Hành vi ngáp làm cho các khoa học gia đau đầu trong hơn hai thiên niên kỷ qua. Nhưng qua một lý thuyết mới đưa ra, có thể trả lời được câu hỏi này hay không? David Robson giải thích.
Robert Provine là nhà tâm lý học tại Đại học Baltimore County Maryland, và là tác giả của cuốn sách
"Hành vi lạ lùng: ngáp, cười, nấc, và nhiều hơn thế". Ông đã tiến hành thử nghiệm bằng cách yêu cầu sinh viên thử ngáp mà vẫn khép môi, hoặc hít thở qua hàm răng nghiến chặt, hoặc cố gắng để ngáp với mũi bị kẹp lại.
Qua thử nghiệm như thế này mà ông Provine đã cố gắng khám phá ra các bí ẩn từ nhiều thiên niên kỷ là
lý do tại sao chúng ta lại ngáp?
Chúng ta đều biết rằng sự mệt mỏi, chán nản, hoặc khi nhìn thấy một người nào đó ngáp thì mình không thể kìm nén được và sẽ ngáp theo.
Có thể nói, người nghiên cứu đầu tiên về hành vi ngáp là nhà vật lý Hy Lạp
Hippocrates gần 2.500 năm trước đây. Ông tin rằng,
ngáp giúp để giải khí độc, đặc biệt là khi đang bị cơn sốt.
"Giống như một lượng lớn hơi nước thoát ra từ nồi nước khi đang sôi, không khí tích tụ trong cơ thể được đẩy qua miệng khi nhiệt độ cơ thể tăng lên", ông viết.
Việc ngáp dây chuyền có nghĩa rằng, tất cả chúng ta sẽ đi ngủ cùng một lúc?
Những cách lý giải khác nhau vẫn được đưa ra cho đến thế kỷ 19, khi đó các nhà khoa học giải thích rằng,
ngáp hỗ trợ hô hấp, kích hoạt một luồng khí ôxy cho nguồn máu, trong khi xả ra khí carbon dioxide.
Nếu điều này là đúng thì mọi người ngáp nhiều hơn hoặc ít hơn tùy thuộc vào lượng nồng độ ôxy và carbon dioxide trong không khí.
Tuy nhiên, khi nhà tâm lý Robert Provine yêu cầu các tình nguyện viên thở các hỗn hợp khí khác nhau, ông không thấy có sự thay đổi như vậy.
"Ngáp ảnh hưởng dây chuyền"
Thay vào đó có nhiều giả thuyết nhắm vào bản chất kỳ lạ, tính chất lây nhiễm ngáp, một thực tế tôi nắm quá rõ từ cuộc trò chuyện của mình với ông Provine.
"Có khoảng 50% những người quan sát một cái ngáp sẽ ngáp", ông nói.
"Nó có mức lây nhiễm lạ thường vì người ta chỉ cần nhìn thấy hoặc nghe người khác ngáp, hoặc thậm chí đọc về việc ngáp là sẽ ngáp".
Vì lý do này, một số nhà nghiên cứu đã tự hỏi liệu ngáp có thể là một hình thức căn bản của sự truyền thông hay không? Nếu như vậy, những thông tin nào nói rằng khí ngáp lại có tính dây truyền là từ đâu?
Chúng ta thường cảm thấy mệt mỏi khi chúng ta ngáp, vì vậy một giả thuyết là việc ngáp sẽ giúp sắp xếp lại đồng hồ sinh học của mọi người để có cùng một nhịp.
"Theo quan điểm của tôi rất nhiều khả năng ngáp đóng vai trò đồng bộ hóa hành vi của một nhóm xã hội, tức là làm cho họ thấy buồn ngủ và đi ngủ cùng lúc", Christian Hess từ Đại học Bern ở Thụy Sĩ nói.
"Với cùng một thói quen này, một nhóm người có thể làm việc với nhau hiệu quả hơn trong ngày".
Tuy nhiên, chúng ta cũng ngáp khi bị căng thẳng: vận động viên tham gia Olympic thường ngáp trước vào cuộc đua, trong khi nhạc sĩ đôi khi chơi sai tại buổi hòa nhạc sẽ ngáp.
Vì vậy, một số nhà nghiên cứu, kể cả ông Provine, tin rằng những động tác gắng sức có thể đóng một vai trò chung hơn trong việc khởi động lại não, khi bạn đang buồn ngủ thì ngáp làm cho bạn tỉnh táo hơn, hoặc khi bạn đang bị phân tâm thì ngáp sẽ làm cho bạn dể dàng tập trung hơn.
(Minh họa)
Ngáp giúp bạn tái kích hoạt não?
Trong khi đó một nhà nghiên cứu người Pháp, Olivier Walusinski, cho rằng ngáp giúp bơm dịch tủy bao quanh não và có thể gây chuyển đổi trong các hoạt động thần kinh.
Với rất nhiều cách giải thích khác nhau và mâu thuẫn, tìm đến một lý thuyết thống nhất và phổ quát của hành vi ngáp hơi giống như chuyện mò kim đáy bể.
Nhưng trong vài năm gần đây, một cơ chế căn bản đã xuất hiện mà có thể có một hoặc nhiều khả năng, để giải thích được các nghịch lý này.
Andrew Gallup, hiện làm việc tại State University of New York Oneonta, là người đầu tiên tìm được nguồn cảm hứng từ công trình nhiên cứu đại học của mình, khi nhận ra rằng
ngáp có thể giúp thư giãn não và ngăn não bộ bị quá nhiệt.
Gallup lập luận rằng, sự chuyển động mạnh của hàm khiến cho sự di chuyển lưu lượng máu chung quanh hộp sọ và giúp việc giải nhiệt dư thừa, trong khi việc hít thở sâu lại mang không khí lạnh vào các hốc xoang và vào chung quanh động mạch lớn ở cổ trở lại vào trong não.
Hơn nữa, các động tác của ngáp cũng có thể uốn cong màng của các xoang giống như thổi cơn gió nhẹ thông qua các lỗ hổng làm bay hơi các chất nhầy trong mũi chúng ta và điều đó làm thư giãn đầu của chúng ta như kiểu có máy điều hòa nhiệt độ.
Ngáp có giống sex?
Quan trọng hơn, là việc làm mát não này có thể lý giải được những điều tưởng như mâu thuẫn về việc ngáp hàng loạt.
Nhiệt độ cơ thể của chúng ta tăng lên một cách tự nhiên trước và sau khi ngủ. Làm mát não cũng có thể làm cho chúng ta tỉnh táo hơn và đánh thức chúng ta dậy khi đang có tâm trạng chán và mất tập trung.
Và bằng cách lây lan từ người này sang người khác, ngáp dây chuyền có thể giúp cả nhóm dể tập trung hơn.
Ảnh này có làm cho bạn ngáp hay không?
Lý thuyết của Gallup tuy vậy vẩn chưa thỏa mãn được các tranh cãi giữa các nhà khoa học về hành vi ngáp.
"Thử nghiệm của Gallup không đưa ra được bất cứ bằng chứng thực nghiệm thuyết phục nào để ủng hộ lý thuyết của ông", Hess nói.
Đặc biệt khi các nhà phê bình ông chỉ ra rằng Gallup đã không được thực hiện việc đo trực tiếp thực trạng thay đổi nhiệt độ trong não người, mặc dù Gallup nói rằng ông đã tìm thấy sự biến động về nhiệt độ như dự kiến ở chuột khi chuột ngáp.
Trong khi đó Provine có cái nhìn tích cực hơn và tin rằng đây có thể là một cách mà hành vi ngáp giúp não bộ thay đổi trạng thái và giúp não tập trung.
Thậm chí nếu Gallup đã chứng mình được lý về ngáp thì vẫn còn nhiều bí ẩn.
Chẳng hạn tại sao thai nhi ngáp trong bụng mẹ?
"Có thể là thai nhi đang thực hành cho cuộc sống bên ngoài, hoặc có lẽ là ngáp đóng một vai trò tích cực hơn trong việc hướng dẫn sự phát triển của cơ thể, bằng cách giúp phát triển các khớp ở xương hàm chẳng hạn, hoặc giúp hình thành sự phát triển của phổi", Province nói.
Nhà tâm lý học Provine cũng đã chỉ ra rằng ngáp và có lẽ các hành vi khác của cơ thể, giống như sự hắt hơi, có một số điểm tương đồng kỳ lạ như tình dục. Các biểu hiện trên khuôn mặt khi ngáp có những nét giống một cách ngạc nhiên như khi hắt hơi hoặc lúc làm tình.
(Minh họa)
Cũng giống như quan hệ tình dục, ngáp và hắt hơi liên quan đến một quá trình nâng dần tới điểm cực khoái.
"Một khi bắt đầu thì đều đi đến kết thúc - bạn chẳng bao giờ lại ngáp nửa chừng cả," ông Provine lập luận.
Và có lẽ đọc tới đây thì bạn cũng sẽ bắt đầu ngáp rồi, và nếu vậy thì hãy ngáp cho thoải mái để thưởng thức một trong những bí ẩn lâu dài nhất của cuộc sống.
