Theo như liên Hiệp Châu Âu đã bị tổng thống Trump trong thời gian vừa qua cáo buộc được thành lập để “bòn rút” Mỹ. Ngay đồng nhiệm Nga Vladimir Putin cũng sững sờ vì pha “quay gót” ngoạn mục của chủ nhân Nhà Trắng và điều chỉnh tuyên truyền biến Liên Âu thành kẻ thù chính từ đồng minh.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (T) và đồng nhiệm Nga Vladimir Putin trong cuộc họp thượng đỉnh ngày 16/07/2018 tại Phủ Tổng thống Phần Lan, Helsinki, Phần Lan. AP - Pablo Martinez Monsivais
Tất cả các đồng minh phương Tây đều nằm trong danh sách tăng thuế nhập khẩu của tổng thống Trump. Liên Âu cũng không ngoại lệ, hàng hóa “sắp” bị đánh thuế 25%. Chiến lược “cá lớn nuốt cá bé”, “đổi chác” và “chia để trị” tiếp tục được tổng thống Donald Trump áp dụng triệt để trong nhiệm kỳ thứ hai để lợi dụng thế mạnh của Hoa Kỳ ép các đối tác, nước nhỏ nhân nhượng về chính trị (kênh đào Panama), mua thêm hàng hóa, máy bay, dầu khí của Mỹ, gần đây nhất là dự án đường ống khí đốt Alaska nối với châu Á mà Hàn Quốc và Nhật Bản khẳng định tham gia.
Nhà nghiên cứu Niclas Poitiers thuộc Viện Bruegel, được trang Euractiv trích trong bài “Trước ý tưởng “chia để trị” của Donald Trump, Liên Âu chuẩn bị”, nhận định đây là “một chiến thuật có chủ đích, phù hợp với nhãn quan về thế giới của ông Trump”. Tổng thống Mỹ khai thác được những điểm yếu của châu Âu : kinh tế trì trệ (đặc biệt là tại hai đầu tầu Pháp, Đức), bất đồng trong nội bộ (nhất là với Hungary, Slovakia và phần nào là những do dự của chính phủ Ý), sự trỗi dậy của các đảng cực hữu mà nhiều quan chức Mỹ, cũng như Elon Musk đứng đầu bộ DOGE, công khai ủng hộ.
“Điều nguy hiểm thực sự”, theo nhà phụ trách chương trình Arthur Leichthammer tại trung tâm Jacques Delors, là “khi các nước thành viên Liên Âu tự mình tìm cách để được ông Trump nhân nhượng miễn trừ, gây bất lợi cho lập trường đàm phán đoàn kết và mạnh mẽ hơn của Liên Âu”. Và đó là lúc kẻ yếu bị bắt chẹt. Ông Karel Lannoo, tổng giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu (CEPS) nhấn mạnh tổng thống Mỹ “khá là thông minh” khi đẩy các nước Liên Âu tự đối đầu nhau.
Ép Liên Âu tăng ngân sách quốc phòng để mua… vũ khí Mỹ
Các quan chức Mỹ vẫn “coi châu Âu là yếu đuối” và nhìn từ quan điểm đó, cho dù Washington quyết định thi hành chính sách nào thì châu Âu sẽ vẫn cần một quan hệ đối tác chặt chẽ với Mỹ, đặc biệt là đối với NATO và quốc phòng. Trang Politico cho rằng tổng thống Trump có lẽ “đã tìm ra một điểm yếu hơn của Liên Âu : cuộc khủng hoảng an ninh trên diện rộng mà ông gây ra khi rút viện trợ của Mỹ cho Ukraina đã phơi bày những vết rạn nứt có nguy cơ tử vong trong khối 27 nước”.
Cùng ngày với việc Liên Hiệp Châu Âu quyết định “tự lập” khi thông qua kế hoạch 800 tỷ euro tái vũ trang cho khối sau cuộc họp thượng đỉnh bất thường ngày 06/03, tổng thống Trump lại đe dọa nếu các nước NATO không chi đủ cho quốc phòng, Mỹ sẽ không bảo vệ họ. Vì để Liên Âu tự đứng được cũng cần đến cả thập niên. Tổng thống Trump buộc các nước đồng minh NATO tăng ngân sách quốc phòng mà trên thực tế Mỹ là nhà cung cấp đến hơn 50% vũ khí cho liên minh.
Tiếp theo, Mỹ ngừng viện trợ cho Kiev, không can dự vào tình hình Ukraina nếu đạt được một thỏa thuận ngừng bắn với Nga. Việc bảo đảm an ninh cho Ukraina và châu lục do Liên Hiệp Châu Âu tự quyết cũng là chiến lược sâu xa của chính quyền hiện tại : buộc Liên Âu mua vũ khí của Mỹ để cung cấp cho Ukraina và phòng thủ trong khi chờ đợi có thể “tự cung tự cấp”.
Nga hả hê vì phương Tây chia rẽ
Nga bất ngờ vì tổng thống Trump chủ động điện đàm với tổng thống Putin - bị phương Tây cô lập từ hơn ba năm qua, hả hê vì tổng thống Ukraina bị Mỹ “xỉ vả” trực tiếp trên truyền hình. Tuy nhiên, việc Mỹ bỗng nhiên chuyển hướng tấn công Liên Âu cũng khiến Nga cũng phải đổi giọng. Tổng thống Trump, khi đổi trắng thay đen, trở thành “bạn mới” của Matxcơva, biến tổng thống Ukraina thành nhà “độc tài”, tổng thống Nga mới là người “phải chịu đựng rất nhiều” bất chấp thực tế chính ông Putin phát động cuộc xâm lược Ukraina từ ngày 24/02/2022.
Vì tổng thống Trump muốn ngừng cuộc chiến bằng mọi cách mà không đếm xỉa đến số phận của người Ukraina, mối đe dọa xâm lược tại châu Âu, Liên Âu buộc phải tự vệ bằng cách yểm trợ cho Ukraina và củng cố năng lực phòng thủ. Tuy nhiên, đối với điện Kremlin, Liên Âu trở thành “bên tham chiến” vì “tiếp tục hỗ trợ cho Ukraina để tiếp tục các hành động thù nghịch”. Người phát ngôn điện Kremlin Dmtri Peskov còn ngầm ám chỉ Liên Âu đã xúi giục tổng thống Zelensky thay đổi lập trường khi họp với đồng nhiệm Trump ở Nhà Trắng ngày 28/02.
Dùng Ukraina phá Liên Âu từ bên trong
“Không có chuyện Ukraina gia nhập NATO”, “không có chuyện lực lượng nước ngoài đóng ở Ukraina”, theo tuyên bố của ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov. Nhưng Nga sẵn sàng, thậm chí là vui mừng, nhân nhượng một chuyện : để Liên Hiệp Châu Âu kết nạp Ukraina vì đó là “quyền chủ quyền” của Ukraina. Nhưng đằng sau lý lẽ đó là cả một thâm ý : phá Liên Âu từ bên trong.
Trong bài viết “Tại sao Nga lại muốn Ukraina gia nhập Liên Âu ?” (Why Russia wants Ukraine to join the EU ?), báo Anh Telegraph phân tích nhiều yếu tố. Thứ nhất, Ukraina sẽ trở thành một “thế lực gây rối” trong nội bộ Liên Âu. Là nước sản xuất ngũ cốc lớn, thị trường châu Âu sẽ tràn ngập ngũ cốc Ukraina. Người ta chưa quên, ngay lúc chiến tranh vẫn ác liệt, nhiều cuộc biểu tình phá bỏ ngũ cốc Ukraina đã diễn ra ở Ba Lan sau khi Liên Âu xóa thuế nhập khẩu để giúp Kiev. Kiểu rối loạn này cũng có thể lan sang các lĩnh vực khác như hóa chất, năng lượng Ukraina và sẽ nuôi dưỡng căng thẳng trong nội bộ khối. Và Nga chỉ cần khoanh tay đứng nhìn.
Thứ hai, Ukraina sẽ trở thành cửa ngõ để Nga đưa hàng hóa, một cách hợp pháp hoặc bất hợp pháp, vào Liên Âu. Nếu chiến tranh chấm dứt dưới hình thức một cuộc xung đột bị đóng băng, Nga kiểm soát các vùng lãnh thổ chiếm từ Ukraina trước đó và các vùng này sẽ thiết lập quan hệ thương mại với các vùng lân cận bên phía Ukraina và đưa hàng hoá vào khối. Ngoài ra, Matxcơva có thể lợi dụng việc Ukraina được kết nạp để thu hút đầu tư từ Liên Âu vì, theo chuyên gia Mark Galeotti, được Telegraph trích dẫn, “sáp nhập vùng lãnh thổ nhưng cũng phải nghĩ đến đầu tư vào đó”.
Ví dụ rõ ràng nhất hiện nay là vùng Transnistria thân Nga ở Moldova. Nga viện trợ cho vùng ly khai này thông qua lương hưu và khí đốt. Nền kinh tế Transnistria hội nhập vào Liên Âu, hơn 80% hàng xuất khẩu được đưa sang Moldova và Liên Âu. Và đây trở thành “cửa sau” cho hàng của Nga đi vào khối 27 nước. Kịch bản tương tự có thể xảy ra tại các vùng lãnh thổ Ukraina bị Nga chiếm đóng, các doanh nghiệp Nga sẽ làm ăn với Liên Âu thông qua Ukraina và Nga sẽ gián tiếp thâm nhập thị trường chung châu Âu.
Thứ ba, Ukraina có thể trở thành “con ngựa thành Troy”. Tổng thống Mỹ đang tuyên truyền giúp đồng nhiệm Putin về tư cách của tổng thống Zelensky trong khi Ukraina không thể tổ chức bầu cử vì thiết quân luật. Một cuộc bầu cử theo yêu cầu trong kế hoạch hòa bình của Nhà Trắng gây ra nhiều quan ngại về khả năng Matxcơva thao túng và “đẩy” một nhân vật thân Nga lên. Một Ukraina do một tổng thống không hẳn là “con rối” thân Nga, nhưng là người “ôn hòa”, lãnh đạo trở thành một công cụ vô cùng lợi hại cho điện Kremlin vì Ukraina sẽ không thể không quan tâm đến một đối thủ ngay sát sườn. Hungary và Slovakia là hai ví dụ điển hình cho kiểu “con ngựa thành Troy” này. Dù không phải do điện Kremlin giật dây nhưng lập trường thân Nga của thủ tướng Orban và Fico cũng đủ để gây căng thẳng ở Bruxelles.
Giải pháp Ukraina gia nhập Liên Âu có thể không phải là điều Matxcơva mong muốn lúc đầu nhưng trước một tổng thống Zelensky liên tục gây sức ép để Ukraina được gia nhập NATO thì việc gia nhập khối 27 nước có lẽ mang tính đe dọa ít hơn cho Nga.
