Tối muộn một ngày mùa xuân năm ngoái, một nhóm phụ nữ ngoài 30 tuổi, giàu có và quyền lực, tụ tập tại một nhà hàng sang trọng ở Thung lũng Silicon.
Bữa tối tập trung quanh chủ đề thai sản, nhưng câu chuyện không chỉ dừng lại ở những chia sẻ thông thường về việc làm mẹ. Họ bàn luận sôi nổi về một khái niệm táo bạo: tối ưu hóa khả năng sinh sản và cách công nghệ có thể định hình thế hệ con cái của họ, ngay từ trong trứng nước.
Trong số những gương mặt nổi bật ấy có Shivon Zilis, giám đốc cấp cao của Neuralink – công ty công nghệ chip não của Elon Musk, cũng là người đã bí mật sinh con cho vị tỷ phú này. Chủ đề chính của buổi tối là Noor Siddiqui, nhà sáng lập trẻ tuổi của Orchid Health, một startup đang gây sốt trong giới công nghệ với tuyên bố có thể "tạo siêu em bé".
Orchid Health, đặt trụ sở tại San Francisco, không phải là một công ty hỗ trợ sinh sản thông thường. Họ chuyên về sàng lọc phôi thai ở cấp độ chưa từng có, hứa hẹn phát hiện hàng nghìn bệnh tiềm ẩn trong tương lai. Điều này cho phép các bậc cha mẹ tương lai "lên kế hoạch" cho con cái của mình với lượng thông tin di truyền mà trước đây chỉ là giấc mơ.
Công nghệ của Orchid Health đi xa hơn các xét nghiệm di truyền truyền thống, vốn chỉ tập trung vào các đột biến gene đơn lẻ hiếm gặp. Bằng cách giải trình tự toàn bộ bộ gene khổng lồ ba tỷ cặp bazơ từ chỉ 5 tế bào của phôi, công ty tuyên bố có thể sàng lọc hơn 1.200 tình trạng bệnh lý đơn gene.
Đáng chú ý hơn, Orchid Health còn áp dụng một thuật toán độc quyền để tạo ra "điểm số rủi ro đa gene". Chỉ số này được cho là có thể đo lường khuynh hướng di truyền của trẻ đối với các bệnh phức tạp như rối loạn lưỡng cực, ung thư, Alzheimer, béo phì, thậm chí tâm thần phân liệt.
"Orchid đang mở ra một thế hệ được ban phước về mặt di truyền và tránh bệnh tật", Siddiqui viết trên X cuối năm ngoái. "Tình dục là để giải trí, còn sàng lọc phôi thai là dành cho trẻ sơ sinh".
Tỷ phú Elon Musk và bạn gái Shivon Zilis cùng hai con Azure, Strider. Ảnh:X/Shivon Zilis
Orchid Health được thành lập năm 2021. Nói với NYTimes đầu tháng 4, Siddiqui cho biết, từ khi còn nhỏ, mẹ cô năm 30 tuổi đã mắc bệnh viêm võng mạc sắc tố, một căn bệnh dẫn đến mất thị lực dần dần và bị mù. Điều này thôi thúc cô phải tạo ra giải pháp để sàng lọc bệnh ngay từ đầu.
Công ty này hiện áp dụng mức giá 2.500 USD cho mỗi lần sàng lọc phôi thai, cộng thêm trung bình 20.000 USD cho một chu trình IVF. Thung lũng Silicon và các trung tâm công nghệ là thị trường mục tiêu lý tưởng của Orchid Health. Họ là những người mê công nghệ sinh học, dùng thiết bị công nghệ theo dõi y tế và thường xuyên sử dụng các dịch vụ y tế đắt tiền hàng năm.
"Họ cảm thấy thoải mái với một thế giới mới mẻ, đầy hứa hẹn trong việc ra quyết định y khoa dựa trên xác suất, dữ liệu, và sẵn sàng chi trả thêm chi phí để mang lại cho con mình lợi thế di truyền", một chuyên gia nói với Washington Post.
Em bé đầu tiên được Orchid Health hỗ trợ chào đời vào cuối năm 2023, tên là Japhy. Giải pháp của công ty hiện có mặt tại 100 phòng khám IVF tại Mỹ, nhiều hơn gấp đôi so với một năm trước. Công ty không tiết lộ có bao nhiêu em bé đã sinh ra thông qua công nghệ của mình.
Zilis là một trong số khách hàng của Orchid Health. Cô được xem là đã sinh cho Musk bốn người con, với ít nhất một trong đó sử dụng giải pháp sàng lọc, theo The Information. Cả đại diện Orchid Health, Zilis lẫn Musk đều không đưa ra bình luận.
Orchid Health được đánh giá là đại diện cho một phần của phong trào văn hóa rộng lớn hơn, trong đó những người có quyền lực đang thúc đẩy tầm quan trọng của việc sinh con đẻ cái, gồm cả Phó Tổng thống JD Vance, Musk hay tỷ phú Peter Thiel - những người muốn thúc đẩy nhân loại sinh nhiều con hơn. Nó cũng tạo cú hích cho ngành công nghiệp hỗ trợ sinh sản.
Không chỉ giúp mọi người có thể có con, Orchid Health còn được đánh giá có thể định hình tương lai con cái theo những cách hoàn toàn mới. Nhưng điều này cũng gây tranh cãi khi một số nhà phê bình cho rằng hệ thống chấm điểm đa gene của công ty này đang hướng đến một hình thức ưu sinh học đương đại, tạo điều kiện cho một thế giới mà người giàu có vươn xa hơn nữa với trí thông minh siêu việt và sức khỏe vượt trội ngay từ khi sinh ra, qua đó phân hóa giàu nghèo ngay từ khi mới sinh ra.
Tuy nhiên, Siddiqui bác bỏ nhận định này. Theo cô, Orchid Health chỉ giúp đỡ những bậc cha mẹ tương lai - những người e ngại việc sinh con vì các rối loạn di truyền tiềm ẩn. Bên cạnh đó, giải pháp của công ty chỉ "sàng lọc khuyết tật trí tuệ, không đưa ra dự đoán hay can thiệp về trí thông minh".
Không chỉ Orchid Health, nhiều công ty khác tại Thung lũng Silicon bắt đầu có các giải pháp can thiệp sinh sản tương tự, như Nucleus hay Heliospect Genomics. Việc những startup này xuất hiện được kỳ vọng giúp giá dịch vụ ngày càng rẻ, tiếp cận càng nhiều đối tượng người dùng hơn thay vì chỉ giới giàu có hiện tại.
Sáng lập Orchid Health Noor Siddiqui. Ảnh: X/Noor Siddiqui
Sáng lập Orchid Health Noor Siddiqui. Ảnh: X/Noor Siddiqui
Giáo sư Svetlana Yatsenko, Đại học Stanford, người chuyên nghiên cứu di truyền học lâm sàng, cho rằng trong thời gian dài giới chuyên gia đã phải vật lộn trích xuất thông tin di truyền chính xác từ các mẫu phôi nhỏ. Chẳng hạn, giải pháp tạo ra bản sao DNA lấy từ phôi của Orchid Health có thể dẫn đến sai lệch nghiêm trọng, thậm chí ví với "trò đánh bạc roulette".
Nhiều bác sĩ và nhà khoa học chuyên khoa sinh sản cũng có những nghi ngại nghiêm trọng về việc sàng lọc phôi thai thông qua phương pháp chấm điểm rủi ro đa gene, kỹ thuật cho phép Orchid Health và nhiều công ty khác dự đoán bệnh tật trong tương lai bằng cách liên kết các cụm gồm hàng trăm, hàng nghìn gene với kết quả bệnh tật, trí thông minh và chiều cao. "Phần lớn bệnh tật ở người đều liên quan đến nhiều gene khác nhau, không phải một gene duy nhất", một chuyên gia nói.
Học viện Di truyền và Hệ gen Y khoa Mỹ (American College of Medical Genetics and Genomics) cho rằng lợi ích của việc sàng lọc phôi thai để phát hiện nguy cơ đa gene là "chưa được chứng minh" và cảnh báo rằng các bác sĩ lâm sàng "không nên cung cấp" loại xét nghiệm này. Tuy nhiên, công nghệ này được đánh giá ngày càng cải thiện, có thể tin tưởng vào một ngày nào đó.
VietBF@sưu tập
