EU với một lá cờ chung ít ai ngả mũ chào và một "quốc ca" gần như không ai thuộc đă cho thấy ư tưởng ḥa nhập tất cả thực thể - từ xă hội, kinh tế đến chính trị - thành một khối thống nhất vẫn chưa thành hiện thực!
Kỳ 1: Ngôi nhà chung không có tiếng nói chung
Hai ông thủ tướng (Hy Lạp và Italia) đă phải “tháo chạy” trong t́nh huống “bỏ của chạy lấy người” và cuộc khủng hoảng nợ công EU càng lúc càng rơi vào hố sâu tuyệt vọng. Người ta bắt đầu bàn đến khả năng giải tán khối Eurozone hoặc thậm chí rút ra khỏi tư cách thành viên EU. Đâu là nguyên nhân ê chề của tấn bi kịch thảm năo đối với số phận EU? EU với một lá cờ chung ít ai ngả mũ chào và một “quốc ca” gần như không ai thuộc đă cho thấy ư tưởng ḥa nhập tất cả thực thể – từ xă hội, kinh tế đến chính trị – thành một khối thống nhất vẫn chưa thành hiện thực!
Một đại gia đ́nh quanh năm căi nhau như mổ ḅ!
Đâu phải cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới mới làm EU “sụm bà chè”. Ngay từ những năm đầu thế kỷ XXI, mô h́nh chung EU đă lộ ra nhiều khuyết điểm mang tính hệ thống. C̣n nhớ, trên tờ Newsweek (26/3/2007), tác giả Andrew Moravcsik (Giám đốc Chương tŕnh EU thuộc Đại học Princeton) từng viết một cách chua chát rằng, EU trông như “một viện bảo tàng kích cỡ to bằng châu lục đang rơi vào sọt rác lịch sử”. Năm 2007, nhân dịp EU cắt bánh sinh nhật lần thứ 50, Hăng FT-Harris đă thực hiện cuộc thăm ḍ tại 5 nước lớn nhất EU, cho thấy có đến 44% công dân than rằng, cuộc sống ngày càng tệ hơn từ khi quốc gia họ gia nhập EU.
Trước đó một năm, tháng 5/2006, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đă bắt đầu miêu tả bức tranh kinh tế Italia với những gam màu ảm đạm và u ám đến mức tờ La Repubblica gọi đó là một “sự thật phũ phàng đáng thương”. Kinh tế gia Giuseppe Turani nói rằng, nhiệm vụ của Thủ tướng (lúc đó) Romano Prodi và Bộ trưởng Tài chính Tommaso Padoa-Schioppa “giống như việc cố thay động cơ của một máy bay khi nó c̣n trên không trung. Nếu giá nhiên liệu tiếp tục tăng, điều đó cũng giống như việc thay động cơ máy bay khi nó đang phóng vào tâm băo”. Tất nhiên t́nh cảnh tồi tệ lúc đó không chỉ với Italia…
Lá phiếu "Không" của dân Pháp liên quan Hiến pháp EU cho thấy dấu hiệu rơ nhất về sự bất đồng chính trị lẫn xă hội trong lịch sử ngôi nhà chung EU
27 quốc gia EU: Áo, Bỉ, Cyprus, Estonia, Phần Lan, Pháp, Đức, Hy Lạp, Ư, Luxembourg, Malta, Hà Lan, Bồ Đào Nha, Slovakia, Slovenia, Tây Ban Nha, Ireland (17 quốc gia thuộc khối Eurozone); và Bulgaria, CH Czech, Đan Mạch, Hungary, Latvia, Lithuania, Ba Lan, Romania, Thụy Điển, Anh.
Nguyên Chủ tịch Ủy ban châu Âu Romano Prodi từng nói chủ trương thành lập cũng như việc mở rộng EU không phải để tạo ra một “siêu quốc gia” (superstate) mà là một “siêu cường” (superpower). Tuy nhiên, một châu Âu như Winston Churchill từng mong mỏi (thống nhất tuyệt đối, đến mức chỉ c̣n khái niệm “người châu Âu” chứ không c̣n khái niệm quốc gia) đă không bao giờ h́nh thành. Và nội bộ cộng đồng chung này luôn tồn tại nhiều suy tư riêng rẽ, nếu không nói là gần như luôn lục đục với nhau.
Chẳng hạn mậu dịch, các quốc gia nông nghiệp trong EU vẫn đ̣i hưởng chính sách mở cửa thị trường và cắt trợ cấp tại các nước giàu. Trong khi đó, dân nước giàu tỏ ra bất b́nh trước việc tiền thuế của họ được dùng chi cho viện trợ thành viên nghèo. “Có một sự bất đối xứng giữa thực tế hành xử kinh tế và bản chất nội tại chính trị giữa các chính phủ châu Âu” – nhận xét của Loukas Tsoukalis, Chủ tịch Tổ chức Nghiên cứu ELIAMEP (Hy Lạp) kiêm cố vấn kinh tế cho nguyên Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jose Manuel Barroso.
Một trong những sự kiện điển h́nh nhất cho thấy khoảng cách bất đồng luôn hiển hiện trong ngôi nhà chung EU chính là vụ nước Pháp nói “NON” với Hiến pháp châu Âu gồm 458 điều khoản (trong cuộc trưng cầu dân ư năm 2005), dù Pháp là một trong 6 thành viên sáng lập EU và cựu Tổng thống Pháp Valery Giscard d’Estaing là một trong những kiến trúc sư chính soạn bản hiến pháp chung này.
Dân Pháp tin rằng – hoặc ít nhất được nghe nhiều ư kiến như vậy từ thành phần phản đối Hiến pháp châu Âu – một Hiến pháp châu Âu với nội dung mở rộng kinh tế tự do sẽ làm tăng nguy cơ thất nghiệp bởi lực lượng nhân công rẻ từ các thành viên Đông Âu. Trong thực tế, người Pháp cho rằng từ khi EU được mở rộng (với các thành viên mới chủ yếu từ các nước nghèo Đông Âu) đă làm đời sống kinh tế Pháp thêm nhanh suy kiệt và họ nghĩ ḿnh chỉ là nạn nhân của những tham vọng thuần túy chính trị của chính giới.
Các cuộc biểu t́nh rầm rộ đă khiến Thủ tướng Silvio Berlusconi phải ra đi
H́nh thành ban đầu với 6 thành viên trong Cộng đồng kinh tế châu Âu vào thập niên 50 của thế kỷ trước như một cách hợp sức vực dậy nền kinh tế tan nát sau Thế chiến thứ II, EU với 27 thành viên trở thành một trong những khối kinh tế lớn nhất thế giới. Với những người ủng hộ chính sách kết nạp thêm thành viên mới, một châu Âu lớn hơn giúp nới rộng vùng ḥa b́nh, ổn định và thịnh vượng. Chất lượng cuộc sống tốt và đồng đều hơn cho công dân khắp châu Âu, môi trường cũng được bảo vệ và nạn tội phạm được đẩy lùi. Ngoài ra, sự mở rộng EU giúp tiếng nói châu Âu nặng kư hơn trong chính trường thế giới, ở những vấn đề ngoại giao, chính sách an ninh, chính sách mậu dịch và trong các lĩnh vực mang tính toàn cầu.
Với việc mở rộng, EU trở thành thị trường có 450 triệu người tiêu dùng, một thị trường thống nhất lớn nhất thế giới về mậu dịch, dịch vụ và đầu tư (lớn hơn Mỹ và Nhật hợp lại). Tuy nhiên, đó là lư thuyết. Trong thực tế, từ ngày “hộ khẩu” EU có thêm “miệng ăn”, một số thành viên cũ đă bắt đầu bực dọc bởi những ảnh hưởng trực tiếp liên quan đến miếng cơm manh áo. Lá phiếu “NON” của người Pháp trong cuộc trưng cầu dân ư về Hiến pháp châu Âu ngày 29/5/2005 là thể hiện cụ thể của “ḷng dân bất măn” như vậy – một điềm gở cho sự bất toàn của mô h́nh EU.
Tinh thần đồng đội – một khái niệm chỉ mang tính lư thuyết
Nếu xem EU là một đội bóng mà tinh thần đồng đội là yếu tố sống c̣n th́ điều này đă không bao giờ xảy ra. Cách đây vài năm, đă bắt đầu xuất hiện những dấu hiệu ngán ngẩm kiểu chơi tập thể trong “quần thể EU” và nảy sinh tâm lư chơi “cá nhân” tách riêng, chẳng hạn Tây Ban Nha từng cố ngăn Tập đoàn Năng lượng khổng lồ Đức E.on mua Công ty Năng lượng Tây Ban Nha Endesa.
Trường hợp Airbus càng cho thấy rơ hơn. Việc Airbus sử dụng 12.000 nhân công tại Đức (10 trong 16 nhà máy Airbus nằm ở Đức) là một trong những nguyên nhân khiến trong suốt thời gian dài chính trị gia Đức đụng độ tóe lửa với Pháp trong cuộc chiến bảo vệ quyền lợi công nhân nước ḿnh. Trong khi đó, Airbus lâu nay vẫn được Pháp tự hào xem là nhà sản xuất máy bay thương mại “riêng” của họ trong cuộc chiến cạnh tranh đối thủ Mỹ Boeing.
Cử tri nhiều nước EU đang rất phẫn nộ trước việc phải gánh nợ cho Hy Lạp trong khi giới chức nước này từng ăn chơi bằng ngân khố EU
Nhà phân tích công nghiệp hàng không Ulrich Horstmann (Bayerische Landesbank, Munich) nhận định: “Thật khó cho Airbus cởi trói khỏi sự giằng co chính trị”. Giovanni Federico – Giáo sư Viện Đại học châu Âu tại Florence (Italia) – nói: “Bởi yếu tố chính trị, Airbus không thể xử lư được việc cắt giảm chi phí theo cách như công ty Mỹ. Yếu tố chính trị ở đây là sự giành quyền kiểm soát giữa Đức – Pháp và cấu trúc “một rừng hai cọp” này là “vấn đề cơ bản trong va chạm văn hóa doanh nghiệp” – như nhận xét của Isabelle Bourgeois, nhà phân tích thuộc Trung tâm thông tin và nghiên cứu nước Đức đương đại.
Với người Đức, cạnh tranh là quan trọng nhất – theo Bourgeois – trong khi đó, với người Pháp, sự gần gũi chính trường được ưu tiên nhiều hơn. Sự tiếp cận khác nhau ở nhiều vấn đề, từ tư duy chiến lược cạnh tranh đến cơ chế quản trị, đă có lúc khiến Airbus lâm vào khủng hoảng quản lư, dù công ty có một thứ “tiếng nói chung” là tiếng Anh (quy định về sử dụng ngôn ngữ trong Airbus)! T́nh trạng “năm cha ba mẹ” trong Airbus khiến việc quản lư đă khó càng trở nên vất vả. Sự “cấu véo” trong nội bộ EADS (công ty mẹ của Airbus) thể hiện ở các vị trí điều hành (về nguyên tắc được phân bổ theo tỉ lệ cổ phần). Tuy nhiên, sự gh́m nhau giữa Pháp và Đức luôn xảy ra. Với bất kỳ giám đốc điều hành Đức nào, cũng có một “anh” Pháp theo sát; và ngược lại. Vấn đề quốc tịch, chứ không phải khả năng quản lư, lại là yếu tố quan trọng trong EADS!
Vụ Airbus chỉ là một trong vô số trường hợp tương tự cho thấy yếu tố tinh thần đồng đội của đội tuyển EU lỏng lẻo như thế nào cũng như làm lộ ra những lỗ hổng toang hoác trong bản thân cơ chế “hợp tác phát triển” của EU (năm 2008, Ban Giám đốc Nokia từng bị giới chính trị Đức chỉ trích kịch liệt khi quyết định đóng cửa một nhà máy sản xuất điện thoại di động tại Bochum – Đức và dời sang Cluj-Romania).
Nói cách khác, một EU chung với quá nhiều bất đồng đă khiến thực thể này chẳng bao giờ chịu chơi “chung sức” đúng nghĩa. Cần nhắc lại, tại cuộc họp thượng đỉnh EU tháng 12/2005, Thủ tướng Áo Wolfgang Schussel (lúc đó là Chủ tịch Hội đồng châu Âu) đă phải thốt lên: “Lần tới, chúng ta sẽ giết nhau cho coi”, khi chứng kiến cảnh loạn cào cào trong bàn thảo chính sách tài chính cho các thành viên EU!
Ngày 25/3/1957, nhóm nguyên thủ 6 nước châu Âu (Pháp, Tây Đức, Italia và bộ tam Benelux – gồm Bỉ, Hà Lan và Luxembourg) gặp nhau tại Rome và kư hiệp ước thành lập Cộng đồng chung kinh tế châu Âu (EEC). Ư tưởng thành lập một liên minh hiện đại tại châu Âu bắt đầu từ sau Thế chiến thứ II. Vài tài liệu ghi, năm 1952, Cộng đồng thép – than châu Âu (European Coal & Steel Community) trở thành h́nh ảnh đầu tiên của một châu Âu gắn kết và mô h́nh này phát triển thành EEC.
Tuy nhiên, ư tưởng giúp thai nghén EEC thật ra bắt đầu từ hai sự kiện: Quốc hội Pháp bác bỏ đề xuất Cộng đồng chung về quốc pḥng châu Âu năm 1954; và vụ khủng hoảng kênh đào Suez năm 1956.Sự kiện thứ nhất liên quan đến việc đánh giá lại các quốc gia nằm ở trung tâm châu Âu; sự kiện thứ hai khiến Pháp kết luận rằng, một cộng đồng chung châu Âu sẽ là v́ lợi ích chung. Năm 1957, Hiệp ước Rome dẫn đến thành lập một thị trường chung cho các thành viên trong EEC. Hai năm sau khi Hiệp ước Rome có hiệu lực, 7 nước (Áo, Anh, Đan Mạch, Na Uy, Bồ Đào Nha, Thụy Điển và Thụy Sĩ) thành lập Hiệp hội mậu dịch tự do châu Âu (EFTA).
Năm 1992, Liên minh châu Âu (EU) ra đời, đưa đến việc thành lập một thị trường đơn nhất bằng việc hủy bỏ mọi rào cản cho ḍng chảy tài chính và thương mại. Ư tưởng dùng chung một đồng tiền ra đời cuối thập niên 60 của thế kỷ trước. Năm 1969, các nhà lănh đạo Pháp, CHLB Đức, Italia, Bỉ, Hà Lan và Luxembourg (6 thành viên ban đầu của EEC) gặp nhau tại The Hague và đưa ra sáng kiến thành lập một liên minh kinh tế – tiền tệ (EMU). Năm 1991, các nhà lănh đạo châu Âu kư Hiệp ước Maastricht để thành lập EU. Năm 1994, EMU thành lập Viện tiền tệ châu Âu. Năm 1995, đồng tiền chung mang tên euro được thống nhất chọn. Năm 1998, Ngân hàng Trung ương châu Âu được thành lập, trụ sở tại Frankfurt…
(Xem tiếp kỳ sau)
Nguồn: Petrotimes
Nguyên nhân 'cái chết lâm sàng' của EU (Kỳ 1)
