Sau 3 năm áp đặt các lệnh trừng phạt, EU đang đối mặt với thách thức trong việc duy trì áp lực lên Nga. Gói trừng phạt mới nhất mở rộng danh sách tàu bị cấm và siết chặt kiểm soát ngành năng lượng, nhưng thiếu sự hỗ trợ từ Mỹ và sự đồng thuận nội bộ khiến hiệu quả bị hạn chế.
Trụ sở Ủy ban châu Âu ở Brussels, Bỉ. Ảnh: THX/TTXVN
Khi Liên minh châu Âu (EU) vừa công bố gói trừng phạt thứ 17 đối với Nga, các nhà lãnh đạo châu Âu đã hứa hẹn về một đợt trừng phạt tiếp theo "quy mô lớn". Tuy nhiên, theo Đài phát thanh châu Âu tự do (RFE/RL) ngày 21/5, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng EU có thể đã sử dụng hết những "quân bài tốt nhất" và đang đối mặt với thách thức ngày càng lớn trong việc duy trì áp lực lên Moskva.
Sự phụ thuộc vào Mỹ
Benjamin Hilgenstock, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Viện nghiên cứu KSE có trụ sở tại Kiev, nhận định những biện pháp trừng phạt có tác động mạnh mẽ còn lại đòi hỏi sự tham gia của Mỹ. Ông nhấn mạnh: "Cụ thể, điều này sẽ liên quan đến việc loại bỏ dầu khí của Nga khỏi các thị trường toàn cầu về khối lượng". Chuyên gia Hilgenstock lập luận rằng các quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không ngừng mua nhiên liệu hóa thạch của Nga nếu không có sức ép trừng phạt thứ cấp từ Mỹ.
Thách thức trên trở nên nghiêm trọng hơn khi Mỹ có vẻ từ chối tham gia vào thời điểm này. Hôm 10/5, các nhà lãnh đạo châu Âu đã cảnh báo Nga bằng các lệnh trừng phạt "lớn" nếu Moskva không đồng ý với lệnh ngừng bắn 30 ngày do Washington đề xuất. Yêu cầu này được đưa ra sau khi phối hợp với Tổng thống Mỹ Donald Trump. Sự kiện được kỳ vọng sẽ tạo nên bước ngoặt thay đổi cục diện, nhưng sự hòa hợp xuyên Đại Tây Dương đã nhanh chóng lung lay.
Trong cuộc điện đàm với ông Trump vào ngày 19/5, Tổng thống Nga Vladimir Putin không cam kết ngừng bắn. Tuy nhiên, ông Trump lại ca ngợi cuộc gọi này và dường như không sẵn sàng công bố lệnh trừng phạt mới của Mỹ, cho rằng việc áp đặt chúng ngay bây giờ có thể gây nguy hiểm cho các cuộc đàm phán và khiến tình hình "tồi tệ hơn nhiều". Điều đó khiến EU phải tự mình tìm cách đưa ra một điều gì đó lớn lao mà không cần sự tham gia của Mỹ, hoặc đối mặt với nguy cơ chỉ đưa ra lời đe dọa suông.
Bộ trưởng Ngoại giao Litva Kestutis Budrys tin rằng EU vẫn có thể tăng gấp đôi nỗ lực nhằm vào xuất khẩu năng lượng của Nga. "Chúng ta nên dừng nguồn thu nhập chính cho ngân sách của Nga. Đây là xuất khẩu khí đốt, dầu mỏ, LNG (khí tự nhiên hóa lỏng). Chúng ta phải dừng những thứ đó lại", ông Budrys nói.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy các quốc gia như Tây Ban Nha, Hà Lan và Bỉ hiện đang nhập khẩu nhiều LNG từ Nga hơn so với một năm trước. Mặc dù ông Budrys lập luận rằng có nhiều lựa chọn thay thế trên thị trường toàn cầu và dẫn chứng Litva đã thực hiện được điều này, nhưng những lập luận về giá cả cho thấy tác động tự gây hại của các lệnh trừng phạt đã kìm hãm EU trong quá khứ – và có thể sẽ tiếp tục như vậy trong tương lai.
Tom Keatinge thuộc Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng (RUSI) có trụ sở tại London nhận định rằng các lệnh trừng phạt sẽ "rất lớn, chỉ khi chúng ta sẵn sàng đi xa hơn mức chúng ta muốn". Ông giải thích: "Ý tôi là chỉ khi chúng ta sẵn sàng áp dụng các biện pháp trừng phạt có tác động nhất định đến nền kinh tế của chúng ta".
Chuyên gia Hilgenstock cũng phân biệt giữa các quốc gia sử dụng LNG của Nga vì lý do kinh tế và các quốc gia như Hungary và Slovakia phản đối lệnh cấm nhập khẩu do mối quan hệ chính trị chặt chẽ với Moskva. Ngay cả khi vượt qua được những phản đối về kinh tế, những cân nhắc về chính trị cũng có thể trì hoãn hoặc làm phức tạp thêm việc thắt chặt đáng kể các lệnh trừng phạt trong lĩnh vực này.
Những biện pháp "mới" và nguy cơ suy yếu uy tín
Các nhà lãnh đạo châu Âu đã gợi ý rằng gói trừng phạt tiếp theo sẽ bao gồm lĩnh vực năng lượng, một thuật ngữ rộng, và cũng đề xuất các biện pháp tài chính. Tuy nhiên, chuyên gia Hilgenstock tỏ ra hoài nghi: "Thực ra, vẫn chưa rõ họ đang nói về điều gì. Họ có đang quảng cáo quá mức những gì họ có thể thực hiện không? Tôi nghĩ là có".
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã đưa ra một số dấu hiệu về những gì có thể xảy ra tiếp theo trong bài phát biểu vào ngày 16/5 vừa qua. Bà cho biết "nó sẽ bao gồm việc liệt kê thêm nhiều tàu thuộc đội 'tàu ma' của Nga", ám chỉ đến những tàu không có chủ sở hữu rõ ràng được sử dụng để trốn tránh các hạn chế đối với dầu mỏ và các sản phẩm từ dầu mỏ của Nga. Gói trừng phạt thứ 17 và các biện pháp của Anh được công bố cùng ngày đã bổ sung thêm hàng chục tàu. Tuy nhiên, việc bổ sung thêm tàu mới có vẻ giống như hành động tích lũy hơn là một hành động táo bạo và mới mẻ.
Bà Leyen cũng đề cập đến việc giảm giá trần đối với dầu của Nga, một biện pháp trừng phạt khác được áp dụng sau cuộc xung đột Nga - Ukraine năm 2022. Nhưng điều này cũng đòi hỏi sự đồng ý của Mỹ để thực thi trên toàn cầu.
Đánh giá về vấn đề trên, chuyên gia Keatinge cảnh báo rằng việc không thực hiện các biện pháp trừng phạt thực sự có tác động với nguy cơ làm suy yếu uy tín của EU: "Điều này cung cấp đủ lý lẽ cho [Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei] Lavrov và những người khác để nói rằng châu Âu chỉ biết nói mà không làm". Về phần mình, chuyên gia Hilgenstock cũng chia sẻ mối lo ngại này, ám chỉ đến tuyên bố ngày 10/5 về các lệnh trừng phạt "lớn" nhưng không có phản ứng đáng kể từ phía Nga: "Chúng ta đang thấy phản ứng của Tổng thống Putin, hay đúng hơn là không có phản ứng với tối hậu thư này".
Tóm lại, EU đang đối mặt với một tình thế khó khăn. Trong khi họ muốn thể hiện sự kiên quyết, những "quân bài" trừng phạt còn lại có thể không đủ mạnh với Nga, đặc biệt khi thiếu sự phối hợp mạnh mẽ từ Mỹ và phải đối mặt với những thách thức kinh tế và chính trị nội bộ. Liệu EU có thể tìm ra những biện pháp mới, đủ "lớn" và hiệu quả để duy trì áp lực lên Moskva, hay sẽ chỉ là những lời đe dọa suông, làm suy yếu thêm uy tín của mình?
