Bất chấp dịch Covid-19 đang giày vò thì cuộc đua vào Nhà Trắng của nước Mỹ cũng đã nóng lên. Tổng thống đương nhiệm Donald Trump và đối thủ lão luyện trên chính trường, ông Joe Biden, đã “thượng đài”.
Thật đáng nói là trong khi ông Trump đang phải đối phó với những khó khăn chồng chất thì ông Biden chỉ việc đứng nhìn đối thủ “sập hầm”. Cho dẫu ngày 30/6 mới đây, ông Biden đã bất ngờ tuyên bố ngừng vận động tranh cử với lý do bảo đảm an toàn cho người dân trước dịch Covid-19 thì người ta vẫn hiểu rằng đó cũng là một mũi tên ông này nhắm tới Tổng thống đương nhiệm khi mà Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia cho biết đã xác nhận 8 trường hợp tham gia cuộc vận động tranh cử của ông Trump ở Tulsa (Oklahoma) mắc Covid-19.
Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc tại Nhà Trắng ngày 11/10/2019Ảnh: AP.
Thời gian không còn nhiều để quyết định ai sẽ là ông chủ mới của Nhà Trắng. Tháng 8, hai đảng (Dân chủ của ông Biden và Cộng hòa của ông Trump) sẽ tiếp tục tổ chức các cuộc bầu cử sơ bộ trước khi diễn ra đại hội đảng. Đại hội của đảng Dân chủ sẽ diễn ra từ ngày 17 đến ngày 20/8, trong khi đảng Cộng hòa của ông Trump sẽ tổ chức đại hội từ 24 đến ngày 27/8. Tới cuối tháng 9, ông Biden và ông Trump sẽ có cuộc tranh luận trực tiếp đầu tiên, mở đường tới ngày bầu cử 3/11.
Giới phân tích chính trị quốc tế tập trung chú ý vào ông Trump, không chỉ vì ông là Tổng thống đương nhiệm của nước Mỹ, mà còn do gần 4 năm qua trong nhiệm kỳ của mình ông đã được nhiều người yêu nhưng cũng nhiều người ghét. “Ông ta là Tổng thống kỳ lạ nhất nước Mỹ. Vì thế cũng không thể biết trước ông sẽ thắng hay thua trong “trận” bầu cử mới này”- một bình luận của Fox News.
1. Khi tranh cử trước đây 4 năm, ông Trump đưa ra khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết”. Có nghĩa là ông tập trung vào việc đối nội của nước Mỹ, trong đó mục tiêu then chốt là nâng mức sống của người dân lên. Ông Trump cũng cho rằng mình có sứ mệnh khắc phục những sai lầm của các đời Tổng thống trước đó khi mà “đem lực của nước Mỹ ra cho cả thế giới, trong khi chúng ta không buộc phải có trách nhiệm đó”.
Vậy, sau gần 4 năm lãnh đạo nền kinh tế lớn nhất thế giới, ông đã làm được gì cho nèn kinh tế Mỹ, cho người dân Mỹ?
Không thể phủ nhận ông Donald Trump đã đưa nền kinh tế Mỹ qua giai đoạn “cầm chừng”. Tỉ lệ thất nghiệp giảm mạnh, thu nhập của của tầng lớp trung lưu tăng cao. Những hoạt động tài chính, tiền tệ, chứng khoán trở nên sôi động từ đó nhiều người được hưởng lợi. Nếu cứ đà đó, việc tái cử của ông Trump đượcxem là “không có gì phải bàn”.
Nhưng, sự đời nào có đơn giản. Vào cái năm cuối cùng của nhiệm kỳ Tổng thống 4 năm, “vận đen” đã bất ngờ ập đến với vị Tổng thống “đặc biệt” này.
Người ta nhận ra rằng, với cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung do ông Trump phát động sẽ không kết thúc nhanh chóng, và phần thắng cũng không rõ ra sao khi mà ánh sáng chưa lóe lên ở cuối đường hầm. Điều đó đã làm thu nhập của một số bộ phận nước Mỹ bị giảm xuống.
Nhưng, đó là câu chuyện sẽ được bàn kỹ hơn ở phần sau. Còn ở đây chỉ nói tới 2 việc nặng nề đang dồn ông Trump vào tình thế khó khăn: dịch Covid-19 và biểu tình bạo loạn trên khắp nước Mỹ. Điều đó ảnh hưởng sâu sắc tới kết quả đối nội của ông.
Một thăm dò mới đây cho thấy chỉ có 41% người Mỹ còn tín nhiệm ông Trump làm Tổng thống; nhưng cũng thật kỳ lạ là 52% số người tin rằng ông sẽ tái đắc cử.
Ngay khi đại dịch Covid-19 bùng phát, ông Trump đã có những phát biểu khiến không ít người hoang mang. Ông Trump cho rằng đeo khẩu trang là thừa, đồng thời lại khuyên người dân dùng thuốc sốt rét để điều trị SAR-CoV-2. Trước việc nước Mỹ trở thành tâm dịch Covid-19 của thế giới, dẫn đầu cả ca nhiễm lẫn số người tử vong, giới chuyên gia y tế cho rằng Tổng thống đã lãnh đạo đất nước theo bản năng, phi khoa học. Cách xử lý sai lầm và nặng tính cá nhân càng làm tình hình thêm rối ren. Khi ca Covid-19 đầu tiên được xác nhận trên đất Mỹ ngày 20/1, ông Trump tuyên bố trên kênh truyền hình CNBC rằng vấn đề “hoàn toàn được kiểm soát”.
Đã thế, ông Trump còn coi virus corona là một chuyện bịa đặt của đảng Dân chủ và một số hãng truyền thông tự do nhằm phá ông ra tái tranh cử Tổng thống. Cuối tháng 2, trong một cuộc mít tinh tranh cử tại bang South Carolina, ông Trump đã hài hước chế nhạo: “Giờ đây phe Dân chủ đang chính trị hóa virus corona. Nhưng không xong. Âm mưu vẫn chỉ là âm mưu mà thôi”.
Nhưng rồi, số người lây nhiễm và số người chết tăng lên nhanh chóng. Thị trường chứng khoán tụt dốc, sản xuất đình đốn, xuất nhập khẩu sụt giảm nghiêm trọng, các bang lần lượt tuyên bố áp dụng giãn cách xã hội, phong tỏa. Nếu như “lá bài” kinh tế được coi là mạnh nhất của vị Tổng thống tỉ phú, thì giờ đây, chỉ vì thứ virus vô thanh vô ảnh đã bị nó giáng một đòn chí mạng.
Số lượng nạn nhân tăng cao đến chóng mặt, kinh tế trượt vào suy thoái, ông Trump rơi vào thế yếu. Nhận xét của nhà phân tích chính trị Michael Kruse, trong một bài viết trên trang mạng Politico, cho thấy điểm mạnh nhất của ông Trump cũng lại là điểm rất yếu khi mà thời gian cho nước Mỹ phục hồi kinh tế không còn nhiều, trong lúc thời điểm quyết định của những lá phiếu đã đến rất gần.
Một đòn chí tử khác về mặt đối nội đối với Tổng thống đương nhiệm Donald Trump chính là cái chết của một người đàn ông da đen, George Floyd, khiến biểu tình, bạo động lan tràn khắp nước Mỹ. Đến độ ông Trump phải nói rằng, nếu chính quyền các thành phố và tiểu bang không thể kiểm soát được biểu tình và bảo vệ người dân, ông sẽ triển khai quân đội để giải quyết vấn đề.
Cái chết của George Floyd, 46 tuổi, tại thành phố Minneapolis vào ngày 25/5 đã thổi bùng lên cơn giận dữ trên khắp nước Mỹ, buộc Tổng thống phải đưa ra cách ứng xử thích hợp nhất. Nhưng, mọi thứ như đã vuột khỏi tầm kiểm soát khi nó đã lan sang cả các nước láng giềng, lan sang cả châu Á, châu Âu. Cơn giận dữ ấy chính là nạn phân biệt chủng tộc vẫn hiện diện ở nước Mỹ, cùng đó là lực lượng cảnh sát được “ngầm khuyến khích” sử dụng bạo lực, nhất là với các nghi phạm. “Không biết đã bao lâu rồi, tới nay thành phố New York mới phải ban hành lệnh phong tỏa. Trong khi đó, thủ đô Washington DC đã phải gia hạn lệnh giới nghiêm”- Michel Floujo, bình luận viên truyền hình nói như một lời than.
Ông Trump đã mô tả cảnh cướp bóc và bạo lực là "một sự ô nhục toàn diện", đồng thời đưa ra cam kết tăng cường bảo vệ các thành phố. "Tôi đang điều động hàng ngàn và hàng ngàn binh sĩ được vũ trang tốt, quân nhân và nhân viên chấp pháp để ngăn chặn bạo loạn, cướp bóc, phá hoại, tấn công và hủy hoại tài sản"- ông Trump nói trong một cuộc họp báo tại Vườn Hồng trong Nhà Trắng. Ông Trump cũng kêu gọi chính quyền các thành phố và tiểu bang triển khai Vệ binh Quốc gia - là lực lượng quân sự dự bị thường được huy động để can thiệp vào các tình huống khẩn cấp trong nước, "với số lượng đủ lớn để áp đảo trên đường phố. Tôi muốn những kẻ tổ chức vụ khủng bố này hiểu rằng bọn chúng sẽ phải đối mặt với các hình phạt hình sự nghiêm khắc".
Những phát biểu của ông Trump đã vấp phải sự chỉ trích từ các đảng viên Dân chủ cấp cao. Joe Biden, ứng cử viên Tổng thống của đảng này, nói rằng "ông Trump sử dụng quân đội Mỹ chống lại người dân Mỹ ".
Chưa hết, biểu tình, bạo loạn còn dẫn tới việc kéo đổ các bức tượng từng được coi là biểu tượng thiêng liêng của nước Mỹ. Ở nhiều nơi, những bức tượng vốn đã tồn tại cả trăm năm trong tư cách là những “thần tượng sống” thì nay lại bị coi là hiện thân của chủ nghĩa phân biệt chủng tộc. Chia rẽ trong lòng nước Mỹ từ vụ một người da đen bị một viên cảnh sát da trắng dùng dầu gối chèn cổ cho tới chết còn được “tiếp sức” bởi suy thoái kinh tế do dịch Covid-19 đem lại.
Đó thực sự là những khó khăn ngay trong lòng nước Mỹ mà vị Tổng thống đương nhiệm buộc phải dối diện và vượt qua.
2. Nếu như ông Trump được người dân nước mình ủng hộ với khẩu hiệu cũng như quyết tâm “Nước Mỹ trên hết”, thì về đối ngoại, ông cũng không thể né tránh trong tư cách là người lãnh đạo nền kinh tế hàng đầu thế giới, cũng như một quốc gia có tiềm lực quân sự vượt trội.
Về đối ngoại, với tinh thần "Nước Mỹ trên hết", mỗi chủ trương của ông Trump đưa ra cũng là để bảo vệ và tăng cường lợi ích thiết thực cho nước Mỹ; tuy rằng nội hàm cụ thể của nó được xác định cho từng vụ việc, vào từng thời điểm và đối với từng đối tác cụ thể.
Ông Trump và bộ tham mưu của mình cũng đã từng đưa ra chiến lược cho châu Phi (2018), phác họa định hướng chiến lược cho khu vực lớn Thái Bình Dương - Ấn Độ Dương hay "Thoả thuận thế kỷ" cho Trung Đông; vấn đề Triều Tiên và quan hệ với các đồng minh chiến lược... Tuy nhiên, đó chưa phải là tất cả.
Như đã nói, ông Trump cho rằng nước Mỹ bị thua thiệt trong các mối quan hệ với thế giới bên ngoài nên phải thay đổi mối quan hệ đó. Mỹ chỉ đi chung đường với thế giới bên ngoài chỉ khi thấy có lợi và đi đường riêng khi thấy như thế có lợi hơn cho nước Mỹ. Tư tưởng ấy được áp dụng cho cả đối tác lẫn đồng minh, hay đối thủ lâu nay của Mỹ.
Thực tế thì ông Trump đã thành công với việc thay thế thỏa thuận về Khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ (NAFTA) bằng thỏa thuận mới USMCA, đạt được kết quả mong muốn của mình khi sử dụng các biện pháp chính sách bảo hộ thương mại. Ông Trump cũng đã thực hiện cam kết khi tranh cử là lật ngược những thỏa thuận quốc tế mà Mỹ đã ký kết tham gia như Hiệp định TPP, Hiệp định Paris của LHQ về chống biến đôi khí hậu và Thỏa thuận hạt nhân Iran (JCPOA). Ông Trump cũng đã buộc các thành viên NATO phải thực hiện cam kết tăng ngân sách quốc phòng. Ông Trump đã công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và chuyển đại sứ quán Mỹ ở Tel Aviv về Jerusalem, bất chấp sự phản ứng dữ dội của thế giới Ả Rập.
Tuy nhiên, cũng còn nhiều điều “ông Trump chưa làm được với thế giới này”- nói như bình luận viên kênh truyền hình Fox News. Trước hết, đó là cuộc chiến thương mại với Trung Quốc.
Cho rằng nước Mỹ đã quá thua thiệt trước đối thủ cạnh tranh, ngày 23/8/2018, ông Trump công bố mức thuế mới từ 25 lên 30% đối với 250 tỷ USD hàng nhập khẩu từ Trung Quốc sẽ có hiệu lực vào ngày 1/10 cùng năm, và tăng từ 10 đến 15% trên 300 tỷ hàng nhập khẩu, có hiệu lực tùy theo mặt hàng, và có nghĩa là gần như tất cả hàng nhập khẩu từ Trung Quốc sẽ bị đóng thuế. Năm 2018, Hoa Kỳ nhập khẩu 540 tỷ USD hàng Trung Quốc và xuất khẩu 120 tỷ USD hàng qua Trung Quốc. Ông Trump đã tuyên bố thẳng thừng: "Nếu Trung Quốc không muốn giao dịch với chúng tôi nữa, điều đó cũng tốt đối với tôi thôi". Ông cũng kêu gọi các công ty Mỹ rút ra khỏi Trung Quốc và đi làm ăn ở các nước khác, nhất là quay về Hoa Kỳ.
Cho tới nay, thương chiến Mỹ - Trung vẫn chưa có hồi kết và nước Mỹ cũng chưa thu được lợi lộc gì một cách rõ ràng từ khi nó leo thang.
Vào tháng cuối năm 2018, vụ “Công chúa Huawei” được coi là “nước cờ hiểm” Mỹ dành cho Trung Quốc. Việc bắt giữ Giám đốc tài chính Huawei Technologies, bà Mạnh Vãn Chu, cho thấy quyết tâm của Mỹ nhằm "đè bẹp" sáng kiến hiện đại hóa công nghiệp "Made in China 2025". Bà Mạnh Vãn Chu- con gái nhà sáng lập Huawei Nhậm Chính Phi, bị cảnh sát bắt giữ hôm 1/12 tại Vancouver, Canada, theo yêu cầu của chính phủ Mỹ do bị nghi ngờ vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ với Iran. Theo South China Morning Post, vụ việc cũng gửi đi thông điệp mạnh mẽ về những sóng gió mà các công ty công nghệ Mỹ đang kinh doanh với Trung Quốc có thể sẽ phải đối mặt.
“Tác động là rất lớn vì tất cả chuỗi cung ứng đều đi qua Trung Quốc”- Stacy Rasgon, nhà phân tích của Công ty quản lý tài sản AllianceBernstein, nói. Kết quả cuối cùng chưa biết ra sao nhưng chỉ biết rằng các công ty công nghệ lớn của Mỹ có mua bán linh kiện với gã khổng lồ smartphone Trung Quốc, bao gồm Intel và Texas Instruments, đều rớt giá sau vụ bắt giữ.
Tới nay, vụ “Công chúa Huawei” vẫn được coi là một “điều kiện” của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung chưa có hồi kết.
Ở một diễn biến khác, ông Trump vẫn với tinh thần “Nước Mỹ trên hết” đã làm “mất lòng” không ít đồng minh. Đầu tháng 6/2018, tại Hội nghị thượng đỉnh G7, tổ chức tại Canada, ông Trump gần như đứng một phía trước các đồng minh nặng ký như Đức, Nhật, Pháp… Cũng kể từ thời điểm đó, xuất hiện ngày một nhiều hơn tình cảnh “cơm không lành, canh chẳng ngọt”. Mới đây nhất, khi ông Trump chủ trương rút một phần binh sỹ Mỹ khỏi nước Đức với giải thích rằng Đức đã không chịu đóng góp đầy đủ cho NATO, cũng như cần linh hoạt cân bằng chiến lược quân sự toàn cầu - thì cũng đã khiến EU thất vọng.
Tuy nhiên, giới quan sát chính trị nước Mỹ lại cho rằng đây chính là “điểm son” của ông Trump trong thời điểm quyết định của cuộc bầu cử Tổng thống đang đến gần, vì rằng ông luôn giữ vững quan điểm “Nước Mỹ trên hết”.
Nhìn chung, giới quan sát cho rằng, đối thủ trên đường đua vào Nhà Trắng là ông Joe Biden không quá mạnh để ông ông Trump phải lo lắng; nhưng những gì vị Tổng thống đương nhiệm của nước Mỹ phải giải quyết chỉ trong vài tháng tới là rất khó khăn. Tất nhiên, như mọi người đều biết, con đường vào Nhà Trắng không bao giờ được rải hoa hồng và bất ngờ vào phút chót cũng là điều dễ hiểu.
