Mỹ mất ảnh hưởng ở Trung Đông

TT - Tổng thống Mỹ Barack Obama ngày 22-3 đã đến Jordan, chặng cuối của chuyến công du nước ngoài đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai.

• 
  Tổng thống Mỹ Obama tạo hình ảnh thiện cảm ở Palestine khi đi thăm Trung tâm thanh thiếu niên Al Bireh ở Ramallah ngày 21-3 - Ảnh: Reuters

Dù ông Obama có nhiều hoạt động tại Israel, Palestine và Jordan trong bốn ngày qua, nhưng kết quả lại đúng với dự đoán trước chuyến đi vào điểm nóng Trung Đông: không có gì đặc biệt!

Không một văn bản nào được ký kết. Ngoài những lời lẽ xã giao và hứa hẹn nhiệt tình, mỗi bên đều thẳng thắn bày tỏ quan điểm của mình mà hầu như không có sự tương đồng gì cụ thể, nhất là về tiến trình hòa bình Palestine - Israel. Cho đến lúc này, Mỹ dường như không còn sức mạnh tác động nào nữa.

Thực tế hoàn cảnh chung hiện nay của khu vực Trung Đông khiến chuyến đi của tổng thống Mỹ không hề đơn giản.

Chuyển biến lớn nhất đã và vẫn đang diễn ra trong khu vực này là biến động “Mùa xuân Ả Rập” vốn bùng phát từ đầu năm 2011. Biến động này đã xóa sổ đồng minh Ả Rập quan trọng nhất của Mỹ là chính quyền Hosni Mubarak tại Ai Cập và làm thay đổi rất căn bản cục diện địa - chính trị trong thế giới Ả Rập.

Việc phe Hồi giáo trở lại cầm quyền tại Ai Cập và chiếm thế thượng phong trong một loạt quốc gia Ả Rập đang manh nha một xu hướng “phục hưng Hồi giáo”, mà hậu quả sẽ là Mỹ cũng như các thế lực quốc tế lớn khác sẽ không còn vai trò áp đặt chính sách đối với Trung Đông như trước nữa. Bên hưởng lợi - được “phần hơn” trong xu hướng “phục hưng Hồi giáo” chính là Iran, cái gai lớn nhất đối với Mỹ ở Trung Đông!

Cùng với xu hướng “phục hưng Hồi giáo”, Israel đang cảm nhận rõ nguy cơ là nước này bị rơi trở lại vào vòng vây thù địch của thế giới Ả Rập láng giềng - tình trạng mà Israel đã phải gồng mình ứng phó suốt từ khi lập quốc năm 1948 đến khi có hiệp định hòa bình với Ai Cập vào năm 1979. Lúc này, chính quyền Israel không chỉ đơn thuần phải căng mắt về phía đông dõi theo chương trình hạt nhân của Iran, mà còn phải vểnh tai về phía tây nghe ngóng những dịch chuyển bất lợi từ phía Ả Rập láng giềng. Chính quyền của Thủ tướng Netanyahu càng bức xúc hơn với toan tính phải sớm giải quyết vấn đề Iran, trước khi nguy cơ đến từ phía Ả Rập đủ thời gian để chín muồi.

Tâm lý bất mãn Mỹ tại khu vực này cũng trở nên phổ biến và phức tạp hơn lúc nào hết. Người Trung Đông, từ những góc nhìn rất khác nhau, đều có thể bất mãn với Mỹ. Nào là “thất tín” khi không cứu những chế độ đồng minh Ả Rập đã bị lật đổ, nào là thủ phạm của tình trạng hỗn loạn tràn lan sau “Mùa xuân Ả Rập” bởi đó là hậu quả của “nền dân chủ Mỹ”, nào là “nhu nhược” khi không trực tiếp can thiệp quân sự để lật đổ chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad tại Syria và “làm ngơ” để Iran “lấn tới” ở khu vực đông Ả Rập.

Mỹ còn bị lên án “vi phạm luật pháp quốc tế” khi “tiếp tay cho phiến loạn” lật đổ các chế độ cầm quyền hợp pháp...

Tựu trung lại, dù đang là đồng minh của Mỹ (như Israel), đối tác với Mỹ (như các quốc gia Ả Rập vùng Vịnh), hay thù địch với Mỹ (như chính quyền Syria và Iran), Trung Đông cũng đều có chung một cảm nhận: nước Mỹ thời Tổng thống Obama không thể là chỗ dựa tin cậy hay “cứu tinh” cho bất cứ ai. Thậm chí Mỹ cũng không làm gì được trước hiện tượng “mạnh ai nấy quyết” trong khu vực và không đếm xỉa gì tới vai trò của Mỹ nữa!

Cuộc nội chiến đang diễn ra tại Syria là một bằng chứng rõ ràng nhất cho tình trạng này. Mỹ đồng thuận với Nga thúc đẩy giải pháp đối thoại giữa phe đối lập với chính quyền Syria theo những nguyên tắc của thỏa thuận Geneva tháng 6-2012. Nhưng người Ả Rập và Thổ Nhĩ Kỳ cứ thúc đẩy phe đối lập thành lập “chính phủ lâm thời” để kịp nhận ghế của Syria tại Liên đoàn Ả Rập ngay trong hội nghị thượng đỉnh của tổ chức này vốn sẽ họp ở Qatar vào ngày 28-3. Mỹ giữ “nguyên tắc” không cung cấp vũ khí sát thương cho phe đối lập thì các nước Ả Rập, Thổ Nhĩ Kỳ, Anh và Pháp vẫn quyết định hành động “độc lập” với Mỹ. Thậm chí Anh và Pháp còn có kế hoạch có thể can thiệp quân sự vào Syria “theo kịch bản Libya” ngoài khuôn khổ của NATO!

Khẳng định một phần tình cảnh “mất uy” này của Mỹ, trong cuộc họp báo chung với thủ tướng Israel ngày 20-3, Tổng thống Obama đã phải nhắc lại một thực tế là nếu Chính phủ Israel quyết định “có hành động quân sự” chống Iran thì họ cũng không cần đến ý kiến của Mỹ!

Tuoitre