DOGE, tỉ phú Elon Musk và 'bức tường sao kê' rẽ đôi nước Mỹ

[therealrtz]

Sau khi nhậm chức, ông kí sắc lệnh hành pháp thành lập Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE), được mô tả là do đồng minh của ông, tỷ phú công nghệ giàu nhất thế giới Elon Musk dẫn dắt, thực hiện nhiệm vụ chống “lãng phí, gian lận hoặc lạm dụng” bằng cách sử dụng công nghệ để cắt bớt các khoản chi “gây lãng phí thuế”, cắt giảm nhân sự các cơ quan liên bang và chấm dứt hoạt động của các cơ quan không cần thiết.

DOGE “chinh phạt” bộ máy liên bang

Theo New York Times, tỷ phú Musk ban đầu tuyên bố sẽ cắt giảm ngân sách khoảng 2.000 tỷ USD/năm bằng cách truy vết gian lận và chống lãng phí trong chính phủ. Sau đó, ông hạ bớt kì vọng, cam kết “tiết kiệm” 1.000 tỷ USD mỗi năm cho nước Mỹ, tương đương GDP thường niên của “đại gia dầu mỏ” Arab Saudi và cao hơn Thụy Sĩ.

Để hiện thực hóa mục tiêu, DOGE và tỷ phú Musk được Tổng thống Trump cho phép đưa nhân sự tới các cơ quan, tiếp cận các dữ liệu nhạy cảm nhất để xem xét hoạt động, hiệu quả chi tiêu, mức độ phù hợp và lên kế hoạch cắt giảm nhân sự. DOGE chia thành các nhóm nhân sự gồm khá ít người, thường gồm 4 “nhân viên chính phủ đặc biệt” (một trưởng nhóm, một kỹ sư, một chuyên gia nhân sự và một luật sư).

Đội ngũ dưới quyền Tổng thống Trump tháng 1/2025 gửi email mang tiêu đề “Ngã rẽ cuộc đời” (theo sáng kiến của DOGE) đến 2,4 triệu người lao động trong khu vực công (không gồm quân nhân tại ngũ và nhân viên bưu điện), trong đó nêu hai lựa chọn: hoặc nghỉ việc và nhận lương đến hết tháng 9/2025 hoặc đối mặt nguy cơ bị sa thải trong những đợt cắt giảm nhân sự.

Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt giữa tháng 2/2025 xác nhận, khoảng 77.000 lao động tại các cơ quan liên bang đã đồng ý nghỉ việc nhận lương đến hết tháng 9/2025 nhằm tránh nguy cơ bị sa thải, chiếm 3% tổng số người lao động khu vực công của Mỹ.



Tỉ phú Musk khoe công trạng của DOGE khi đứng cạnh Tổng thống Trump trong Nhà Trắng.

DOGE và tỷ phú Musk đang tìm cách giảm chi tiêu liên bang, lược bớt nhân sự thông qua chấm dứt hoạt động của các cơ quan chính phủ như Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng (CFPB). Theo Reuters, USAID có ngân sách thường niên 40 tỷ USD, đóng vai trò như công cụ chính của Mỹ để giải ngân viện trợ nhân đạo ở nước ngoài. Sự can thiệp gây tranh cãi của DOGE vào USAID khiến khoảng 7.000 nhân viên phải nghỉ việc không lương hoặc bị sa thải.

Mục tiêu tiếp theo của DOGE là Bộ Giáo dục Mỹ. Bộ Giáo dục được đánh giá là có quy mô nhỏ nhất trong Chính phủ Mỹ, hiện có khoảng 4.200 nhân sự và ngân sách thường niên năm 2024 khoảng 238 tỷ USD.

Danh sách các cơ quan khác DOGE đang nhắm mục tiêu thu hẹp quy mô nhân sự, làm rõ gian lận, nâng hiệu quả hoạt động và chi tiêu còn có Cục Hàng không Liên bang (FAA); hệ thống Medicare (chương trình bảo hiểm y tế liên bang dành cho người từ 65 tuổi trở lên hoặc người dưới 65 tuổi mắc một số khuyết tật) và Medicaid (chương trình bảo hiểm y tế cho người thu nhập thấp, nguồn lực hạn chế); Bộ Năng lượng Mỹ; Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA); Cơ quan Quản lý Tình trạng Khẩn cấp Liên bang (FEMA); Bộ Cựu chiến binh Mỹ; Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC); Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA).

Tròn một tháng sau khi ông Trump nhậm chức, Reuters cho biết, hơn 10.000 người đã bị sa thải bắt buộc trong các đợt cắt giảm, trong khi hàng trăm ngàn người khác đang trong tâm trạng “thấp thỏm” lo ngại. Văn phòng Quản lý Nhân sự Chính phủ Mỹ hồi giữa tháng yêu cầu các cơ quan chính quyền thúc đẩy việc chấm dứt hợp đồng với các nhân viên tập sự tại đơn vị mình. Theo thống kê của văn phòng này, hơn 200.000 người đang làm việc trong bộ máy chính phủ Mỹ theo hợp đồng tập sự, nhưng chưa rõ bao nhiêu sẽ mất việc.

Nước Mỹ sôi sục vì “bức tường sao kê”

Để phô diễn thành tích, DOGE đã công bố một công cụ theo dõi trực tuyến được gọi là “bức tường sao kê”. Theo báo cáo cập nhật ngày 19/2, DOGE khẳng định cơ quan này đã cắt giảm khoảng 55 tỷ USD chi tiêu công chỉ trong 4 tuần hoạt động (từ ngày 20/1). Theo The Hill, trên “bức tường sao kê” hiện liệt kê hơn 1.200 hợp đồng của các cơ quan liên bang, bao gồm hợp đồng cho thuê bất động sản, bị DOGE “sờ gáy”, với số tiền “tiết kiệm” khoảng 16,6 tỷ USD. Trong đó, các khoản bị cắt giảm lớn nhất đến từ USAID (6,5 tỷ USD) và Bộ Giáo dục Mỹ (502 triệu USD). DOGE cho biết họ sẽ cập nhật “bức tường sao kê” hai lần/ tuần với dữ liệu mới nhất và đang “nỗ lực tải lên tất cả dữ liệu này theo cách dễ hiểu và hoàn toàn minh bạch với thuyết minh rõ ràng, phù hợp với các quy tắc và quy định hiện hành”.

Nhưng không phải ai cũng đồng tình với cách công khai dữ liệu của DOGE và Musk. Một loạt nhà quan sát, quan chức đảng Dân chủ và nhiều tờ báo bày tỏ lo ngại những con số khổng lồ được DOGE đưa ra đã vô tình vẽ ra một bức tranh, mà trong đó, tình trạng gian lận, lãng phí hoặc sai lệch bị thổi phồng quá mức. Trong một số trường hợp mà tờ New York Times đề cập, số tiền “tiết kiệm” được DOGE liệt kê trên “bức tường sao kê” là toàn bộ giá trị hợp đồng bị họ can thiệp, dù trên thực tế, chính phủ Mỹ đã thanh toán một phần hoặc toàn bộ hợp đồng đó cho đối tác và không thể thu hồi số tiền đã chi.

Gần đây, tỷ phú Musk cũng gây bão với đăng bài trên mạng X rằng, đã có tình trạng gian lận nghiêm trọng với hệ thống chi trả an sinh xã hội tại Mỹ khi hơn 20 triệu người trong danh sách nhận trợ cấp ở độ tuổi từ 100 trở lên, bao gồm 3,9 triệu người trong độ tuổi 130-139, hơn 3,5 triệu người trong độ tuổi 140-149, hơn 1,3 triệu người trong độ tuổi 150-159, cá biệt có trường hợp 360 tuổi. Một loạt tờ báo Mỹ sau đó đề cập khả năng dữ liệu về hàng triệu người nhận trợ cấp an sinh xã hội bị “lỗi lập trình” ở mục năm sinh hoặc không được nhập năm sinh chính xác, khiến năm sinh của họ trong hệ thống dữ liệu hiển thị nhầm. Theo thống kê dân số chính thức, tại Mỹ chỉ có hơn 80.000 người trên 100 tuổi. Kết quả một cuộc kiểm toán vào năm 2023 cho thấy, trong số 80.000 người đó có khoảng 44.000 người được nhận trợ cấp xã hội hàng tháng, thấp hơn nhiều con số ông Musk đưa ra.

Dữ liệu từ “bức tường sao kê” cũng gây ra một làn sóng tranh luận về việc liệu DOGE và Musk có thể tiết kiệm ngân sách tới 1.000 tỷ USD/ năm hay không. Để đạt mục tiêu đó trong một năm tới, DOGE phải “tiết kiệm” mỗi tháng trung bình hơn 80 tỷ USD. Tất nhiên, tuyên bố của ông Musk có thể hiểu là việc cắt giảm các khoản chi thường xuyên theo giai đoạn, tiến tới tiết kiệm 1.000 tỷ USD ngân sách thường niên trong tương lai. Ngân sách của chính phủ Mỹ năm 2024 vào khoảng 6.750 tỷ USD và có thể đạt 7.000 tỷ USD trong năm tài khóa 2025.

Elaine Kamark, thành viên cấp cao về nghiên cứu quản trị tại Viện Brookings cho hay, việc cắt giảm chi tiêu liên bang là khả thi ở Mỹ. Bà lấy ví dụ cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton từng thực hiện chiến dịch cắt giảm chi tiêu vào những năm 1990. Tuy nhiên, bà nhận định, ý tưởng cắt giảm một khoản lớn như mong muốn của ông Musk là “vô lý”, bởi phần lớn ngân sách là các khoản bắt buộc phục vụ an sinh xã hội.

Trong khi đó, Douglas Holtz-Eakin, cựu lãnh đạo Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO), lại tin rằng, các cơ quan mà đội ngũ DOGE nhắm tới mới chỉ chiếm một phần nhỏ tổng ngân sách liên bang.

Một nhóm người lao động trong các cơ quan liên bang của Mỹ phản đối công cuộc cắt giảm ngân sách và nhân sự.

Ai thật sự đứng sau DOGE?

Dù có phạm vi và mức độ can thiệp sâu rộng trong Chính phủ Mỹ, cách thức hoạt động và quy mô nhân sự của DOGE chưa rõ ràng. Trong bài viết trên X đầu tháng 2/2025, ông Musk tuyên bố “DOGE có một số kỹ sư phần mềm giỏi nhất thế giới là sự thật” mà truyền thông Mỹ sau đó dẫn các nguồn tin nội bộ nói rằng, họ đều là nhân viên đến từ các công ty do Musk lãnh đạo. Những người này được cho là đã sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để xem xét kho dữ liệu chi tiêu khổng lồ của các cơ quan, sau đó phát hiện những bất thường để can thiệp.

Tuy nhiên, Nhà Trắng ngày 18/2 có động thái bất ngờ khi khẳng định ông Musk không phải lãnh đạo tại DOGE và mô tả ông Musk chỉ là “cố vấn cấp cao cho Tổng thống Trump”. “Giống như các cố vấn cấp cao Nhà Trắng khác, ông Musk không có thẩm quyền thực tế hoặc chính thức để tự mình đưa ra quyết định của chính phủ”, Nhà Trắng nêu.

Theo một số kênh truyền thông Mỹ, thông điệp của Nhà Trắng có thể hiểu rằng, DOGE là một chiến dịch cắt giảm chi tiêu và cải tổ bộ máy được thực hiện bởi chính Tổng thống Trump, còn ông Musk là một trong những cố vấn đưa ra các ý tưởng và rằng còn có những cố vấn khác. Ngoài ra, cách lập luận đó sẽ giúp DOGE và ông Musk giảm nguy cơ đối mặt với những cáo buộc pháp lý xung quanh cách thức can thiệp. Một tháng qua, những người phản đối và phe đảng Dân chủ nhiều lần cáo buộc ông Musk đang có những hành động vượt quá thẩm quyền và không phải là một quan chức được bầu.

DOGE trên thực tế không phải một bộ chính thức trong Chính phủ Mỹ, vốn phải được thành lập dựa trên đạo luật của Quốc hội Mỹ, mà chỉ được thành lập bởi sắc lệnh của Tổng thống Trump. Ngoài ra, những người chỉ trích ông Musk cũng lo ngại xung đột lợi ích tiềm ẩn khi Chính phủ Mỹ có các hợp đồng với các doanh nghiệp mà Musk nắm giữ như Space X và Tesla.

Trong cuộc phỏng vấn với FoxNews được công bố ngày 18/2, Tổng thống Trump và tỷ phú Musk tiếp tục bảo vệ nỗ lực cắt giảm chi tiêu và cải tổ bộ máy. Tổng thống Trump khen ngợi tỷ phú Musk là một người “thực sự thông minh” và “có thể hoàn thành công việc”. Đáp lại, tỷ phú Musk nói: “Tôi yêu Tổng thống. Tôi chỉ muốn nói rõ về điều đó. Tôi nghĩ Tổng thống Trump là người tốt…Tôi đã dành nhiều thời gian với Tổng thống, và chưa một lần tôi thấy ông ấy làm điều gì đó xấu xa, tàn nhẫn hay sai trái. Chưa một lần nào”.

VietBF@ Sưu tập