Tỉ lệ sinh sản của nam giới đã giảm trên toàn cầu trong nửa thế kỷ qua. Một nghiên cứu năm 1992 phát hiện ra rằng số lượng và chất lượng tinh trùng của nam giới đã giảm đều đặn kể từ những năm 1940. Dữ liệu mới nhất cho thấy tỷ lệ vô sinh ở nam giới tăng gần 80% trong giai đoạn 1990-2019. Trong khi béo phì, chế độ ăn uống kém và độc tố môi trường thường bị đổ lỗi, thì nguyên nhân cơ bản của xu hướng này vẫn còn khó nắm bắt.
Các bệnh truyền nhiễm như lậu và chlamydia thường bị bỏ qua là nguyên nhân gây vô sinh ở nam giới. Bây giờ, danh sách ngày càng dài hơn - ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy một loại ký sinh trùng đơn bào phổ biến có tên là Toxoplasma gondii cũng bị nghi ngờ là một trong những nguyên nhân: một nghiên cứu mới được công bố trên Tạp chí FEBS gần đây đã tiết lộ lần đầu tiên rằng tinh trùng của con người có thể "nổ tung" sau khi tiếp xúc với loại ký sinh trùng này.
Ảnh: SHUTTERSTOCK
Nhiều đường lây nhiễm
Hầu hết mọi người đều có ít triệu chứng sau khi bị nhiễm Toxoplasma, nhưng ký sinh trùng này vẫn tồn tại trong các nang ngủ đông trong não, tim và mô cơ của vật chủ suốt đời. Các nang này có thể tái hoạt động và gây ra nhiều đợt nhiễm trùng nghiêm trọng, làm tổn thương các hệ thống cơ quan quan trọng. Hiện nay, 30% đến 50% dân số thế giới bị nhiễm Toxoplasma vĩnh viễn do sự lây truyền đa đường này.
Một khi đã bị nhiễm, Toxoplasma gondii có thể lây lan đến hầu hết các cơ quan và hệ thống cơ xương trong cơ thể người. Bằng chứng cho thấy nó có thể xâm nhập vào hệ thống sinh sản nam giới của con người lần đầu tiên xuất hiện vào những năm 1980, khi đại dịch AIDS đang ở giai đoạn tồi tệ nhất, khi nhiễm trùng Toxoplasma được phát hiện ở tinh hoàn của một số bệnh nhân.
Bệnh nhân suy giảm miễn dịch có nguy cơ mắc bệnh toxoplasma tinh hoàn cao nhất, nhưng bệnh nhiễm trùng cũng có thể xảy ra ở những người khỏe mạnh. Các nghiên cứu hình ảnh trên chuột bị nhiễm bệnh đã chứng minh rằng Toxoplasma có thể di chuyển nhanh chóng đến tinh hoàn, não và mắt trong vòng vài ngày sau khi nhiễm trùng.
Một nghiên cứu năm 2017 phát hiện ra rằng Toxoplasma gondii cũng có thể hình thành u nang trong tuyến tiền liệt của chuột. Các nhà nghiên cứu cũng tìm thấy những ký sinh trùng này trong tinh dịch của nhiều loài động vật, bao gồm cả con người, cho thấy khả năng lây truyền qua đường tình dục.
Thực tế là số lượng lớn Toxoplasma gondii có thể sống trong cơ quan sinh sản của nam giới đã thúc đẩy các nhà nghiên cứu bắt đầu phân tích khả năng sinh sản của những người đàn ông bị nhiễm ký sinh trùng này. Một nghiên cứu nhỏ được thực hiện tại Prague, Cộng hòa Séc vào năm 2021 với sự tham gia của 163 nam giới bị nhiễm Toxoplasma gondii cho thấy hơn 86% số người bị nhiễm có tinh dịch bất thường.
Một nghiên cứu được tiến hành tại Trung Quốc năm 2002 cho thấy tỷ lệ nhiễm Toxoplasma ở các cặp vợ chồng vô sinh cao hơn đáng kể so với các cặp vợ chồng có khả năng sinh sản, lần lượt là 34,83% và 12,11%. Một nghiên cứu khác của Trung Quốc năm 2005 cũng cho thấy tỷ lệ xét nghiệm Toxoplasma dương tính ở nam giới vô sinh cao hơn đáng kể so với nam giới có khả năng sinh sản.
Tuy nhiên, liệu có mối liên hệ giữa bệnh toxoplasma và chất lượng tinh trùng hay không vẫn cần nhiều bằng chứng nghiên cứu hơn để xác nhận.
Toxoplasma có thể khiến tinh trùng của con người "nổ tung đầu"
Trong một cứu mới được công bố gần đây, các nhà nghiên cứu từ Đức, Uruguay và Chile đã lây nhiễm Toxoplasma gondii cho chuột. Họ phát hiện ra rằng ký sinh trùng có thể đến tinh hoàn và ống dẫn mào tinh lưu trữ tinh trùng trưởng thành hai ngày sau khi xâm nhập vào vật chủ. Được thúc đẩy bởi khám phá này, nhóm nghiên cứu đã đưa Toxoplasma gondii tiếp xúc trực tiếp với tinh trùng của con người trong môi trường trong ống nghiệm và ghi lại khoảnh khắc các tế bào tinh trùng bị "phá hủy đầu" bởi ký sinh trùng.
Chỉ năm phút sau khi tiếp xúc, 22,4% tế bào tinh trùng cho thấy "tách đầu - thân". Khi thời gian tiếp xúc tăng lên, số lượng tinh trùng bị "vỡ đầu" tiếp tục tăng. Hầu hết các tế bào tinh trùng vẫn giữ nguyên cấu trúc đầu cho thấy sự biến dạng và biến dạng rõ ràng. Một số đầu tinh trùng cũng có lỗ, cho thấy ký sinh trùng đang cố gắng xâm nhập vào tế bào tinh trùng theo cách tương tự như xâm nhập vào các tế bào ở các cơ quan khác.
Ngoài tiếp xúc trực tiếp, Toxoplasma gondii cũng có thể gây viêm mãn tính đường sinh sản của nam giới, làm suy yếu sản xuất tinh trùng và chức năng sinh sản. Các nhà nghiên cứu suy đoán rằng tác động có hại này có thể đã góp phần làm giảm mạnh tỷ lệ sinh sản của nam giới trên toàn cầu trong vài thập kỷ qua.
Kết luận không chắc chắn
Trên thực tế, bằng chứng hiện có cho thấy Toxoplasma có thể xâm nhập vào cơ quan sinh sản của nam giới ở động vật, nhưng liệu điều này có gây ra vấn đề sức khỏe ở người hay không vẫn chưa rõ ràng. Các trường hợp mắc bệnh toxoplasma tinh hoàn đã xác nhận rằng ký sinh trùng này có thể xâm nhập vào mô tinh hoàn của người, nhưng rất hiếm khi gây ra các triệu chứng bệnh. Hiện tại, số lượng mẫu nghiên cứu về khiếm khuyết tinh trùng ở nam giới bị nhiễm bệnh là không đủ để đưa ra kết luận rõ ràng.
Hơn nữa, một số báo cáo cho rằng tỷ lệ mắc bệnh toxoplasma ở các nước có thu nhập cao không tăng trong vài thập kỷ qua, trong khi tình trạng vô sinh ở nam giới vẫn tiếp tục gia tăng, do đó, đây có thể chỉ là một phần chưa hoàn chỉnh của bức tranh về khả năng sinh sản.
Bất kể có bất kỳ tác động tiềm ẩn nào đến khả năng sinh sản, điều khôn ngoan là tránh nhiễm trùng. Nhiễm trùng trong thời kỳ mang thai có thể gây sảy thai hoặc dị tật bẩm sinh, và có thể đe dọa tính mạng ở những người có hệ thống miễn dịch suy yếu.
Chăm sóc thú cưng cẩn thận, vệ sinh hộp vệ sinh đúng cách và rửa tay kỹ lưỡng có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm Toxoplasma gondii. Rửa sạch trái cây và rau quả, nấu chín kỹ thịt và tránh ăn động vật có vỏ sống, nước thô và sữa tươi chưa tiệt trùng cũng có thể giúp ngăn ngừa nhiễm ký sinh trùng này.
VietBF@ Sưu tập
