Thế tiến thoái lưỡng nan về an ninh giữa Mỹ, NATO và Nga ở Bắc Cực

[miro1510]

Những cuộc tập trận dồn dập, tuần tra sát biên giới và hoạt động do thám gia tăng đang biến Bắc Cực thành điểm nóng giữa Mỹ, NATO và Nga, đe dọa ổn định an ninh khu vực.

Từ tuần tra trên Biển Barents đến tập trận chungg, Bắc Cực chứng kiến sự cạnh tranh chiến lược khốc liệt. Các bên đều tăng tốc hoạt động quân sự, khiến nguy cơ va chạm ngày càng cao (trong ảnh: Các binh sĩ Nga trong một hoạt động quân sự ở Bắc Cực). Ảnh: TASS

Theo nhận định của Pavel Devyatkin, nghiên cứu viên không thường trú tại Viện Quincy và Cộng tác viên cao cấp tại Viện Bắc Cực, trên trang web responsiblestatecraf t.org, Bắc Cực, vùng đất băng giá tưởng chừng xa xôi, đang trở thành tâm điểm của một cuộc đối đầu địa chính trị nóng bỏng. Những cuộc tập trận quân sự dồn dập và các cuộc tuần tra áp sát lãnh thổ lẫn nhau giữa lực lượng Mỹ, NATO và Nga đã làm dấy lên mối lo ngại về một "tình trạng tiến thoái lưỡng nan về an ninh" - nơi hành động tự vệ của một bên lại bị bên kia coi là mối đe dọa, dẫn đến một vòng xoáy leo thang nguy hiểm.

Cụ thể, mùa hè này chứng kiến sự gia tăng đáng kể các hoạt động quân sự tại khu vực trên. Ví dụ, cuộc tuần tra chung giữa Mỹ và Na Uy trên Biển Barents vào ngày 29/8 vừa qua là lần thứ ba trong 5 năm Hải quân Mỹ tiến vào khu vực này. Hạm đội đó bao gồm các tàu khu trục tên lửa dẫn đường của Mỹ, cùng với khinh hạm của Na Uy. Bộ Tư lệnh Lực lượng Hạm đội Mỹ tuyên bố: "Lực lượng hải quân Mỹ đáng tin cậy hoạt động ở Bắc Cực đảm bảo khả năng ngăn chặn các đối thủ cạnh tranh và phản ứng nhanh chóng với các cuộc khủng hoảng trong khu vực".

Một tuần trước đó, các máy bay tác chiến chống ngầm P-8 Poseidon của Mỹ, Anh và Na Uy đã phản ứng trước sự xuất hiện của tàu ngầm tấn công lớp Yasen của Nga, được thiết kế để mang tên lửa hành trình siêu vượt âm Zircon. Biển Barents là khu vực đặc biệt nhạy cảm với Nga, bởi đây là nơi đặt trụ sở Hạm đội Phương Bắc và các căn cứ không quân chiến lược của nước này.

Chiến lược của các siêu cường

Mỹ đã công khai coi Bắc Cực là một ưu tiên chiến lược. Trong Đánh giá mối đe dọa thường niên năm 2025, Bắc Cực được đề cập 14 lần, cho thấy tầm quan trọng của khu vực này đối với Washington. Lầu Năm Góc cũng nhấn mạnh các hoạt động của Nga và Trung Quốc, cùng với sự hợp tác của hai nước, là "những mối đe dọa hàng đầu đối với sự ổn định của khu vực".

Thực tế, Nga và Trung Quốc đã tăng cường hợp tác quân sự ở Bắc Cực. Hồi tháng 7/2024, máy bay ném bom của hai nước đã tiến hành tập trận chung trên biển Chukchi và biển Bering. Vào tháng 9/2024, hải quân Nga và Trung Quốc đã tổ chức cuộc tập trận chung "Đại dương 2024", được truyền thông Nga mô tả là "một phản ứng trước căng thẳng gia tăng với Mỹ". Các cuộc tập trận này đã khiến Mỹ phải triển khai lực lượng đến Alaska để phô trương sức mạnh.

Na Uy: "Mũi nhọn" của NATO

Na Uy đóng vai trò then chốt trong chiến lược của NATO tại Bắc Cực. Vào ngày 9/8 năm nay, Bộ Tư lệnh Không quân Liên hợp NATO đã triển khai ba máy bay ném bom chiến lược B-1B Lancer của Mỹ đến Căn cứ Không quân Ørland. Sau đó, vào ngày 31/8, Na Uy và Anh đã ký một thỏa thuận đối tác chiến lược trị giá gần 14 tỷ USD, bao gồm việc Na Uy mua ít nhất 5 khinh hạm để "đối phó tốt hơn với Nga ở sườn phía Bắc của NATO". Các nhà ngoại giao Nga cho rằng nỗ lực quân sự hóa Bắc Cực của NATO chủ yếu do Anh thúc đẩy.

Các hoạt động do thám cũng gia tăng. Hồi cuối tháng 8/2025, máy bay Mỹ được cho là đã chặn 4 chuyến bay do thám của Nga ngoài khơi bờ biển Alaska. Một thiết bị bay không người lái do thám RQ-4 Global Hawk cũng lần đầu tiên bay dọc biên giới Na Uy và Phần Lan với Nga. Thomas Nilsen của tờ Barents Observer đã mô tả đây là một "động thái cực kỳ bất thường" và là một thông điệp chiến lược rõ ràng gửi tới Nga.

Chuyên gia Devyatkin lưu ý, vòng xoáy nguy hiểm trên đặt ra một yêu cầu cấp bách về các giải pháp ngoại giao và kiềm chế, đặc biệt là sự cần thiết của các biện pháp xây dựng lòng tin, đối thoại quân sự và thiết lập bộ quy tắc ứng xử cho các hoạt động quân sự tại khu vực. Các biện pháp này sẽ giúp làm rõ ý đồ của các bên và giảm thiểu nguy cơ leo thang căng thẳng.

Sự cạnh tranh giữa Mỹ và Nga ở Bắc Cực không nên được coi là điều không thể tránh khỏi, nhưng "chúng ta nên tận dụng những cơ hội bình thường hóa quan hệ Mỹ - Nga, chứ không nên biến căng thẳng hiện tại thành vĩnh viễn", chuyên gia Devyatkin nhấn mạnh, đồng thời kết luận rằng rõ ràng, con đường duy nhất để tránh một cuộc đối đầu không đáng có là thông qua đối thoại và minh bạch.