Tháng 9 “ngược dòng”: thâm hụt thấp nhất từ 2020
Thâm hụt thương mại của Mỹ trong tháng 9 bất ngờ giảm mạnh gần 11% so với tháng trước, xuống còn 52,8 tỉ USD – mức thấp nhất kể từ giữa năm 2020, thời điểm cao trào của đại dịch. Con số này gây bất ngờ cho giới kinh tế, vốn dự báo khoảng 62–63 tỉ USD.
Xuất khẩu tăng tới 3%, lên 289,3 tỉ USD – mức cao thứ nhì trong lịch sử – trong khi nhập khẩu chỉ nhích 0,6% lên 342,1 tỉ USD. Nếu nhìn bề mặt, đây là bức tranh khá đẹp: thâm hụt thu hẹp, hàng hóa Mỹ bán ra nước ngoài nhiều hơn, khu vực thương mại hứa hẹn đóng góp tích cực cho tăng trưởng quý III. Mô hình GDPNow của Fed chi nhánh Atlanta thậm chí đã nâng dự báo, cho rằng xuất khẩu ròng có thể cộng thêm khoảng 1 điểm phần trăm vào mức tăng trưởng, đẩy ước tính GDP quý III lên quanh 3,5–3,6% theo năm.
Vàng phi tiền tệ: “nhân vật chính” làm méo bức tranh
Nhưng nếu soi kỹ hơn, phần lớn cú “nhảy vọt” về xuất khẩu lại đến từ một mặt hàng rất đặc biệt: vàng phi tiền tệ. Mỹ xuất khẩu lượng vàng kỷ lục sang Thụy Sĩ, giúp nước này lần đầu tiên ghi nhận thặng dư thương mại lớn chưa từng có với một đối tác châu Âu giàu có và trung lập.
Vấn đề là: theo cách tính GDP, chỉ vàng sử dụng cho mục đích công nghiệp mới được đưa vào Tổng sản phẩm quốc nội. Phần vàng miếng, vàng đầu tư, vàng nguyên liệu đơn thuần chỉ làm đẹp cán cân thương mại trên giấy, chứ không phản ánh trực tiếp giá trị “sản xuất ra trong nước”. Vì thế, nhiều chuyên gia cảnh báo không nên quá hưng phấn với việc thâm hụt giảm mạnh trong một tháng chủ yếu do dòng chảy vàng thỏi. Các nhà kinh tế như Oliver Allen (Pantheon Macroeconomics) dự đoán làn sóng xuất khẩu vàng đột biến này nhiều khả năng sẽ đảo chiều trong quý IV, kéo cán cân thương mại trở lại trạng thái bình thường hơn.
Thuế quan thời Trump và dòng chảy thương mại biến dạng
Bức tranh thương mại 2025 của Mỹ bị chi phối mạnh bởi làn sóng thuế quan mới dưới khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết”. Từ tháng 8, các mức thuế toàn cầu cao hơn của Tổng thống Donald Trump bắt đầu có hiệu lực với hàng hóa đến từ nhiều nền kinh tế – từ Liên minh châu Âu đến Nhật Bản. Cùng với đó, Nhà Trắng tiến hành siết dần quy định “de minimis”, tức chấm dứt ưu ái cho các lô hàng giá trị thấp được vào Mỹ mà không chịu thuế.
Kết quả là doanh nghiệp nhập khẩu buộc phải xoay xở: người thì tranh thủ tích trữ hàng trước mỗi đợt tăng thuế, người phải thu hẹp đơn hàng, khiến dòng thương mại cả năm trở nên giật cục, khó đoán. Phòng thí nghiệm Ngân sách Đại học Yale ước tính mức thuế suất hiệu quả mà người tiêu dùng Mỹ phải gánh hiện đã lên mức cao nhất kể từ thập niên 1930.
Trong cuộc đối đầu thuế quan với Trung Quốc, mức thuế ăn miếng trả miếng đã leo lên đến ba chữ số với một số mặt hàng, làm tắc nghẽn dòng chảy thương mại song phương. Kết quả trên số liệu: thâm hụt thương mại hàng hóa với Trung Quốc (sau điều chỉnh mùa vụ) giảm xuống gần mức thấp nhất kể từ năm 2009, nhưng thâm hụt với Mexico lập kỷ lục mới, còn thâm hụt với Canada cũng tăng. Nói cách khác, dòng nhập khẩu không mất đi mà chỉ “chạy vòng” qua các đối tác khác.
Xuất khẩu ròng và tăng trưởng: đóng góp thật, hiệu ứng ảo
Với dữ liệu tháng 9, xuất khẩu ròng rõ ràng đang hỗ trợ cho bức tranh GDP quý III. Trước khi số liệu thương mại được công bố, nhiều dự báo chỉ đặt tăng trưởng quý này quanh 3%. Sau khi tính thêm hiệu ứng xuất khẩu, Fed Atlanta nâng dự phóng một chút, còn Bộ Tài chính Mỹ thì tỏ ra rất lạc quan khi cho rằng nền kinh tế có thể khép lại năm với mức tăng trưởng thực khoảng 3% bất chấp đợt đóng cửa chính phủ kéo dài 43 ngày.
Tuy nhiên, các nhà phân tích độc lập nhanh chóng “gỡ lớp phấn trang điểm” trên các con số. Họ nhắc rằng phần lớn mức tăng 8,7 tỉ USD trong kim ngạch xuất khẩu tháng 9 đến từ khoảng 6,1 tỉ USD vàng thỏi tư nhân – loại không được tính vào GDP. Nghĩa là đóng góp thực của xuất khẩu ròng cho tăng trưởng có, nhưng không hoành tráng như cách một số tuyên bố chính trị đang cố vẽ ra.
“Nước Mỹ trên hết”: thành quả hay cái giá phải trả?
Từ góc nhìn Nhà Trắng, những số liệu mới là bằng chứng cho thấy chương trình nghị sự thương mại “America First” đang phát huy hiệu quả: thâm hụt giảm, xuất khẩu tăng, nền kinh tế vẫn tăng trưởng tốt bất chấp thuế quan và bất ổn toàn cầu. Nhưng nếu nhìn từ phía doanh nghiệp và người tiêu dùng, câu chuyện không đơn giản như vậy. Các đợt điều chỉnh thuế dồn dập buộc doanh nghiệp phải thay đổi chuỗi cung ứng, tăng tồn kho, chịu chi phí cao hơn cho nguyên liệu và linh kiện. Người tiêu dùng cuối cùng lại là người gánh phần lớn hóa đơn, thông qua mức giá hàng nhập khẩu cao hơn, dù thâm hụt trên giấy tờ có thể đang “đẹp” hơn.
Thêm vào đó, việc xuất khẩu vàng phi tiền tệ bùng nổ cho thấy một xu hướng khác: trong một thế giới dư chấn chiến tranh, lạm phát và rủi ro tài chính, chính các dòng vốn tìm nơi trú ẩn an toàn mới là lực đẩy lớn cho những con số thương mại, chứ không hẳn là sức cạnh tranh của hàng hóa sản xuất thực.
Đằng sau thâm hụt thu hẹp: lời nhắc về sự tỉnh táo
Thâm hụt thương mại giảm xuống mức thấp nhất từ năm 2020 là một tín hiệu tích cực, nhưng kinh tế không chỉ được xây trên vài tháng thống kê thuận lợi. Khi phần lớn cải thiện đến từ giao dịch vàng – một tài sản tài chính hơn là hàng hóa sản xuất – thì điều thị trường cần là tỉnh táo, không phải hoan hô. Chừng nào các vấn đề gốc rễ như năng suất, đầu tư dài hạn, chuỗi cung ứng và sức mua người dân chưa được giải quyết bền vững, chừng đó những cú “bật” đẹp trên biểu đồ vẫn có thể chỉ là làn sóng ngắn, đến nhanh và đi cũng rất nhanh.
