Mỹ không công bố bất kỳ gói viện trợ quân sự nào cho Ukraine trong gần 5 tháng qua, buộc Kiev phải tìm kiếm các giải pháp thay thế, kể cả từ các nước châu Âu.
"Mặc dù sự phụ thuộc của Ukraine vào Mỹ đã giảm bớt, nhưng viện trợ của Washington vẫn đóng vai trò then chốt trong việc duy trì hiệu quả trên tiền tuyến đối với Kiev", Emil Kastehelmi, nhà phân tích quân sự người Phần Lan và là thành viên của nhóm tình báo nguồn mở Black Bird Group chia sẻ với tờ Kyiv Independent.
Trên thực tế, số lượng vũ khí Mỹ cung cấp đang dần cạn kiệt trong các kho của Ukraine. Mới đây, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth thông báo, viện trợ quân sự cho Ukraine sẽ bị cắt giảm vào năm 2026. Điều đó có thể khiến Ukraine rơi vào tình trạng hỗn loạn hơn nữa.
Động thái xảy ra giữa lúc các lực lượng Nga từ từ tiến quân ở mặt trận phía đông Ukraine và chuẩn bị cho một cuộc tấn công mới vào mùa hè.
Ukraine sử dụng pháo tự hành tấn công các vị trí của quân đội Nga tại Bakhmut. Ảnh: New York Times
Tầm quan trọng của Mỹ đối với Ukraine
Theo Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, kể từ khi cuộc xung đột với Nga bùng nổ vào tháng 2/2022, Mỹ đã cung cấp cho Kiev các loại vũ khí và thiết bị quan trọng, chiếm 30% tổng số vũ khí được các lực lượng Ukraine sử dụng trên tiền tuyến.
Những vũ khí này bao gồm các hệ thống tên lửa phóng loạt như HIMARS và GMLRS, giúp Ukraine giành được lợi thế ở tiền tuyến vào mùa hè năm 2022. Washington cũng chuyển giao hệ thống phòng không tiên tiến nhất như Patriot cùng tên lửa ATACMS tầm xa cho Ukraine sử dụng để tấn công sâu vào lãnh thổ Nga.
Theo dự án Ukraine Support Tracker do Viện Kinh tế Thế giới Kiel (IfW Kiel) thực hiện, trong hơn 3 năm xung đột, Washington đã cung cấp cho Kiev gần 74 tỷ USD viện trợ quân sự, ngoài 3,8 tỷ USD từ chương trình Thẩm quyền Rút vốn của Tổng thống (PDA) vẫn chưa được sử dụng.
Tuy nhiên, nhiều người nghi ngờ liệu khi Tổng thống Mỹ Donald Trump còn nắm quyền, Ukraine có thể nhận được toàn bộ và đúng hạn số viện trợ còn lại do chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden đã hứa hay không.
Đầu tháng 6, Washington đã chuyển 20.000 tên lửa chống máy bay không người lái (UAV), vốn dành cho Ukraine sang Trung Đông. Hồi tháng 3, Washington đã tạm đình chỉ mọi chuyến hàng quân sự tới Ukraine và dừng chia sẻ thông tin tình báo, sau cuộc tranh cãi gay gắt tại Phòng Bầu dục giữa Tổng thống Zelensky với ông Trump và Phó Tổng thống Mỹ JD Vance.
Do đó, Ukraine không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chuẩn bị cho tình huống xấu nhất, nếu Mỹ từ chối cung cấp thêm viện trợ.
"Nếu Mỹ dừng viện trợ quân sự, điều này sẽ ảnh hưởng đáng kể đến năng lực của Ukraine, nhưng tác động sẽ diễn ra từ từ, không phải ngay lập tức vì còn có kho dự trữ và sẽ có những nỗ lực giải quyết vấn đề bằng các biện pháp thay thế. Kết quả sẽ phụ thuộc vào phản ứng và nỗ lực của châu Âu nhằm tìm cách khắc phục những vấn đề quan trọng nhất", nhà phân tích quân sự Kastehelmi bình luận.
Một chuyến hàng viện trợ vũ khí của Mỹ cho Ukraine. Ảnh: Không quân Mỹ
Giải pháp thay thế
Sau khi Mỹ tạm dừng viện trợ quân sự và chia sẻ thông tin tình báo với Ukraine, các nước châu Âu tuyên bố sẵn sàng làm nhiều hơn nữa để đáp ứng nhu cầu của Kiev trong cuộc chiến chống lại quân đội Nga.
Hồi tháng 3, trong một động thái nhằm tăng cường năng lực đối phó với Nga, Ủy ban châu Âu (EC) đã trình bày kế hoạch trang bị vũ khí mang tên “ReArm Europe”. Kế hoạch này được thiết kế trong 10 năm và có giá trị 800 tỷ euro (842 tỷ USD), bao gồm 150 tỷ euro (158 tỷ USD) cho các quốc gia thành viên Liên minh châu Âu (EU) vay để đầu tư vào các lĩnh vực quốc phòng.
Theo Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, sáng kiến này cũng sẽ cho phép các nước EU tăng cường sự hỗ trợ “đáng kể” cho Ukraine. Song, theo một nghiên cứu của Viện Kiel, vào mùa xuân năm nay, châu Âu vẫn chưa sẵn sàng thay thế hoàn toàn viện trợ của Mỹ cho Ukraine.
Viện Kiel ước tính, để đạt được mục tiêu hỗ trợ cho Ukraine, Đức cần tăng chi tiêu hàng năm từ 6,7 tỷ USD lên 10,2 tỷ USD, Pháp từ 1,7 tỷ USD lên 6,7 tỷ USD, Italia từ 905 triệu USD lên 5,1 tỷ USD, Tây Ban Nha từ 565 triệu USD lên 3,4 tỷ USD và Anh từ 5,6 tỷ USD lên 7,3 tỷ USD.
"Dữ liệu của chúng tôi cho thấy, châu Âu sẽ có thể bù đắp phần lớn viện trợ của Mỹ, nhưng chỉ khi các nhà hoạch định chính sách hành động quyết đoán. Cho đến nay, châu Âu đã hành động quá chậm trong lĩnh vực này", Christoph Trebesch, giám đốc nghiên cứu tại Viện Kinh tế Thế giới Kiel nhận định.
Con đường riêng của Ukraine
Về phần mình, Ukraine cũng đang cố gắng tổ chức mua trực tiếp vũ khí của Mỹ. Hồi tháng 4, ông Zelensky cho biết Kiev đã sẵn sàng chi 50 tỷ USD để mua vũ khí, nhưng tính đến đầu tháng 6, vẫn chưa có hợp đồng nào được công bố.
"Chúng ta có thể sớm thấy các hợp đồng được ký kết để mua vũ khí trực tiếp, có khả năng sử dụng tiền từ các tài sản bị đóng băng của Nga hoặc thậm chí là tiền từ các đối tác châu Âu. Cách tiếp cận mang tính giao dịch và hướng đến kinh doanh này rất phù hợp với tầm nhìn của ông Trump, do đó nó có thể sớm xuất hiện", chuyên gia quân sự Borsari cho hay. Cũng theo ông Borsari, vấn đề còn phụ thuộc vào quyết định từ chính quyền của Tổng thống Trump, vốn nổi tiếng chậm mở khóa hỗ trợ Ukraine.
Ukraine cũng đang giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ và các đối tác châu Âu bằng cách tăng sản lượng vũ khí trong nước và thúc đẩy các khoản đầu tư của các đối tác nước ngoài vào ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine.
Hồi tháng 2, Tổng thống Zelensky tuyên bố, trong năm nay, Ukraine có kế hoạch tăng lượng vũ khí nội địa cung cấp cho quân đội từ 40% lên 50%. Đến tháng 3, Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cũng quả quyết nước này có thể tự cung cấp 100% pháo binh cho quân đội trong năm nay.
Đáng nói, Ukraine đang cải thiện đáng kể sản lượng UAV cả về số lượng và chất lượng. Minh chứng là Ukraine đã sử dụng hàng trăm UAV góc nhìn thứ nhất (FPV) để thực hiện chiến dịch “Mạng nhện”, phá hủy 41 máy bay quân sự của Nga vào ngày 1/6.
Mykhailo Samus, chuyên gia quân sự và giám đốc Mạng lưới nghiên cứu địa chính trị mới, cho hay các kỹ sư Ukraine cũng đã học được cách sửa chữa vũ khí của Mỹ mà không cần sự tham gia từ các chuyên gia nước ngoài. Điều đó cho phép họ đưa vũ khí trở lại hoạt động nhanh hơn mà không cần sự trợ giúp của bên thứ ba.
Cũng theo ông Samus, việc Mỹ dừng viện trợ quân sự sẽ không ảnh hưởng lớn đến các sự kiện ở tiền tuyến. Tuy nhiên, vẫn còn một số loại vũ khí Ukraine không thể tự thay thế hoặc cần nhờ sự trợ giúp của các đồng minh châu Âu.
"Điều duy nhất khiến chúng tôi phụ thuộc nghiêm trọng vào Mỹ là hệ thống phòng không Patriot. Các lực lượng vũ trang Ukraine có thể chịu được sự thiếu hụt vũ khí. Nhưng các thành phố của Ukraine thì không, bởi châu Âu mới chỉ đang triển khai sản xuất hàng loạt các hệ thống SAMP/T có đặc điểm tương tự như Patriot", ông Samus nói.
Ông Roman Kostenko, Thư ký Ủy ban quốc phòng của Quốc hội Ukraine, nhấn mạnh Mỹ đã hợp tác sâu rộng với các cơ quan đặc biệt và quân đội Ukraine trong nhiều năm qua, và “rất nhiều điều phụ thuộc vào họ”.
Ông nói thêm, nếu không có sự giúp đỡ từ các đồng minh, quân đội Ukraine sẽ không thể giám sát việc triển khai và phóng tên lửa đạn đạo, làm giảm đáng kể thời gian Kiev có để phản ứng trước các cuộc tấn công tiềm tàng từ phía Nga.
Việc Mỹ dừng chia sẻ thông tin tình báo cũng có thể ảnh hưởng đến các cuộc tấn công tầm xa của Ukraine vào sâu lãnh thổ Nga, vì binh lính Kiev sử dụng dữ liệu vệ tinh của Mỹ để xác định vị trí của thiết bị quân sự và quân đội Nga. Tuy nhiên, các đối tác châu Âu vẫn có thể hỗ trợ.
"Tình báo Mỹ có thể bị thay thế. Nhưng sẽ cần tiền bạc, thời gian và ý chí chính trị", Thủ tướng Ukraine Samus kết luận.
