Tiết lộ về trải nghiệm... hối lộ

Theo khảo sát trên 1.000 người ngẫu nhiên ở 15 tỉnh, thành phố tại Việt Nam, Tổ chức Minh bạch quốc tế kết luận, năm 2013, 30% số người Việt Nam được hỏi đã phải đưa hối lộ ít nhất một lần cho một trong số 8 lĩnh vực bao gồm: cảnh sát, dịch vụ y tế, dịch vụ đất đai, giáo dục, tư pháp, dịch vụ đăng ký và xin giấy phép, thuế và hải quan và các dịch vụ tiện ích. Với tên gọi “Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu 2013: Quan điểm và trải nghiệm của người dân Việt Nam”, báo cáo của Tổ chức Minh bạch quốc tế (TI), tiến hành nghiên cứu thực địa vào tháng 12/2012 thông qua phỏng vấn trực tiếp ngẫu nhiên 1.000 người, độ tuổi 18 đến 59.
Theo kết quả của báo cáo, rất nhiều người được hỏi đã phải đưa hối lộ vài lần trong năm qua cho các lĩnh vực khác nhau hoặc hối lộ nhiều lần cho cùng một lĩnh vực. Người dân Việt Nam cho rằng mức độ tham nhũng trong nước đang gia tăng. 55% người dân Việt Nam cảm nhận tham nhũng tăng lên trong hai năm qua, cao hơn mức trung bình 48% trong khu vực Đông Nam Á. Chỉ có 185 cho rằng tham nhũng đã giảm và 27% cho rằng mức độ tham nhũng không thay đổi.

Người dân mất niềm tin vào phòng, chống tham nhũng
Báo cáo cho biết, lòng tin của người dân vào các nỗ lực chống tham nhũng của Chính phủ lại giảm sút đáng kể. Trong cuộc khảo sát tương tự năm 2010, chỉ có 35% người dân đô thị được hỏi tại 5 thành phố lớn cho rằng các nỗ lực chống tham nhũng của Chính phủ không hiệu quả nhưng con số này đã tăng lên 60% năm 2013.
Kết quả khảo sát cũng cho thấy vấn đề tham nhũng trong các thiết chế cung cấp dịch vụ công chủ chốt ở Việt Nam, làm suy yếu chính những thiết chế đóng vai trò đảm bảo các quyền và lợi ích chính đáng của người dân. Trong số 13 ngành được khảo sát, cảnh sát, y tế và đất đai được cho là bị ảnh hưởng bởi tham nhũng và cũng là những ngành có mức độ xảy ra tham nhũng nhiều nhất theo trải nghiệm của người dân.
Bà Đào Thị Nga, Giám đốc điều hành tổ chức Hướng tới Minh bạch, cơ quan đầu mối quốc gia của TI tại Việt Nam nói: “Khảo sát cho thấy các nỗ lực phòng, chống tham nhũng trong nước cần đem lại những kết quả cụ thể hơn, đồng thời cần có những chuyển biến tích cực trong một số lĩnh vực cung cấp dịch vụ công chủ chốt để Đảng, Chính phủ cũng như các cơ quan phòng, chống tham nhũng Việt Nam chứng tỏ được hiệu quả của các chính sách phòng, chống tham nhũng quốc gia và khôi phục được lòng tin của người dân”.
Theo kết quả khảo sát, người dân cho rằng trong thời gian tới các nỗ lực phòng, chống tham nhũng của Chính phủ cần ưu tiên vào việc tập trung xử lý mạnh mẽ hơn các đối tượng tham nhũng, tăng cường tính liêm chính của đội ngũ cán bộ, công chức đồng thời bảo vệ tốt hơn nạn nhân, nhân chứng và những người tố cáo tham nhũng.
Bên cạnh việc bi quan hơn về mức độ tham nhũng và kết quả các nỗ lực phòng, chống tham nhũng trong nước, người dân Việt Nam cũng trở nên ít tự tin hơn về vai trò của mình trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Trong cuộc khảo sát năm 2010, 68% người dân đô thị ở 5 thành phố lớn cho rằng người dân bình thường có thể tạo ra sự thay đổi trong đấu tranh chống tham nhũng nhưng con số này đã giảm xuống chỉ còn 42% năm 2013. Người Việt Nam, cả thành thị và nông thôn, cũng cảm thấy ít tự tin hành động hơn so với các nước khác được khảo sát trong khu vực Đông Nam Á., cụ thể là chỉ có 60% tin rằng họ có thể tạo ra sự thay đổi trong phòng, chống tham nhũng, so với con số trung bình trong khu vực là 76%.
Có vẻ như thái độ này ảnh hưởng đến mức độ sẵn sàng tham gia vào phòng, chống tham nhũng của người dân. Theo kết quả khảo sát, người Việt Nam ngày càng ngại tố cáo tham nhũng. Số người dân đô thị sẵn sàng tố cáo một vụ việc tham nhũng đã giảm gần một nửa sau hai năm, từ 65% năm 2010 xuống chỉ còn 34% năm 2013.
“Án điểm tham nhũng, xử cho có”
Theo GS-TS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên là đại biểu Quốc hội, Phó Chủ nhiệm Ủy ban VH,GD,TN,TN&NĐ của Quốc hội, sở dĩ người dân mất lòng tin vào Chính phủ trong việc phòng, chống tham nhũng, cũng như không muốn tham gia đóng góp vào công cuộc này là vì đấu tranh không có hiệu quả. Ông phân tích, lấy ví dụ như trong năm 2010 có 7 vụ án điểm về tham nhũng, những không có vụ nào “xứng tầm” gọi là án điểm vì quy mô tham nhũng quá nhỏ. Nhiều đại biểu Quốc hội đã bày tỏ ý kiến không đồng tình về mức xử phạt án treo đối với tội danh tham nhũng vì đây là một biểu hiện nương nhẹ hành vi này, quan niệm tội phạm kinh tế không nguy hiểm, không cần cách ly khỏi xã hội là chưa thỏa đáng.
Nhận xét về bản báo cáo nói trên, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, kết quả của báo cáo rất lý thú, tổng thể đồng nhất, không có mâu thuẫn hay xung đột giữa các câu trả lời, điều đó cho thấy kết quả của báo cáo khá chính xác và hợp logic. “Xuyên suốt bản báo cáo là việc người dân không tin rằng chính phủ chống tham nhũng có hiệu quả, dẫn đến kết quả tất yếu là có tố cáo cũng không làm được gì. Khảo sát cũng cho thấy trình độ của người dân về tham nhũng, phòng chống tham nhũng cao hơn”, bà nói.

Ông Lê Truyền, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và là một trong các cố vấn của chương trình TI tại Việt Nam, nhận định: “Chống tham nhũng không chỉ là trách nhiệm của Chính phủ. Người dân có thể và cần tham gia hơn nữa vào các hoạt động phòng, chống tham nhũng để góp phần phát huy hiệu quả nỗ lực của các cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, Chính phủ cần khuyến khích sự tham gia của người dân bằng cách tăng cường khả năng đáp ứng và hiệu quả của các cơ chế giải quyết khiếu nại, tố cáo, bảo vệ người tố cáo tham nhũng cũng như đảm bảo rằng người dân có thể tiếp cận các dịch vụ mà họ có quyền được hưởng mà không phải đưa hối lộ”.
Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu năm 2013 do các công ty khảo sát trực thuộc Mạng lưới độc lập toàn cầu/ Hệ thống viện khảo sát thống kê Gallup (WIN/GIA), đại diện cho TI tiến hành nghiên cứu thực địa trong thời gian từ tháng 9 năm 2012 đến tháng 3 năm 2013. Tại Việt Nam, nghiên cứu thực địa do công ty nghiên cứu Đông Dương (Indochina Research) tiến hành vào tháng 12/2012 thông qua phỏng vấn trực tiếp.
Bảng hỏi do Ủy ban tư vấn về chỉ số của Tổ chức Minh bạch Quốc tế thiết kế và đánh giá. Ủy ban gồm những chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực: tham nhũng, phương pháp nghiên cứu, toán kinh tế và thống kê. WIN/GIA tổ chức kiểm tra và đánh giá chất lượng dữ liệu. Phòng nghiên cứu của Ban thư ký trực thuộc tổ chức Minh bạch Quốc tế tại Berlin tổng hợp và thẩm định các kết quả khảo sát.
Kết quả về nhận thức và trải nghiệm của người dân trong khảo sát Phong vũ biểu năm 2013 rất đáng tin cậy bởi lẽ khảo sát phỏng vấn dân số từ độ tuổi 18 đến 59 ở Việt Nam, đại diện cho 56.633.616 người Việt Nam. Khảo sát phỏng vấn ngẫu nhiên 1.000 người dân từ 15 tỉnh, thành phố của Việt Nam, đại diện cho cả cư dân thành thị và nông thôn: phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên này được đánh giá cao về mặt khoa học, cho phép khẳng định độ tin cậy của các kết quả thu được.
AP