chúng biết NIH đang tồi tệ đến mức nào,” bà nói với hãng tin AP.
Cú vung rìu tàn nhẫn và phản khoa học
Từ khi được Tổng Thống Donald Trump đề cử làm giám đốc NIH, Jay Bhattacharya – nhân vật từng chống đối quyết liệt chính sách phòng chống COVID-19 – liên tục tuyên bố sẽ xây dựng “văn hóa phản biện” trong giới khoa học.
Trong buổi điều trần vào Tháng Ba, Bhattacharya nói: “Phản biện là bản chất cốt lõi của khoa học. Tôi sẽ tạo điều kiện để lãnh đạo NIH khuyến khích các quan điểm khác biệt, và xây dựng môi trường nơi các nhà khoa học, kể cả những người mới vào nghề hay những người bất đồng với tôi, có thể nói lên quan điểm trên tinh thần tất cả đều được tôn trọng.”
Giờ đây, giới khoa học NIH đã “nghe theo lời” Jay Bhattacharya, bằng việc gửi kháng thư “Bản tuyên ngôn Bethesda” cho đương sự. Đây được xem là cuộc nổi dậy nội bộ chưa từng có trong lịch sử NIH. Chưa từng có tiền lệ nhân viên NIH công khai phản đối giám đốc của họ như vậy. Cũng chưa bao giờ NIH lại bị chệch hướng dữ dội khỏi sứ mệnh khoa học như hiện nay. “Chúng tôi thấy đã đến lúc không thể im lặng nữa,” theo lời Sarah Kobrin, một trưởng bộ phận tại Viện Ung Thư Quốc Gia.
Thay vì tập trung đánh giá và tài trợ các nghiên cứu hữu ích cho sức khỏe cộng đồng, các nhà khoa học giờ đây phải vật lộn trong một trận chiến chính trị, tìm cách thuyết phục lãnh đạo của họ – và cả Tòa Bạch Ốc – rằng khoa học không nên là công cụ chính trị.
Với gần $48 tỷ mỗi năm, NIH là cơ quan tài trợ nghiên cứu y sinh công cộng lớn nhất thế giới. Nhưng kể từ đầu năm 2025, hàng ngàn khoản tài trợ đã bị cắt – không phải vì lý do chuyên môn, mà bởi lý do chính trị, khi NIH bị cho là dùng ngân sách để tài trợ cho các chương trình bình đẳng, hợp tác quốc tế, hoặc đơn giản là có liên hệ với các đại học mà chính quyền Trump cáo buộc “chống Do Thái.”
Trước năm 2025, việc rút nguồn tài trợ hầu như không xảy ra. Giờ đây, một nhân viên NIH cho biết họ mất gần nửa thời gian để “xử lý” việc… cắt tài trợ. Trong khi đó, các dự án được ưu tiên tài trợ lại có xu hướng “phục vụ lập luận định sẵn” của chính quyền, hoặc đem lại lợi ích chính trị cho ban lãnh đạo. “Chúng tôi đang trở thành một vũ khí chính trị,” một người giấu tên viết. “Tài trợ bị biến thành đòn trừng phạt các tổ chức học thuật, và là công cụ kiểm duyệt khoa học.”
Nhân viên NIH đã nhiều lần cố gắng lên tiếng qua các cuộc họp nội bộ, một số người từ chức để phản đối, một số tổ chức các buổi thắp nến hằng tuần để nhắc nhớ “những gì đã mất do cắt giảm trong NIH” – cả về nhân sự lẫn giá trị tri thức. Nhưng tất cả đều không cản được làn sóng chính trị hóa đang tràn vào trung tâm khoa học lớn nhất nước Mỹ.
Môi trường hiện tại trong NIH là sự tràn lan “văn hóa sợ hãi.” Giới chức NIH kể rằng họ bị nhân viên Bộ Y Tế quát tháo và đe dọa; một số nhân vật trụ cột trong NIH lên tiếng mạnh mẽ bị điều chuyển sang vị trí không liên quan.
Bà Jenna Norton kể rằng sau khi bà đấu tranh cho một chương trình về đa dạng nghiên cứu, một số lãnh đạo NIH đích thân đến gặp và cảnh báo rằng, nếu còn “cứng đầu,” bà sẽ thấy tên mình trong danh sách sa thải tiếp theo. Jenna Norton cho biết, dù sợ hãi, bà cuối cùng vẫn quyết định ký tên vào “Bản tuyên ngôn Bethesda.” “Tôi đang rất sợ, nhưng tôi đang cố can đảm – vì các con tôi. Bởi vì nếu ngay bây giờ chúng ta không dám lên tiếng thì sau này sẽ khó khăn hơn nữa để nói ra sự thật.”
Các nhà khoa học tại Bộ Y Tế và Dịch Vụ Nhân Sinh (HHS – cơ quan giám sát NIH) cũng công khai thách thức lãnh đạo chính trị. Tháng Năm, khi Bộ Trưởng Y Tế Robert F. Kennedy Jr. tuyên bố ông muốn phớt lờ Trung Tâm Phòng Chống Dịch Bệnh Quốc Gia (CDC – Centers for Disease Control and Prevention) và loại bỏ vaccine COVID khỏi lịch tiêm chủng trẻ em, giới chức CDC vẫn giữ vaccine trong khuyến nghị tiêm chủng, với điều kiện có sự đồng thuận với nhân viên y tế.
Khi chính trị “bóp họng” khoa học
Tình hình tại NIH phản ánh một cuộc khủng hoảng sâu sắc trong cách khoa học bị chính trị hóa. Việc một cơ quan uy tín như NIH, vốn là động lực của nghiên cứu y sinh toàn cầu, bị đẩy vào hỗn loạn bởi các quyết định mang tính chính trị thay vì khoa học là điều đáng báo động và thật sự đáng lo sợ. “Bản tuyên ngôn Bethesda” không chỉ là lời kêu cứu từ các nhà khoa học mà còn là nỗ lực bảo vệ tính liêm chính của khoa học trước áp lực từ chính quyền.
Ian Morgan – nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Viện Khoa Học Y Học Tổng Quát – cảnh báo rằng chính sách cắt tài trợ sẽ làm sụp đổ tương lai nghiên cứu y học. “Chúng tôi vẫn nói trong ngành khoa học cơ bản, nếu bạn muốn cứu hàng ngàn người, hãy làm bác sĩ; nếu bạn muốn cứu hàng tỷ người, hãy làm nhà nghiên cứu.” Nhưng tình thế này đặt ra câu hỏi lớn về vận mệnh của nghiên cứu khoa học Mỹ. Liệu một cơ quan như NIH có thể tiếp tục sứ mệnh của mình khi bị biến thành công cụ chính trị? Các nhà khoa học tại NIH đang cho thấy sự dũng cảm khi lên tiếng, nhưng nếu không có thay đổi từ lãnh đạo, những nỗ lực này có thể chỉ là tiếng nói trong gió.
Điều đang diễn ra tại NIH là một hồi chuông cảnh báo vang vọng: Khi một nền khoa học bị chính trị hóa đến mức chính các nhà khoa học cũng không còn được phép bảo vệ những nguyên tắc căn bản thì đó không còn là khoa học nữa. “Tự do phản biện” mà Jay Bhattacharya rao giảng, rốt cuộc chỉ là chiếc mặt nạ đẹp đẽ để che đậy một cỗ máy đang nghiền nát sự thật – và cả những con người sống vì sự thật.
Trong không khí ngột ngạt của sợ hãi, xuất hiện những con người can đảm. Họ chỉ viết và cùng ký một lá thư nhưng đó là một hành động dũng cảm phi thường trong bối cảnh chính trị nơi mà sự phản kháng bị xem là hành vi “phản động.”
Đó là lương tâm khoa học – thứ mà chính trị không thể mua chuộc. Từ những tiếng nói như vậy, niềm tin vào giá trị của khoa học, vào lương tri và lòng can đảm của con người vẫn còn đó. Dù mong manh. Và nước Mỹ đang cần rất nhiều những người tiếp tục đứng lên nói lớn: “We dissent…”
