Hạ sĩ quan hạng 3 Jerris Bradley đứng canh gác trên tàu bệnh viện USNS Comfort. (Ảnh do Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ cung cấp.)
Tổng thống Donald Trump đã tuyên thệ sẽ "lấy lại" Kênh đào Panama, với lý do Panama đã vi phạm lời cam kết trung lập và cho phép Trung Quốc giành quyền kiểm soát tuyến đường thủy này.
Nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của kênh đào - một tuyến đường thương mại quan trọng do Hoa Kỳ xây dựng để kết nối Đại Tây Dương và Thái Bình Dương - ông cảnh báo rằng kênh đào không được rơi vào "bàn tay kẻ xấu".
Kênh đào này đóng vai trò quan trọng đối với thương mại toàn cầu, với hơn hai phần ba hàng hóa được vận chuyển đến Hoa Kỳ, khiến nó trở thành tài sản quan trọng cho cả nền kinh tế toàn cầu và Hoa Kỳ.
Trump cũng chỉ trích Panama vì phí cầu đường cao, tuyên bố rằng tàu thuyền Mỹ và Hải quân Hoa Kỳ đang bị tính phí không công bằng. Ông cảnh báo rằng việc cho phép Trung Quốc kiểm soát hoặc hạn chế quyền tiếp cận kênh đào sẽ gây ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh quốc gia Hoa Kỳ.
Tại phiên điều trần của Thượng viện về Kênh đào Panama , học giả pháp lý Eugene Kontorovich lập luận rằng Hoa Kỳ có "quyền ưu tiên" can thiệp nếu ảnh hưởng của Trung Quốc hoặc phí qua lại cao làm tổn hại đến tính trung lập của kênh đào.
Ông trích dẫn hiệp ước năm 1977 do Tổng thống Jimmy Carter ký, trong đó chuyển giao chủ quyền cho Panama nhưng trao cho Hoa Kỳ quyền bảo vệ sự trung lập của mình.
Lời khai của Chủ tịch Ủy ban Hàng hải Liên bang Louis Sola càng nhấn mạnh thêm sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc tại Panama kể từ năm 2015, bao gồm các dự án Sáng kiến Vành đai và Con đường và các công ty nhà nước có liên hệ với Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc.
Thượng nghị sĩ Ted Cruz cảnh báo không nên để Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng ở Tây bán cầu, trong khi các chuyên gia trong ngành vận tải biển nhấn mạnh vai trò quan trọng của kênh đào này trong thương mại Hoa Kỳ, lưu ý rằng 75% lưu lượng giao thông của kênh đào này có liên quan đến Hoa Kỳ.
Với những lo ngại ngày càng tăng về tính trung lập, đòn bẩy kinh tế và an ninh quốc gia, tương lai của Kênh đào Panama vẫn còn chưa chắc chắn.
Mặc dù hiệp ước cho phép hành động quân sự để khôi phục lại sự trung lập, nhưng nó không biện minh cho việc Hoa Kỳ tiếp quản vĩnh viễn, khiến con đường phía trước trở nên không chắc chắn.
Tuy nhiên, ngay cả khi việc Hoa Kỳ tiếp quản chỉ là tạm thời, Washington vẫn sẽ hợp lý khi khẳng định rằng Panama chỉ có thể giành lại quyền kiểm soát kênh đào khi nước này chứng minh được khả năng và cam kết bảo vệ nó.
Tuy nhiên, nếu không có quân đội thường trực, Panama sẽ khó có thể chứng minh rằng họ có khả năng đảm bảo an ninh cho kênh đào trước các mối đe dọa bên ngoài.
Panama không có quân đội thường trực, đã giải thể lực lượng vũ trang vào năm 1990 sau cuộc xâm lược của Hoa Kỳ lật đổ Manuel Noriega.
Vào năm 1994, việc bãi bỏ này đã được ghi vào hiến pháp của đất nước, khiến Panama trở thành một trong số ít quốc gia không có quân đội chính thức.
Thay vào đó, an ninh được duy trì bởi Lực lượng công cộng, bao gồm Cảnh sát quốc gia đảm bảo an ninh nội bộ, Cục Hàng không quốc gia (SENAN) đảm nhiệm phòng thủ trên biển và trên không, Cục Biên phòng quốc gia (SENAFRONT) đảm nhiệm an ninh biên giới và Cục Bảo vệ thể chế (SPI) đảm nhiệm bảo vệ chính phủ và cơ sở hạ tầng.
Trong khi các lực lượng này giải quyết được các mối đe dọa trong nước, Panama lại không có khả năng bảo vệ Kênh đào Panama trước các mối đe dọa lớn bên ngoài, thay vào đó phải dựa vào các liên minh khu vực và hợp tác an ninh của Hoa Kỳ.
Điều này làm dấy lên mối lo ngại về việc liệu Panama có thể tự mình đảm bảo tính trung lập của kênh đào hay không, đặc biệt là trong bối cảnh căng thẳng gia tăng về ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc trong khu vực.
Sự tham gia của Trung Quốc vào Kênh đào Panama bắt đầu vào năm 1996 khi Panama thuê ngoài việc quản lý các cảng vào của mình—Cristóbal trên Đại Tây Dương và Balboa trên Thái Bình Dương—cho Hutchison Whampoa , một công ty có trụ sở tại Hồng Kông.
Vào thời điểm đó, các quan chức Hoa Kỳ coi thỏa thuận này không mang tính đe dọa vì Hồng Kông vẫn nằm dưới sự cai trị của Anh.
Tuy nhiên, sau khi Hồng Kông được trao trả về Trung Quốc vào năm 1997, Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã gây ảnh hưởng đến các hoạt động toàn cầu của Hutchison, làm dấy lên những lo ngại chiến lược lâu dài.
Ngày nay, Kênh đào Panama phải đối mặt với những rủi ro ngày càng tăng từ sự hiện diện thương mại, công nghệ tích hợp và các dự án cơ sở hạ tầng chiến lược của Trung Quốc.
Những yếu tố này làm tăng khả năng phá hoại hoặc kiểm soát kênh đào của Bắc Kinh, một kịch bản có thể gây ra những tác động đến an ninh toàn cầu.
Khi những lo ngại này ngày càng gia tăng, Panama và các đồng minh ngày càng thấy cần phải giải quyết những hậu quả chiến lược do ảnh hưởng của Trung Quốc gây ra trong khu vực.
Sự thống trị của Trung Quốc không chỉ giới hạn ở Panama. Trên khắp Châu Mỹ Latinh, họ sử dụng các chiến thuật hung hăng để bảo vệ cơ sở hạ tầng và tài nguyên quan trọng .
Huawei đã cung cấp bộ thiết bị 5G miễn phí cho các doanh nghiệp nông nghiệp Brazil, trong khi hối lộ đã được sử dụng để đảm bảo hợp đồng, như đã thấy với các quan chức El Salvador trong một thỏa thuận cảng vào năm 2019, các dự án đường bộ ở Bolivia và một dự án thủy điện ở Ecuador có sự tham gia của cựu Tổng thống Lenin Moreno.
Động thái không ngừng này phản ánh chiến lược rộng lớn hơn của Bắc Kinh nhằm kiểm soát cơ sở hạ tầng quan trọng, viễn thông và tài nguyên thiên nhiên, định vị mình là một cường quốc thống trị toàn cầu và là mối đe dọa ngày càng tăng đối với lợi ích của Hoa Kỳ.
Phát biểu tại cuộc biểu tình của Turning Point USA, ông đề xuất khôi phục quyền kiểm soát của Hoa Kỳ đối với kênh đào, nêu ra cả rủi ro an ninh quốc gia và hành vi vi phạm rõ ràng các nghĩa vụ theo hiệp ước của Panama.
Trong khi Trump cho rằng áp lực ngoại giao có thể buộc Panama phải loại bỏ sự hiện diện của Trung Quốc, ông không loại trừ khả năng hành động quân sự nếu cần thiết.
Lập trường của ông nhấn mạnh tính cấp thiết ngày càng tăng của việc bảo vệ kênh đào khỏi các đối thủ nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc, quốc gia có ảnh hưởng ngày càng tăng và đe dọa đến an ninh Hoa Kỳ và sự ổn định toàn cầu.
