Theo như vụ việc diễn ra giữa bối cảnh tam giác quan hệ Nga – Ukraine – Azerbaijan đang trải qua những biến động đáng kể, sau khi Ukraine tuyên bố đã bắn chết hai nghi phạm tham gia ám sát Đại tá Ivan Voronich, sĩ quan cấp cao thuộc Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), bị bắn chết tại thành phố Kiev vào ngày 10/7 vừa qua.
Trang tin 19 RUS (Nga) ngày 16/7 đăng bài viết có tiêu đề "Trò chơi lớn của Azerbaijan đối với Nga", trong đó đề cập từ thái độ kỳ lạ của Azerbajan cho tới các động thái gần đây của Baku theo hướng tiêu cực với Nga.
Vụ ám sát rúng động Ukraine và thái độ kỳ lạ của Azerbaijan
Ngày 10/7, đại tá Ivan Voronich, sĩ quan cấp cao thuộc Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), bị bắn chết tại Kiev. Theo thông tin từ Ukraine, ông bị các nghi phạm tiếp cận gần nơi đỗ xe và bắn năm phát súng bằng súng giảm thanh.
Vụ ám sát diễn ra giữa ban ngày, được camera an ninh ghi lại. Voronich là nhân vật nổi bật của SBU, từng chỉ huy nhiều chiến dịch đặc biệt, bao gồm hoạt động tại lãnh thổ Nga.
Ba ngày sau, người đứng đầu SBU, Vasily Malyuk, tuyên bố lực lượng an ninh đã tiêu diệt hai nghi phạm được gọi là "đặc vụ FSB Nga" đứng sau vụ ám sát. Đáng chú ý, cả hai đều mang quốc tịch Azerbaijan: Khagani Gulalizade (43 tuổi) và Narmin Guliyeva (34 tuổi).
Theo Kiev, Guliyeva nhập cảnh hợp pháp hồi tháng 5, còn Gulalizade từng bị từ chối nhập cảnh nhưng sau đó lén vào Ukraine. Moscow hiện chưa bình luận chính thức.
Azerbaijan tăng cường hợp tác với Ukraine giữa căng thẳng với Nga. Ảnh: Văn phòng Tổng thống Ukraine
Vụ việc nhanh chóng gây chú ý không chỉ vì tính chất chấn động mà còn vì nhiều điểm gây tranh cãi. Một số chuyên gia an ninh đặt câu hỏi: vì sao một chiến dịch được cho là của FSB lại diễn ra giữa ban ngày, dưới camera giám sát, không có kế hoạch rút lui?
Việc tiêu diệt nghi phạm thay vì bắt giữ để khai thác thông tin cũng làm dấy lên tranh cãi về cách xử lý của SBU. Một số cựu quan chức tại Donbass thận trọng nhận định có thể vụ việc liên quan đến mâu thuẫn nội bộ trong SBU, song chưa có bằng chứng độc lập xác thực.
Đặc biệt gây chú ý là phản ứng — hay đúng hơn là sự im lặng — của Azerbaijan. Đến nay, chính quyền Baku chưa ra tuyên bố chính thức, cũng không có thông tin yêu cầu bàn giao thi thể hai công dân nước mình.
Điều này trái ngược với thái độ gay gắt mà Azerbaijan đã thể hiện khi công dân nước này gặp rắc rối pháp lý tại Nga trong sự vụ gần đây, bất chấp 2 nước có quan hệ đối tác lâu năm.
Azerbaijan chuyển hướng khỏi Nga
Trong khi quan hệ song phương với Moscow có dấu hiệu nguội lạnh, Baku và Kiev lại đang gia tăng hợp tác, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng.
Sau khi Liên minh châu Âu tìm cách giảm phụ thuộc vào khí đốt Nga, Azerbaijan nhanh chóng nổi lên như một nguồn cung thay thế.
Ukraine đã đề xuất Baku sử dụng hệ thống lưu trữ khí đốt ngầm lớn nhất châu Âu của mình để tái xuất khẩu khí đốt sang thị trường phương Tây, mở ra một hướng hợp tác chiến lược mới. Tổng thống Ilham Aliyev gần đây cũng nhiều lần nhắc đến bức xúc khi châu Âu yêu cầu tăng cung nhưng không hỗ trợ tài chính mở rộng hạ tầng.
Bên cạnh năng lượng, Baku cũng có những thay đổi đáng chú ý trong thương mại lương thực. Theo số liệu từ Fineko/abc.az, chỉ trong năm tháng đầu 2025, Azerbaijan nhập khẩu hơn 500 nghìn tấn lúa mì mềm, 88% trong đó đến từ Kazakhstan, trị giá khoảng 95 triệu USD.
Trước đó, phần lớn lúa mì nhập từ Nga, nhưng kể từ tháng Ba, lượng nhập khẩu từ Nga giảm đột ngột, từ hơn 328 nghìn tấn cùng kỳ năm trước xuống chỉ còn gần 60 nghìn tấn, giảm tới 82%.
Căng thẳng gần đây nhất giữa Baku và Moscow lại không xuất phát từ thương mại, mà bùng phát từ một sự kiện ngoại giao nhạy cảm. Cuối tháng Sáu, tại Yekaterinburg, cảnh sát Nga tiến hành chiến dịch bắt giữ hai anh em người Azerbaijan, Ziyaddin và Huseyn Safarov, với cáo buộc liên quan một vụ giết người từ năm 2001.
Sự việc đã châm ngòi làn sóng phản đối dữ dội từ Baku, kéo theo việc hủy chuyến thăm cấp cao của Phó Thủ tướng Nga tới Azerbaijan và kiểm tra hoạt động của một số cơ quan truyền thông Nga tại Baku. Moscow lập tức phản ứng, cáo buộc Baku "quá tay" và cảnh báo nguy cơ xói mòn quan hệ chiến lược song phương.
Chuỗi diễn biến này — từ hợp tác năng lượng, thay đổi thương mại lúa mì, tới căng thẳng ngoại giao — đang định hình một bức tranh mới, nơi Azerbaijan dường như đang từng bước điều chỉnh quỹ đạo đối ngoại, trong khi Moscow phải tìm cách trả lời.
Các chuyên gia đang đưa ra nhiều dự đoán về việc Nga trả đũa Azerbaijan. Ảnh: AZ
Trong bối cảnh quan hệ Nga-Azerbaijan biến động rõ rệt, câu hỏi lớn đặt ra là Moscow sẽ phản ứng ra sao. Dù chưa có biện pháp cụ thể nào được công bố, giới phân tích Nga đã đưa ra nhiều dự đoán.
Ông Bogdan Bezpalko, thành viên Hội đồng Quan hệ Dân tộc thuộc Phủ Tổng thống Nga, nhận định quan hệ Nga – Azerbaijan đang bước vào giai đoạn xấu đi, vượt khỏi mức lạnh nhạt thông thường. Thậm chí, Baku đã cân nhắc tới các kịch bản đối đầu quân sự với Nga.
Ông đặc biệt nhấn mạnh lo ngại khi xuất hiện thông tin công dân Nga tại Azerbaijan bị đối xử thô bạo hoặc chịu áp lực, bất kể lập trường chính trị, điều ông cho là vi phạm các chuẩn mực quốc tế.
Gần đây nhất, Moscow đã có đòn trả đũa đầu tiên khi Rosselkhoznadzor (Cơ quan Giám sát Nông nghiệp Nga) ban hành lệnh hạn chế nhập khẩu các sản phẩm sữa từ Azerbaijan vào Nga. Cách đó chỉ vài ngày, tình huống tương tự cũng xảy ra với các loại trái cây từ Azerbaijan.
Giữa bối cảnh Baku thậm chí đã nghĩ tới khả năng đối đầu quân sự với Nga, một số nhà phân tích không loại trừ khả năng Moscow có thể tiến hành đợt tập kích chớp nhoáng vào Azerbaijan tương tự như cuộc tấn công bất ngờ của Israel vào Iran.
Dù vậy, ông Bezpalko cho rằng Moscow "không nên hành động bốc đồng".
Một kịch bản mà ông đề xuất là tăng cường giám sát hoạt động của cộng đồng doanh nghiệp Azerbaijan tại Nga, vốn nắm giữ nhiều lĩnh vực thương mại, tài chính nhưng tồn tại không ít vấn đề về minh bạch thuế khóa.
Ông cũng cảnh báo rằng Nga cần tránh phản ứng cảm tính, đặc biệt khi cả hai bên vẫn có những lợi ích kinh tế song phương đáng kể.
Dù không phản ánh quan điểm chính thức của chính quyền, những ý kiến như của Bezpalko phần nào cho thấy Moscow đang chịu áp lực nội bộ đòi hỏi một lời đáp chính trị rõ ràng trước những thay đổi từ Baku.
Trong bối cảnh căng thẳng không còn giới hạn ở những sự kiện đơn lẻ, bước đi tiếp theo từ cả hai phía sẽ đóng vai trò then chốt, không chỉ đối với quan hệ song phương mà còn đối với cục diện địa chính trị toàn vùng Caucasus.
