Lê Văn Lải
Tôi tìm được cụm từ diễn tả chính xác tình cảnh hiện nay của nhiều người Việt Nam trên trang Facebook cá nhân của một người … Mỹ. Nói chính xác thì là một người gốc Việt, sống tại Mỹ. Người này nói năm nay giá cả lương thực và xăng đều tăng do những ảnh hưởng nặng nề từ cuộc chiến Nga-Ukraine. Anh nói, hiện tại tất cả mọi người đều đang phải chật vật sinh tồn nên cần biết các bí quyết tiết kiệm càng nhiều càng tốt. Anh cũng chia sẻ những kinh nghiệm cá nhân tốt khi đi “cãi thuế”. Tức là việc bảo vệ quyền lợi chính đáng khi đi khai các khoản thu nhập để đóng thuế, nhằm giảm thuế càng nhiều càng tốt. Dĩ nhiên phải cãi đúng luật mới thành công, nhưng cũng cần có hiểu biết và kinh nghiệm.
Tôi chạnh lòng nghĩ đến Việt Nam.
Xăng tăng lên mức kỷ lục khiến giá cả các thứ tăng vọt. Đầu tiên là chuyện đi lại. Việt Nam vốn phổ biến xe máy cá nhân, vì với khu dân cư không được quy hoạch đầy đủ, đường sá phát triển tùy tiện, ngõ nhỏ phố nhỏ thì giao thông công cộng luôn luôn thua đứt. Xăng tăng khiến mỗi lần ra đường lòng đau như cắt-mô tả dí dỏm nhưng chân thật của nhiều người. Với một số người, lựa chọn xe buýt khá phù hợp lúc này: giá vé rẻ, đỡ khói bụi mưa nắng, và an toàn. Nhưng bù lại, di chuyển bằng xe buýt tốn thì giờ ít nhất là gấp rưỡi khi đi xe máy, vì phải dậy sớm hơn, mất thời gian chờ đợi và đổi các tuyến xe. Hành lý mang cũng phải gọn nhẹ, khó lòng trong một ngày vừa đi học, đi làm, đi chơi, vừa đi mua đi bán rồi chất một đống lên xe chở về tận nhà như thói quen xưa nay. Phụ thuộc vào giờ giấc các chuyến, không thể đi đến tận 11 giờ đêm hay hai ba giờ sáng mới về. Ai không có hoặc không biết dùng điện thoại thông minh thì khó lòng tìm các tuyến xe nối nhau để đi đến vị trí mình cần.
Nhưng mà, nó rẻ.
Giá vé xe buýt ở TP HCM phổ biến ở mức 6.000 đồng hay 7.000 đồng cho mọi tuyến xe, mọi khoảng cách. Có vài tuyến xe đời mới và chạy khoảng cách đến 40 km như Sài Gòn-Củ Chi mới có vé 15.000 đồng. Vậy nên hành khách thường xuyên của các tuyến buýt hầu hết là học sinh, sinh viên, một số người làm việc văn phòng, người đi chợ và bán vé số.
Giờ thì số người chọn đi xe buýt tăng lên, vì “năm anh em trên một chiếc xe tăng”: xăng tăng, điện tăng, nước tăng, ga tăng, thuốc tăng.
Thứ đến là mọi chi tiêu cho đời sống.
Báo chí Việt Nam đăng những phỏng vấn người tiêu dùng, trong đó họ cố gắng nhiều cách để giảm chi tiêu: giảm gặp gỡ bạn bè, giảm du lịch hay đi chơi, giảm ngồi quán, giảm đi xem phim rạp, giảm mua sắm, chọn mua đồ cũ, chọn đi xe đạp hoặc xe điện, chọn đi bộ, chọn lộ trình đi một chiều qua nhiều điểm cần đến trước khi về nhà và mang cơm đi làm. Công nhân, sinh viên ăn những bữa ăn thiếu chất, dùng mì ăn liền hay nước luộc rau làm canh, năm cô gái chen chúc ở chung trong một phòng trọ chỉ 15 m2 để giảm chi phí.
Với rất nhiều người Việt Nam, đặc biệt là những người làm công ăn lương, cuộc sống hầu như chỉ còn ở mức tối thiểu. Họ phải để dành tiền dự phòng cho tương lai và phòng ngừa rủi ro, chỉ chi cho những nhu cầu tối thiểu, bậc thấp nhất của tháp nhu cầu Maslow. Đó là những nhu cầu bắt buộc phải thỏa mãn gồm ăn, mặc, ở. Trong hoàn cảnh đó, các nhu cầu cao hơn về tinh thần và thể hiện tính nhân quyền sâu sắc như quyền tự do biểu đạt trở thành xa vời. Người Việt Nam nghèo đi, bây giờ chỉ cầu đủ ăn đủ mặc là may. Trong khi đó, những đại án tham nhũng hàng ngàn ngàn tỷ vẫn đang diễn ra liên tiếp, với các gương mặt nổi bật được xem là dũng sĩ diệt quan chức như Phan Quốc Việt (vụ Việt Á). Giá trị tham nhũng rất xứng đáng với câu nhận định quen đến mòn mặt trong các báo cáo của Nhà nước: “Năm sau cao hơn năm trước”, “Ngày một lên tầm cao mới”.
Tổng bí thư Đảng-người đốt lò thì hỏi một câu rất ngây thơ rằng “Vì sao chúng ta chống tham nhũng mạnh mẽ, quyết liệt như thế nhưng những người thực hiện hành vi tham nhũng, tiêu cực không thấy xấu hổ mà vẫn trơ ra đó?” .
Thưa Tổng bí thư, vì cái thể chế đẻ ra và nuôi lớn thứ quyền lực tuyệt đối cho những người cầm quyền đấy. Có quyền không biết đòi tiền thì cả họ nhà chúng em biết cạp vào đâu? (Đấy là đứa nào phản động nó mới nói thế, chứ em thì em nhất quyết lên án bọn quan chức thiếu tu dưỡng, thiếu rèn luyện, thiếu phẩm chất cách mạng, thiếu nêu gương, thiếu phê bình và tự phê bình… y như Nghị quyết đã chỉ bảo! Công an đừng bắt em.)
Tuy nhiên những câu chuyện thắt lưng buộc bụng, cắt giảm chi tiêu dường như đã quá quen thuộc với người Việt, cho nên đợt tăng giá kỷ lục này cũng chỉ làm bùng lên một ít dư luận rồi đâu lại vào đó. Y như những đợt kỷ lục trước kia. Ai đốt lò cứ đốt, ai tham nhũng vẫn tham nhũng, dân chẳng quan tâm lắm vì cái lò có thể đốt tất cả thành tro thật đấy, nhưng cũng có nướng thêm được miếng bánh mì nào cho họ đâu?
Hệ quả lâu dài của sự đói là người dân không còn sức lực, thời gian và tiền bạc để đọc và nghĩ, đi đây đi đó, học hỏi nghiên cứu, tham gia các tổ chức xã hội dân sự, phản biện xã hội, đấu tranh cho quyền dân chủ. Nó cũng mài mòn những quan tâm về chính trị, luật pháp, văn minh và tiến bộ xã hội. Dưới những smart phone và mạng xã hội cập nhật những động tĩnh mới nhất của những người nổi tiếng là các bộ óc trì độn dần.
Mà ngắm pháo hoa thì quên đi cái nghèo, cái đói-như một bậc đại trí Việt Nam đương đại, tên là Phan Đăng Long, Phó Ban tuyên giáo Hà Nội thời 2015 đã tuyên ngôn đại loại như thế!
Cho nên bây giờ người ta bắn pháo hoa thường xuyên. Bóng đá nam, bóng đá nữ, ngạo nghễ, tự hào, các xì căng đan showbiz, những phát ngôn ngu xuẩn nực cười của các vị quan chức… bất kể cái gì mà làm cho dân Việt Nam ngắm nghía, rỉa rói à nhầm, tập trung vào đấy bàn tán, thảo luận mà quên đi tham nhũng, thể chế, đói, nghèo, cấm tự do mở miệng.., thì đều là pháo hoa cực đẹp.
Cuối cùng, chiến dịch nước ấm luộc ếch thành công đại thành công. Cứ để dân đói là chúng nó ngoan tất! Ở đấy mà đi cãi thuế như cái anh gì ở trên kia chia sẻ.
Cứ ngắc ngoải thoi thóp, chật vật sinh tồn, thì thể nào cũng nhanh đến được Thiên đường gì đấy thôi mà!
