Chỉ vài ngày sau khi Donald Trump đắc cử nhiệm kỳ hai, Dân Biểu Cộng Hòa Troy Nehls (Texas) đã nói một câu nịnh “lưu danh thiên cổ,” đại ý: “Bây giờ, Trump bảo nhảy thì cả đám nhảy, kêu gãi đầu thì cứ thế mà gãi đầu.”
(Nguyên văn: “Whatever that is, we need to embrace it. All of it. Every single word. If Donald Trump says jump three feet high and scratch your head, we all jump three feet high and scratch our heads. And that’s it.”)
Hết hứng để nhảy!
Một năm sau, thời thế thay đổi. Tình hình không còn suôn sẻ. Đảng Cộng Hòa, dù kiểm soát cả ba nhánh quyền lực, đang chứng kiến sự rạn nứt nội bộ ngày càng rõ nét và bắt đầu lấy lại “sự cam đảm” để nói “không” với Trump.
Với chỉ 47 dự luật được thông qua và ban hành trong năm 2025, Quốc Hội 2025 trở thành một Quốc Hội “ít năng suất nhất trong lịch sử hiện đại” – ghi nhận của GovTrack (“After a year of bending to Trump, some Republicans in Congress are growing restless”/CNN).
Hạ Viện cũng nằm dưới sự điều hành của một trong những chủ tịch ấm ớ nhất lịch sử Quốc Hội Hoa Kỳ. Trong hai năm ngồi ghế chủ tịch, Mike Johnson đã bị “đảo chính” năm lần, tức các nhà lập pháp dùng đến át chủ bài “kiến nghị xả” (tạm dịch từ “discharge petitions”) – một thủ tục đặc biệt của Hạ Viện cho phép các nhà lập pháp vượt qua sự kiểm soát của hệ thống lãnh đạo Hạ Viện (chủ tịch, lãnh đạo khối đa số, Ủy ban Quy tắc…) để ép một dự luật phải được đưa ra thảo luận và bỏ phiếu trên sàn. Để một “kiến nghị xả” thành công, cần có lá phiếu ủng hộ của ít nhất 218 dân biểu.
Xét về mặt nghị trình Quốc Hội, “kiến nghị xả” là chuyện lớn vì nó phá vỡ cấu trúc quyền lực của Hạ Viện, triệt tiêu quyền hạn, vô hiệu hóa, biến chủ tịch Hạ Viện từ một anh bù nhìn trên lý thuyết thành con bù nhìn thật sự. Từ khi Mike Johnson cầm búa chủ tịch, đã có năm “kiến nghị xả,” bằng tổng số của 30 năm trước cộng lại.
Những “kiến nghị xả” nổi bật nhất là ép công bố hồ sơ Jeffrey Epstein; đảo ngược sắc lệnh Trump về việc tước quyền thương lượng của hơn một triệu công chức liên bang; đề xuất cấm nghị sĩ giao dịch chứng khoán; tăng trừng phạt Nga… Đáng chú ý là hầu hết kiến nghị đều do chính các dân biểu Cộng Hòa (GOP) khởi xướng, có nghĩa họ dùng “discharge petition” không phải để chống lại Dân Chủ mà phản lại chính lãnh đạo GOP và thậm chí ý muốn của Trump.
Trên The New York Times ngày 8 Tháng Mười Hai, nữ Dân Biểu GOP Nancy Mace (South Carolina) viết:
“Các nhà lập pháp bình thường vẫn có thể sử dụng các kiến nghị xả để buộc phải hành động đối với các dự luật mà lãnh đạo không muốn đưa vào chương trình nghị sự. Nếu 218 thành viên ký vào một bản kiến nghị, dự luật đó phải được đưa ra thảo luận tại Hạ Viện. Chúng tôi đã sử dụng công cụ này để thông qua một dự luật yêu cầu Bộ Tư Pháp công bố các tài liệu về Epstein. Tôi đã ký một kiến nghị khác nhằm buộc phải bỏ phiếu về dự luật cấm thành viên Quốc Hội giao dịch chứng khoán…
“Những gì chúng ta thấy hiện nay là tình trạng tồi tệ nhất: ít trách nhiệm giải trình, ít minh bạch và ít kết quả… Đây là một sự thật mà các đảng viên GOP không muốn nghe: Nancy Pelosi là một chủ tịch Hạ Viện hiệu quả hơn bất kỳ đảng viên GOP nào trong thế kỷ này. Tôi hầu như không đồng ý với bà ấy về bất cứ điều gì. Nhưng bà ấy hiểu điều mà chúng ta không hiểu: Không có đa số nào là vĩnh viễn. Khi đảng Dân Chủ nắm đa số, họ thúc đẩy những chính sách tiến bộ nhất có thể. Họ phục vụ liên minh đã bầu họ khi còn nắm quyền.
“Đảng Cộng Hòa thì ngược lại. Chúng ta giành được đa số, rồi lại sợ mất nó… Pelosi là kẻ cứng đầu nhưng bà ấy luôn làm được việc. Trong khi đó, cách thức làm việc của Hạ Viện hiện tại rất giới hạn và kém hiệu quả, dù đang nắm thế kiểm soát nhưng hầu như chẳng mang lại kết quả gì. Lãnh đạo GOP dường như cố sao chép mô hình củng cố quyền lực của bà ấy (Pelosi) nhưng không có tầm nhìn táo bạo để thúc đẩy các chính sách từng giúp chúng ta giành được đa số…”
“Đang sống trong hang”
“Phong trào” phản kháng của các nhà lập pháp GOP thể hiện rõ ở cả cấp tiểu bang và liên bang trong những ngày cuối năm. Nổi bật nhất là việc đa số thượng nghị sĩ GOP ở tiểu bang Indiana, vào ngày 11 Tháng Mười Hai, đã bỏ phiếu để bác bỏ áp lực của Trump về việc vẽ lại bản đồ khu vực bầu cử Quốc Hội. Chiều cùng ngày, 20 thành viên Hạ Viện thuộc GOP tiếp tục bất tuân và bỏ phiếu để bác bỏ sắc lệnh hành pháp của Trump liên quan việc chấm dứt quyền công đoàn (union rights) tại nhiều cơ quan liên bang.
Loạt nghị sự “loạn cào cào” của Trump vấp phản ứng dữ dội của công chúng khiến tỷ lệ ủng hộ tổng thống giảm sút là thực tế mà các ông bà nghị GOP thấy sờ sờ. Một thực tế nữa là Trump rồi sẽ ra đi trong khi nhiều nhà lập pháp vẫn còn nhiệm kỳ và sẽ tranh cử. Do vậy, họ bắt đầu “mất hứng” nhảy với Trump. Chính xác hơn là họ dượm nhảy khỏi con tàu có dấu hiệu chìm.
Chuỗi thất bại bầu cử gần đây của GOP là những tín hiệu không thể xem nhẹ. Một ứng viên Dân Chủ đã thắng cử thị trưởng Miami lần đầu tiên sau ba thập niên. Tại Georgia, nơi được coi là “đất thánh” của GOP, cũng đổi màu trong một cuộc bầu cử đặc biệt. Những kết quả này không chỉ mang ý nghĩa địa phương. Chúng cho thấy một xu hướng đáng lo ngại đối với GOP: cử tri đang rời xa Trump và rất bất bình với những thông điệp từng giúp ông chiến thắng.
Các cuộc thăm dò dư luận tiếp tục khoét sâu nỗi bất an. Chỉ còn 31% người Mỹ hài lòng với cách Trump điều hành kinh tế – lĩnh vực từng là trụ cột trong chiến dịch tranh cử của ông, theo cuộc thăm dò của Associated Press-NORC. Nghịch lý ở chỗ, thay vì thừa nhận khó khăn, Trump vẫn tự chấm cho mình “A+++++,” như thể khoảng cách giữa Tòa Bạch Ốc và đời sống cử tri chưa bao giờ tồn tại.
Mức tín nhiệm về nhập cư và tội phạm, hai lá bài quen thuộc khác, cũng tụt dốc mạnh. Tỷ lệ người Mỹ tán thành cách chính quyền Trump xử lý tội phạm đã giảm từ 53% xuống còn 43% so với chỉ vài tháng trước. Về nhập cư, ưu tiên số một của Trump kể từ khi bắt đầu sự nghiệp chính trị cách đây một thập niên, tỷ lệ tán thành đã giảm từ 49% vào Tháng Ba xuống còn 38% những ngày cuối năm (“Trump led Republicans to power in 2024. But 2026 could be a different story”/AP).
Trong nội bộ GOP, ký ức về cuộc bầu cử giữa kỳ 2018 – khi Dân Chủ giành thêm 40 ghế Hạ Viện – đang trở lại đầy ám ảnh. Lịch sử chính trị Mỹ vốn không ưu ái đảng cầm quyền trong các kỳ bầu cử giữa kỳ nhưng điều khiến GOP lo lắng hơn là cảm giác họ đang đi vào vết xe đổ dẫn tới thất bại năm xưa.
Bolts – một newsroom phi lợi nhuận chuyên đưa tin và phân tích về chính trị địa phương, quyền bầu cử, chính sách công và hệ thống tư pháp Mỹ – ghi nhận: GOP đã mất 21% số ghế lập pháp tiểu bang mà họ nắm giữ trong các cuộc bầu cử 2025. Thượng Nghị Sĩ GOP Jim Justice (West Virginia) thốt lên: với tình thế này, ông bà nghị GOP nào không lo lắng thì kẻ đó chắc “đang sống trong hang.”
Còn ai muốn “nhảy” với Trump?
Nếu phải chỉ ra một mối quan tâm bao trùm cử tri Mỹ hiện nay thì đó không phải là những cuộc chiến văn hóa hay những khẩu hiệu làm… bất kỳ “thứ gì đó” trở nên “vĩ đại trở lại” mà là chi phí sinh hoạt. Giá nhà ở, y tế, bảo hiểm, thực phẩm… đang bóp nghẹt tầng lớp trung lưu và lao động. Nhiều ứng viên GOP tại các địa hạt cạnh tranh thừa nhận rằng bây giờ cử tri ít hỏi họ về nhập cư, trong khi chất vấn nhiều hơn về việc làm sao sống sót.
Gút lại, việc “nhảy” với Trump bắt đầu trở nên nguy hiểm cho sinh mạng chính trị của các nhà lập pháp GOP, nếu họ tiếp tục để Trump dẫn dắt và xỏ mũi, trong khi thông điệp chủ đạo của đường lối chính sách ngày càng trở nên mơ hồ và hỗn độn. Nếu tự thân GOP trong Quốc Hội không tìm ra giải pháp cho vấn đề chi phí sinh hoạt và chăm sóc sức khỏe, mọi thông điệp khác, kể cả chuyện nhập cư hay tội phạm, đều trở nên vô nghĩa. Trong khi đó, chiến lược và phương pháp vận động của Trump vẫn cũ rích, khi dựa trên sự tức giận và chia rẽ quốc gia. Nó chẳng liên quan và hoàn toàn không còn hiệu quả để giải quyết các vấn đề kinh tế thiết thực.
Loạt thất bại bầu cử cuối năm là dấu hiệu mạnh mẽ cho thấy ảnh hưởng Trump thật ra cũng có giới hạn. Cuối cùng, khi sức mạnh chính trị Trump được sử dụng để thúc đẩy những hành vi cực đoan (chẳng hạn tái phân chia khu vực bầu cử), đi kèm với sự đe dọa quen thuộc, nhiều đảng viên GOP đã chọn nói “không” với Trump.
Trừ phi nền kinh tế và chỉ số ủng hộ Trump phục hồi, người duy nhất còn lại có thể vẫn còn muốn “nhảy” và “gãi đầu” theo ý Trump là Dân Biểu Troy Nehls. Dù vậy, thật “đáng tiếc,” ngay cả Troy Nehls cũng đã “hết hứng” để “nhảy.” Hạ tuần Tháng Mười Một, Troy Nehls tuyên bố nghỉ hưu, không tranh cử nhiệm kỳ tiếp theo vào năm 2026.
