Nhà thơ Dương Kỳ Anh trải qua tuổi thơ gian khổ, trở thành TBT Báo Tiền Phong suốt 21 năm và là 'cha đẻ' cuộc thi Hoa hậu Việt Nam.
Ông sinh ra trong một gia đình trí thức nông thôn. Cố nội ông là Dương Xuân Ôn, từng bỏ con đường làm quan để theo cụ Phan Đình Phùng trong phong trào Cần Vương chống Pháp. Cha ông cũng là người cách mạng, đậu tú tài nhưng không ra làm quan mà đi theo cách mạng từ sớm.
Tuổi thơ của Dương Kỳ Anh gắn liền với những mất mát và khốn khó. Khi ông lên 8 tuổi, mẹ ông qua đời vì đói cùng với hai em sinh đôi chưa đầy tháng tuổi. Cậu bé Dương Kỳ Anh khi đó phải đi ăn xin để nuôi cả nhà, có lúc phải ra ngủ ngoài chuồng trâu. Ông từng làm đủ các việc: cày, bừa, đánh tranh lợp nhà, chằm nón và tham gia đội làm đường hỏa tuyến.
Sau khi tốt nghiệp khoa Văn - Đại học Tổng hợp, ông đi bộ đội, làm trắc thủ phát lệnh tên lửa. Dương Kỳ Anh phải giấu tấm bằng đại học để được xông vào cuộc chiến, để có thực tế cho việc viết văn sau này. Đối với ông, quân đội là một trường đại học lớn, nơi ông học được tính kỷ luật, kỷ cương của người lính, tính cương quyết của người đàn ông và cách chiến đấu dù phải trả giá bằng cả mạng sống.
Sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, ông chuyển sang làm báo. Trước khi trở thành phóng viên của Báo Tiền Phong vào tháng 8/1975, tờ báo đầu tiên ông đến xin việc là tuần báo Văn Nghệ của Hội Nhà Văn Việt Nam vì tình yêu văn chương đã thấm đẫm từ rất sớm.
21 năm làm Tổng Biên tập và cuộc cách mạng ở Báo Tiền Phong
Năm 1987, Dương Kỳ Anh được bổ nhiệm làm Tổng Biên tập Báo Tiền Phong khi chưa tới 40 tuổi. Ngày nhận nhiệm vụ, ông chỉ nói với anh em trong tòa soạn hai điều: "Thứ nhất, dù làm Tổng Biên tập 1 ngày hay 1 tháng, tôi cũng sẽ làm theo cách của mình. Thứ hai, nếu anh em nào không muốn sát cánh cùng tôi, tôi cũng sẵn sàng để họ chuyển sang tờ báo khác".
Khi Dương Kỳ Anh nhận chức, Báo Tiền Phong đang trong tình trạng khó khăn, in bằng giấy đen, không có nhiều độc giả, tài khoản gần như trống rỗng. Bản thân ông cũng không có nổi chiếc xe đạp Thống Nhất để đi, không có chỗ ở, phải nằm ngủ trên bàn làm việc.
Với tư duy đổi mới, ông đã có những bước đi táo bạo để phát triển tờ báo. Ông liên kết với Tòa án Nhân dân Tối cao ra phụ san Những vụ án tình yêu và kết hợp với Thành đoàn Hà Nội ra phụ trương về tuổi trẻ và tình yêu. Năm 1988, ông mở cuộc thi hoa hậu đầu tiên ở Việt Nam. Ông cũng đa dạng hóa các ấn phẩm như Người đẹp Việt Nam, Tiền Phong Chủ Nhật, Tri thức trẻ, Tiền Phong cuối tháng và thành lập Công ty Cổ phần Tiền Phong với hàng loạt nhà sách có uy tín.
Ông chia sẻ rằng: "Làm Tổng Biên tập như đi trên dây" và để giữ thăng bằng, ông tâm niệm: "Ta cân bằng mình/ Tìm an nhàn trong bận rộn/ Tìm niềm tin trong thất vọng/ Nhân ái bao dung với phản trắc dối lừa…".
Hồn thơ và tình yêu với cái đẹp
Song song với sự nghiệp báo chí, Dương Kỳ Anh còn là một nhà thơ tài hoa. Thơ ông kiệm lời, chắt chiu ý, chặt chẽ và súc tích đầy chất chiêm nghiệm.
Bài thơ Con đường chỉ có 10 chữ nhưng chứa đựng cả một triết lý sống: "Người đi trên đường/ Ngoái lại/ Vẫn là con đường ấy". Nhiều nhà thơ đánh giá đây là một bài thơ "đếm bằng mắt là 10 chữ nhưng đọc bằng cả cuộc đời và có thể cả kiếp sau và kiếp sau nữa".
Dương Kỳ Anh xuất bản nhiều tập thơ, truyện ngắn và tiểu thuyết, trong đó tiểu thuyết Xuyên Cẩm được trao giải đặc biệt Giải thưởng văn học nghệ thuật Nguyễn Du. Ông cũng được tặng thưởng thơ tạp chí Văn nghệ Quân đội năm 1978, tặng thưởng Những bài thơ hay năm 1978 của Báo Nhân Dân.
Với tình yêu cái đẹp, ông là người khởi xướng việc thi hoa hậu ở Việt Nam, được mệnh danh là "cha đẻ cuộc thi Hoa hậu Việt Nam". Ông từng chia sẻ: "Vì tôi là nhà thơ, yêu cái đẹp nên mới nghĩ đến việc thi hoa hậu".
Tuổi già an nhiên giữa thiên nhiên
Sau khi về hưu, Dương Kỳ Anh chọn cuộc sống an yên tại một ngôi nhà vườn ở Sóc Sơn, ngoại thành Hà Nội. Nơi đây, ông chăm cây, ngắm vườn và tiếp tục sáng tác. Ông vẫn duy trì thói quen mỗi ngày ngồi vào bàn đủ 6 tiếng đồng hồ chỉ để đọc thơ và viết lách, coi đó như một cách tập thể dục cho trí não.
Dẫu về hưu, ông vẫn không ngừng sáng tác và đóng góp cho văn học, báo chí. Ông vẫn miệt mài sưu tầm những câu thơ hay qua hàng nghìn, hàng vạn bài thơ và xuất bản thành sách Những câu thơ hay Đông Tây Kim Cổ. Ông cũng tiếp tục viết về hoa hậu với cuốn Hoa hậu Việt Nam - Những điều chưa biết.
Di sản và tư tưởng
Cuộc đời Dương Kỳ Anh là một hành trình không ngừng học cách nói thật. "Cả đời tôi chật vật học cách nói thật, nói thật trong văn chương, nói thật trong báo chí… Đó cũng là 2 câu thơ mà con gái tôi, cháu Dương Anh Xuân viết về tôi trong tập thơ Ngày cười: 'Chật vật cả đời/ học cách lựa lời nói thật'", ông từng chia sẻ.
Dương Kỳ Anh luôn nhắc nhở rằng mình làm báo với mục đích trong sáng, chống tiêu cực để làm trong sạch xã hội, bảo vệ niềm tin của xã hội, đảm bảo tiền bạc của dân của nước không bị thất thoát. Dương Kỳ Anh còn là người mở đường cho nhiều tài năng trẻ. Tại Báo Tiền Phong, ông đã mở ra cuộc thi Tác phẩm tuổi xanh mà đến nay, nhiều tác giả được phát hiện từ cuộc thi này đã thành danh, trở thành những tên tuổi văn chương của cả nước.
Dương Kỳ Anh đã để lại cho đời không chỉ những tác phẩm văn học giá trị mà còn cả một tấm gương về lòng kiên định, sự dũng cảm và tinh thần đổi mới không ngừng.
