Khả năng hình thành 'NATO vùng Vịnh' sau khi Israel tấn công Hamas tại Qatar

[Romano]

Vụ tấn công của Israel vào các mục tiêu Hamas trong lãnh thổ Qatar làm dấy lên tranh luận về sự phụ thuộc lâu nay của các nước vùng Vịnh vào Mỹ trong lĩnh vực an ninh.Theo nhận định trong bài phân tích đăng tải trên trang của Chatham House, vụ tấn công của Israel nhằm vào các mục tiêu Hamas trong lãnh thổ Qatar ngày 9/9 đã làm dấy lên lo ngại về cơ chế phòng thủ hiện tại của các nước vùng Vịnh. Dù được xem là đối tác thân cận của Mỹ, Saudi Arabia và các quốc gia láng giềng chỉ có những thỏa thuận an ninh không mang tính ràng buộc pháp lý với Washington và điều này đã không ngăn được vụ tấn công vừa qua.

Trong nhiều năm, Saudi Arabia đã thúc đẩy một hiệp ước quốc phòng chính thức với Mỹ, với mong muốn có sự đảm bảo tương tự như các đồng minh trong NATO hoặc ở châu Á - Thái Bình Dương. Năm 2023, Tổng thống khi đó là Joe Biden từng đề xuất thỏa thuận quốc phòng để đổi lấy việc Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ với Israel. Tổng thống Donald Trump cũng lặp lại đề xuất này trong chuyến thăm vùng Vịnh hồi tháng 5/2025. Tuy nhiên, tiến trình này không đạt kết quả khi Israel kiên quyết bác bỏ điều kiện thành lập Nhà nước Palestine độc lập.Theo giới phân tích, thất bại trong việc đạt thỏa thuận với Washington phản ánh hạn chế của các thỏa hiệp dựa trên tính toán chính trị ngắn hạn. Saudi Arabia muốn một hiệp ước có giá trị pháp lý, được Quốc hội Mỹ phê chuẩn và có thể tồn tại qua nhiều nhiệm kỳ tổng thống, điều chưa từng có trong quan hệ Mỹ - vùng Vịnh vốn dựa trên các thỏa thuận phi chính thức suốt hơn 70 năm.

Tháng 9/2019, Iran tấn công cơ sở dầu khí của Saudi Arabia bằng thiết bị bay không người lái và tên lửa. Washington khi đó chỉ lên án mà không có động thái quân sự cụ thể, khiến Saudi Arabia coi đây là lời cảnh tỉnh về sự thiếu hiệu lực của các thỏa thuận an ninh không ràng buộc. Sáu năm sau, vụ tấn công của Israel nhằm vào các mục tiêu Hamas trong lãnh thổ Qatar càng làm gia tăng bất an. Trong cả hai trường hợp, Washington đều không có động thái ngăn chặn hiệu quả, khiến mức độ cam kết của Mỹ với an ninh vùng Vịnh bị đặt dấu hỏi.

Trong tuần qua, Saudi Arabia và Pakistan đã ký một hiệp ước quốc phòng song phương. Tuy nhiên, khả năng quốc phòng của Pakistan vẫn bị hoài nghi do nước này tập trung phần lớn nguồn lực vào đối phó Ấn Độ. Điều này cho thấy việc dựa vào đối tác ngoài khu vực khó mang lại sự bảo đảm lâu dài.

Theo các nhà phân tích, một giải pháp khả thi hơn nằm ngay trong nội bộ Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC). Năm 1984, GCC đã thống nhất ý tưởng thành lập Lực lượng Lá chắn Bán đảo nhằm xây dựng quân đội chung, tiếp đó ký một thỏa thuận quốc phòng vào năm 2000. Tuy nhiên, đến năm 2025, cơ chế này chủ yếu dừng ở mức tham vấn, ngoại trừ lần triển khai quân năm 2011 tại Bahrain để hỗ trợ chính quyền quân chủ đối phó biểu tình.

Rào cản lớn nhất vẫn là sự thiếu tin cậy và khác biệt chính sách đối ngoại. Saudi Arabia, UAE và Bahrain từng áp đặt lệnh phong tỏa với Qatar, cáo buộc Qatar can thiệp nội bộ và hậu thuẫn các nhóm đối lập. Dù quan hệ đã cải thiện, nhưng tính chất vừa hợp tác vừa cạnh tranh vẫn chi phối quan hệ nội khối.

Giới quan sát nhận định tình hình an ninh phức tạp, với mối đe dọa đến từ cả đối thủ truyền thống lẫn đồng minh, đang buộc GCC cân nhắc nghiêm túc hơn về việc hình thành một cơ chế phòng thủ chung. Một liên minh phòng thủ vùng Vịnh, nếu thành hiện thực, sẽ không chỉ giảm phụ thuộc vào Mỹ mà còn tạo nên cấu trúc an ninh tự chủ hơn cho khu vực vốn giàu năng lượng nhưng dễ tổn thương trước các biến động địa chính trị.