Cuộc khủng hoảng có thể đẩy hệ thống nhập cư Mỹ tới bờ vực sụp đổ. Ḍng người nhập cư vào Mỹ ồ ạt qua Mexico. Việc chặn đứng chỉ gây ra t́nh cảnh hỗn loạn và quá tải hơn mà thôi.
Một sĩ quan biên pḥng Mỹ mang súng đứng gác tại khu vực biên giới với Mexico. Ảnh: Reuters.
Cảnh tượng ở biên giới phía nam nước Mỹ chưa bao giờ giống như hiện nay. Từng đoàn người di cư lũ lượt kéo tới cả ngày lẫn đêm, từng đợt hàng trăm đàn ông, phụ nữ và trẻ em lấm lem bụi đường. Họ trèo qua những đoạn rào thấp ở khu vực biên giới hẻo lánh tại bang Texas, rồi tụ tập tại con đường bê tông nóng rẫy ở cửa khẩu chính tại California. Sợ hăi và mỏi mệt, họ chờ đợi người có thể giúp họ ở lại nước Mỹ, dù chỉ trong thời gian ngắn: một sĩ quan biên pḥng.
Đă qua rồi cái thời những người thanh niên trẻ khỏe vượt sông biên giới Tijuana, chạy trốn lực lượng biên pḥng để tới Mỹ t́m việc trong mùa hè. Giờ đây, hàng ngh́n con người chỉ đơn giản là đi thẳng tới biên giới và nộp ḿnh cho nhà chức trách. Họ hầu hết đến từ các nước Trung Mỹ, t́m cách tới Mỹ để thoát đói nghèo, bạo lực ở quê hương.
Đám buôn người nói với họ rằng sau khi bị biên pḥng bắt, họ sẽ nhanh chóng được thả nếu mang theo trẻ con và sẽ được phép ở lại Mỹ vài năm, trong thời gian đơn xin tị nạn của họ được phía Mỹ xử lư.
Cuộc khủng hoảng nhập cư ở biên giới Mỹ - Mexico bắt đầu h́nh thành từ năm 2014, khi các gia đ́nh người tị nạn xuất hiện với số lượng tăng dần. Mọi thứ dần vượt tầm kiểm soát, khi cả hệ thống nhập cư của Mỹ bị quá tải, không thể bắt giam, chăm sóc và xem xét đơn xin tị nạn của hàng chục ngh́n người trong thời gian ngắn. Vài năm qua, cả đảng Dân chủ và Cộng ḥa đều t́m cách thay đổi luật nhập cư của Mỹ với nhận thức rằng hệ thống nhập cư này một ngày nào đó sẽ chạm ngưỡng sụp đổ, nhưng đều không thành công.
Thời điểm sụp đổ của hệ thống nhập cư đó dường như đang đến rất gần. Nước Mỹ giờ đây không đủ khả năng cung cấp các biện pháp hỗ trợ nhân đạo cần thiết cho những người xin tị nạn đang lâm vào cảnh tuyệt vọng, cũng như không có những biện pháp kiểm soát cơ bản trước số lượng và bản chất của ḍng người tràn qua biên giới.
Các ṭa án nhập cư Mỹ giờ đây đang phải xử lư trung b́nh 700 đơn xin tị nạn mỗi ngày và vẫn có hơn 800.000 trường hợp đang dồn ứ. Luật pháp và phán quyết của Ṭa án Tối cao cấm giam giữ trẻ em tị nạn quá 20 ngày nên các gia đ́nh nhập cư mang theo con nhỏ thường nhanh chóng được thả ra. Họ được đưa tới các trạm xe bus ở thị trấn biên giới như Brownville, Texas, nơi những gia đ́nh nhập cư rách rưới, không tiền bạc này bắt đầu hành tŕnh đến nhiều nơi khắp nước Mỹ.
Với tốc độ gần 100.000 người nhập cư vào Mỹ mỗi tháng như hiện nay, các quan chức cho rằng hơn một triệu người sẽ vượt biên vào nước này trong một năm. Số người nhập cư theo diện gia đ́nh cũng đă chạm mức kỷ lục hồi tháng 2, tăng 560% so với cùng kỳ năm trước. Chỉ riêng trong tháng 4, giới chức Mỹ dự đoán sẽ có tới 27.000 trẻ em vượt biên và bước vào hệ thống nhập cư của Mỹ. Các trại tạm giữ ở biên giới quá tải đến mức lực lượng biên pḥng ở El Paso hồi tháng 3 đă phải cho 3.500 người nhập cư trú tạm dưới gầm cầu, quây quanh bằng hàng rào thép gai.
Khi những từ như "t́nh trạng khẩn cấp", "hệ thống quá tải" hay "cả hệ thống đang bốc cháy" được các quan chức sử dụng ngày càng nhiều để mô tả t́nh h́nh ở biên giới, Tổng thống Donald Trump nổi giận. Cơn giận của ông bùng phát một lần nữa hôm 7/4, khi ông bất ngờ sa thải Bộ trưởng An ninh Nội địa Kirstjen Nielsen, người bị ông cho là đă thất bại trong nỗ lực chấm dứt làn sóng người tị nạn.
Trump gần đây liên tục phát đi những thông điệp cứng rắn khiến nhiều người lo ngại rằng ông có thể chấm dứt mọi trường hợp nhập cư, cả hợp pháp lẫn bất hợp pháp, qua ngả Mexico. "Cả hệ thống đă tới ngưỡng", ông nói khi tới thăm đoạn biên giới ở California hôm 5/4. "Dù là tị nạn hay bất cứ h́nh thức nào khác, đó đều là nhập cư bất hợp pháp. Chúng tôi không thể nhận thêm nữa".
Trump phát biểu khi tham quan một mẫu tường biên giới năm 2018. Ảnh: AP.
Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng chính những thông điệp chống nhập cư cứng rắn như vậy của Trump đă góp phần thúc đẩy "sóng người" ồ ạt đổ về Mỹ. Các đường dây buôn người phát quảng cáo trên đài phát thanh vùng Trung Mỹ rằng Tổng thống Trump sắp chấm dứt mọi h́nh thức nhập cư và hối thúc họ lên đường. "Nếu muốn tới Mỹ, hăy đi ngay từ bây giờ".
"Họ nói sẽ đưa chúng cháu đi bằng xe bus. Chúng cháu sẽ được an toàn", Jeremias Pascoal, cậu bé 16 tuổi vượt biên vào Texas hồi đầu tháng sau khi trả 3.200 cho một kẻ dẫn đường để gă này đưa nhóm của cậu tới một con đường và hướng dẫn họ nộp ḿnh cho lực lượng biên pḥng Mỹ.
Theo các chuyên gia, Trump không sai khi nói rằng những "lỗ hổng pháp lư" trong hệ thống nhập cư Mỹ chịu một phần trách nhiệm trong việc thúc đẩy người nhập cư mang theo trẻ em vào Mỹ trong hành tŕnh đầy nguy hiểm, thậm chí là thảm kịch. Tuy nhiên, Tổng thống lại không ưu tiên tăng các nguồn lực để giải quyết vấn đề quá tải ở biên giới, mà chỉ đơn giản là muốn một "biện pháp cứng" chặn đứng người nhập cư đặt chân lên đất Mỹ. Chính sách răn đe này không chỉ thất bại trên thực địa mà c̣n khiến cuộc khủng hoảng trở nên tồi tệ hơn.
Để thực thi chính sách "chặn đứng" của Trump, nhà chức trách Mỹ đă thực thi một loạt biện pháp như truy tố những người vượt biên bất hợp pháp, chia tách trẻ em khỏi bố mẹ, siết chặt tiêu chuẩn xin tị nạn, giảm bớt số người được phép nộp đơn xin tị nạn mỗi ngày, buộc họ phải ở lại trên đất Mexico trong thời gian chờ ṭa án xử lư đơn.
Nhưng một số biện pháp đă vấp phải phản ứng dữ dội từ chính dư luận Mỹ và đi ngược lại tinh thần bảo vệ con người trong hiến pháp, buộc các thẩm phán liên bang hoặc quốc hội Mỹ phải can thiệp. Cho tới nay, tất cả những chiến lược ngăn chặn nhập cư mà chính quyền Trump đề ra đều chưa thể giải quyết được vấn đề.
Trong khi đó, các chính sách hạn chế này buộc đoàn người nhập cư phải chuyển hướng từ những cửa khẩu lớn, nhiều nhân lực như San Ysidro, California tới những khu vực hẻo lánh ở Tây Texas và New Mexico, nơi điều kiện giam giữ, chăm sóc người tị nạn kém hơn rất nhiều và hai trẻ em nhập cư đă tử vong khi bị giam tại đây.
Sau khi phải rút lại quy định chia tách trẻ em khỏi bố mẹ nhập cư v́ phản ứng dữ dội của dư luận, Trump gần đây ra sáng kiến mới, yêu cầu người nhập cư ở lại trên lănh thổ Mexico trong khi chờ được xét đơn xin tị nạn. Nhưng với nhiều người, biện pháp này chẳng khác nào bức tường ngăn họ xin tị nạn.
Miguel Aquino, 29 tuổi, gia nhập đoàn người rời khỏi El Salvador hồi tháng 10/2018, sau khi bị băng đảng MS-13 bắn vào tay và chân. Anh đă đợi suốt nhiều tuần lễ ở Tijuana để nộp đơn xin tị nạn tại cửa khẩu San Ysidro, nhưng sau đó bị đẩy trở về Mexico trong thời gian chờ ṭa án xử lư đơn.
Em bé gục mặt vào người mẹ đứng xếp hàng trong đoàn người xin tị nạn ở San Antonio, Texas. Ảnh: NYTimes.
Hồi tháng 3, khi Aquino tới dự phiên ṭa xét đơn tị nạn nhưng không có luật sư đi cùng, thẩm phán cho anh thêm thời gian để t́m luật sư và yêu cầu anh quay lại Mexico để chờ đợi. Aquino đă gọi cho 8 luật sư, nhưng tất cả đều lắc đầu v́ anh không có mặt trên đất Mỹ. Đến lúc này, Aquino trở nên tuyệt vọng.
"Lần tới, nếu tôi không t́m được luật sư và họ không đưa ra câu trả lời rơ ràng, tôi sẽ t́m cách khác để vào Mỹ", Aquino tuyên bố.
Với những người lâm vào cảnh tuyệt vọng như Aquino, những bức tường biên giới mà Tổng thống Trump muốn dựng lên khó có thể ngăn cản họ vào nước Mỹ. Các chuyên gia cho rằng thay v́ dựng tường để ngăn ḍng người nhập cư tràn tới từ Trung Mỹ, chính quyền Trump cần phải giải quyết vấn đề ngay từ gốc rễ, đó là t́nh trạng loạn lạc, đói nghèo, tội phạm tràn lan ở những quốc gia khu vực này.
Các nhà ngoại giao Mỹ cho rằng cách tốt nhất để đối phó với t́nh trạng đói nghèo, loạn lạc ở các nước Trung Mỹ như El Salvador, Guatemala, Honduras là tiếp tục viện trợ hàng trăm triệu USD để chính phủ các nước tăng cường pháp trị và cải thiện nền kinh tế.
Trump tuần trước lại bất ngờ cắt khoản viện trợ 500 triệu USD cho ba quốc gia này, quyết định bị nhiều quan chức đảng Cộng ḥa và Dân chủ chỉ trích là "thiển cận". Việc Trump liên tục mỉa mai Mexico và muốn xây bức tường dọc biên giới với nước này cũng có thể khiến chính phủ Mexico bất măn, không tiếp tục thực thi các biện pháp hạn chế ḍng người nhập cư đổ tới Mỹ.
Nhưng với Trump, việc đổ lỗi cho các nước khác và coi đoàn người kéo tới biên giới từ ngả Mexico như một mối đe dọa an ninh quốc gia lại là thông điệp quan trọng để giữ chân người ủng hộ trung thành, những cử tri đă đưa ông tới Nhà Trắng năm 2016 và sẽ đóng vai tṛ lớn trong cuộc tranh cử 2020. "Đó là một cuộc xâm lược", Trump tuyên bố hồi tháng 2, sau khi quốc hội Mỹ từ chối cấp ngân sách xây tường biên giới. "Chúng ta đang bị xâm lược bởi những kẻ buôn ma túy và tội phạm kéo tới nước Mỹ".
