Khoản chi 153 triệu USD khiến USAID lọt tầm ngắm của Elon Musk

[goodidea]

Nhóm DOGE của Elon Musk bắt đầu nỗ lực "xóa sổ USAID" sau khi quan chức Bộ Ngoại giao phát hiện khoản chi 153 triệu USD bị coi là bất thường.

Pete Marocco, người vừa được Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm làm Vụ trưởng Vụ Viện trợ Nước ngoài thuộc Bộ Ngoại giao, ngày 23/1 tỏ ra giận dữ khi rà soát các tài liệu liên quan đến Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID). Marocco khi đó đang vạch kế hoạch thực hiện lệnh đóng băng viện trợ nước ngoài trong 90 ngày được ông Trump ban hành trong ngày đầu nhậm chức.

Marocco phát hiện ra rằng USAID gần đây đã thanh toán 153 triệu USD cho một loạt khoản chi phí. Vụ trưởng có vai trò điều hành USAID từ Bộ Ngoại giao Mỹ yêu cầu biết lý do số tiền trên được chuyển đi bất chấp lệnh đóng băng của Tổng thống, theo 5 nguồn tin am hiểu vấn đề.

Marocco cùng lúc soạn thảo một bức điện ngoại giao, dự kiến gửi đi vào hôm sau, nêu rõ ngay cả các quỹ viện trợ nước ngoài hiện tại cũng phải bị đóng băng ít nhất ba tháng trong khi chờ xem xét lại.


Elon Musk tại một hội nghị ở Beverly Hills, California, tháng 5/2024. Ảnh: Reuters

Tại các cuộc họp trong 24 giờ tiếp theo, các viên chức USAID đã cố gắng giải thích tình hình. Họ chỉ ra rằng số tiền 153 triệu USD dùng để chi trả cho nhiều khoản, như lương nhân viên và tiền nợ các nhà thầu bên ngoài cho những công việc đã hoàn thành.

Theo quan điểm của các viên chức USAID, những khoản thanh toán này không vi phạm lệnh đóng băng viện trợ nước ngoài do Tổng thống Trump ban hành.

Nhưng Marocco không bị thuyết phục. Sáng 27/1, ông đến trụ sở USAID cùng hơn 10 người, hầu hết đều là đại diện từ Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE), cơ quan do tỷ phú công nghệ Elon Musk điều hành nhằm tinh giản bộ máy và cắt giảm chi tiêu liên bang.

USAID từ đó đã lọt vào tầm ngắm của Musk và Tổng thống Trump.

Trong những ngày sau, Marocco và DOGE quyết liệt tinh giản cơ quan viện trợ đã tồn tại hàng thập kỷ này, với ngân sách được phân bổ mỗi năm hơn 40 tỷ USD và từ lâu đóng vai trò như công cụ chính của Mỹ để giải ngân viện trợ nhân đạo ở nước ngoài cũng như tạo dựng quyền lực mềm.

Hầu như tất cả, trừ khoảng 600 người trong hơn 10.000 nhân viên của USAID trên toàn thế giới, bị tạm đình chỉ công tác. Tuy nhiên, thẩm phán liên bang đã ra lệnh chặn một số nỗ lực của nhóm Tổng thống Trump nhằm thu hẹp USAID, trong đó có việc tạm đình chỉ công tác hàng nghìn nhân viên.

Giới chuyên gia nhận định USAID đặc biệt dễ bị tổn thương trong bối cảnh chính trị hiện nay của Mỹ. Viện trợ nước ngoài không phải vấn đề có xu hướng tác động mạnh tới cử tri và sứ mệnh nhân đạo của nó không ảnh hưởng trực tiếp đến người Mỹ.

Tuy nhiên, những hành động quyết liệt mà DOGE nhắm vào USAID có thể là tiền đề để Tổng thống Trump xem xét cách làm suy yếu các tổ chức khác mà ông đang nhắm tới, trong đó có Bộ Giáo dục và Bộ Quốc phòng.

Tổng thống Trump cuối tuần trước thể hiện rõ hơn bao giờ hết lập trường của ông về USAID. "ĐÓNG NÓ LẠI", ông viết trên mạng xã hội. Musk gọi USAID là "một tổ chức tội phạm" cần "phải chết".

"Chúng tôi là nạn nhân đầu tiên", một quan chức cấp cao USAID nói. "Nhưng chúng tôi sẽ không phải những người cuối cùng".

Đội DOGE xuất hiện gần hai tuần trước tại trụ sở USAID cùng với Marocco và không mất nhiều thời gian để khẳng định hiện diện của mình.

Nhóm yêu cầu và được tiếp cận hệ thống tài chính Phoenix của USAID, nơi quản lý các giao dịch kế toán và giải ngân tiền tài trợ. Các đại diện DOGE cũng bắt đầu đặt hàng loạt câu hỏi về nhân sự, quyết định tài trợ và cách USAID soạn thảo hợp đồng.

Trong khi DOGE là một thực thể mới, các viên chức tại USAID đã quen thuộc với Marocco. Ông từng phục vụ tại đây trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, nhưng rời đi sau ba tháng vì bị các nhân viên phàn nàn về cách quản lý. Các nhân viên USAID khi đó còn soạn một bản ghi nhớ dài 13 trang thể hiện sự bất bình về Marocco.

Mặc dù hoạt động như một cơ quan độc lập, USAID từ lâu đã nằm dưới phạm vi ảnh hưởng của Bộ Ngoại giao Mỹ liên quan tới các quyết định chi tiêu.

Trong lúc Marocco và nhóm DOGE đào bới sổ sách của USAID, tác động từ lệnh đóng băng viện trợ nước ngoài đã lan rộng khắp thế giới. Những nhóm viện trợ ở mọi quy mô liên tục liên hệ với các nhân viên USAID, hỏi xem tổ chức của họ có được miễn trừ hay không.

Nhưng nhân viên USAID không thể trả lời. Họ không chỉ đang cố gắng tìm hiểu tình hình, mà các quan chức chính quyền Trump còn yêu cầu họ không nói chuyện với bất kỳ ai bên ngoài cơ quan, thậm chí cả người từ Bộ Ngoại giao, khi chưa được phép.

Tuy nhiên, một số quan chức USAID vẫn cố gắng xin miễn trừ lệnh đóng băng với vài nhóm viện trợ nhất định, động thái mà nhiều người tin rằng đã khiến nhóm của Musk và Tổng thống Trump khó chịu.

Khi ngày 27/1 sắp khép lại, các đại diện DOGE tiếp cận ban lãnh đạo tạm quyền của USAID, trao cho họ danh sách 58 người, hầu hết là các viên chức cấp cao, bị tạm đình chỉ công tác. Họ nói những người này bị nghi ngờ can thiệp vào việc thực hiện lệnh đóng băng tài trợ.

Theo một quan chức USAID hiểu rõ tình hình và một người am hiểu kế hoạch của nhóm Trump cho cơ quan này, các lãnh đạo tạm quyền là Matt Hopson và Ken Jackson cùng nhân viên lâu năm Jason Gray đều tỏ ra hoài nghi về yêu cầu trên.

Các đại diện DOGE giải thích việc cho nhóm viên chức USAID ngừng làm việc như vậy không quá nghiêm trọng vì nó chỉ là tạm thời. Họ vẫn nhận lương và nhiều người có thể quay lại làm việc nếu thực sự không vi phạm lệnh đóng băng viện trợ. Các lãnh đạo USAID sau cùng đồng ý với quyết định trên.

Tuy nhiên, bước ngoặt trên đã gây ra xáo động khắp USAID, khiến các nhân viên đề cao cảnh giác.

Những ngày sau đó, đại diện DOGE đã phỏng vấn một số nhân viên cấp cao còn lại của USAID. Tuy nhiên, họ dường như không có khả năng hoặc không muốn trả lời những câu hỏi cơ bản, như cách họ đảm bảo các khoản thanh toán chuyển đến đúng người hoặc nhóm nào xứng đáng được miễn trừ lệnh đóng băng viện trợ.

Các viên chức USAID nói rằng những đại diện từ DOGE, nhiều người còn rất trẻ và không có kinh nghiệm làm việc trong chính phủ, không hiểu gì về cách thức hoạt động của nguồn tài trợ liên bang hay những cơ chế theo dõi các khoản thanh toán. Ví dụ, các khoản tài trợ thường kéo dài nhiều năm và việc giải thích tại sao một nhóm nào đó lại đang nhận được số tiền phân bổ từ cách đây 10 năm không phải điều đơn giản.

"Đây là cơ quan có ngân sách 40 tỷ USD mỗi năm và họ muốn hiểu hết mọi thứ chỉ sau cuộc họp vỏn vẹn 30 phút", một cựu quan chức USAID nói.

"Chúng tôi cố gắng giải thích, có thể không được rõ ràng cho lắm, nhưng đã bị họ phục kích", một nhà thầu USAID nắm rõ về các cuộc thảo luận nội bộ cho hay. "Nhiều người cảm thấy bối rối bởi sự phức tạp và khó hiểu của quy trình".

Nhiều câu hỏi dường như được nhóm DOGE thiết kế để xác định ai đứng sau quyết định chi 153 triệu USD, khoản thanh toán đã khiến Marocco khó chịu, một viên chức USAID tiết lộ.

Cùng lúc, Marocco và DOGE tiếp tục cắt giảm thêm nhân sự của USAID. Hàng trăm nhà thầu, nhiều người trong số họ đang thực hiện các chức năng quan trọng trực tiếp cho USAID, bị chấm dứt hợp đồng.

Các nhân viên USAID tiếp tục nhận thấy một điều khác lạ nữa. Máy tính của họ dường như đã bị can thiệp. Nhiều người phát hiện ra các phiên họp trực tuyến của họ trên Google Meets được tự động được ghi lại và họ không thể tắt chức năng này.

"Như thể họ đang theo dõi chúng tôi vậy", một nhân viên USAID nói.

Môi trường làm việc tại các cơ sở USAID ở Washington cũng bị thay đổi. Những bức ảnh về công tác nhân đạo của nhân viên USAID tại hiện trường được gỡ xuống khỏi tường, để lại những khung ảnh trống.

Bước ngoặt đốt nóng thêm cuộc khủng hoảng tại USAID xảy ra vào ngày 30/1. Nicholas Gottlieb, giám đốc quan hệ lao động của USAID, viết thư cho hàng chục nhân viên cấp cao đang bị tạm đình chỉ công tác để nói rằng ông không tìm thấy bằng chứng nào về việc họ đã làm điều gì đó sai trái.

Gottlieb gửi thư sau khi đại diện DOGE tóm tắt cho ông về những gì họ phát hiện sau cuộc điều tra 58 nhân viên cấp cao, trong đó DOGE muốn sa thải 5 người và để những người còn lại tiếp tục bị đình chỉ công tác.

Gottlieb, không quan tâm tới những phát hiện từ DOGE, đã nói với 58 người rằng họ có thể quay lại làm việc. Nhưng ông cảnh báo quyết định của mình có thể sớm bị đảo ngược và nó thực sự đã bị lật ngược chỉ sau vài giờ.

Gottlieb lập tức bị đình chỉ. Theo nguồn tin hiểu rõ về kế hoạch của chính quyền Trump với USAID, Gottlieb không có thẩm quyền hủy bỏ yêu cầu tạm đình chỉ công tác đối với 58 cá nhân này.

Nhưng những động thái từ cho ngừng làm việc hàng loạt đến dừng tài trợ dường như có mục đích lớn hơn.

Ngày 31/1, truyền thông Mỹ bắt đầu đưa tin việc các quan chức chính quyền Trump nói về ý định đóng cửa USAID hoàn toàn hoặc sáp nhập vào Bộ Ngoại giao. Thời điểm đó, một phát ngôn viên USAID đã lên tiếng phủ nhận, gọi thông tin này là "hoàn toàn sai sự thật".

Các nghị sĩ đảng Dân chủ sau đó ra tuyên bố cảnh báo Tổng thống Trump rằng ông không thể tái cấu trúc một cơ quan chính phủ theo cách này nếu không được quốc hội chấp thuận.

Các đại diện DOGE giận dữ vì hành động của Gottlieb và những gì họ coi là biểu hiện bất tuân từ các viên chức USAID. Họ cũng không hài lòng vì cảm thấy bị ngăn cản quyền tiếp cận các cơ sở tại USAID.

Nhưng để tiếp cận một số văn phòng của USAID, nhân viên cần có những giấy phép an ninh nhất định, ngay cả khi không gian đó không chứa các thông tin mật. Một số phòng, thường được gọi là SCIF, áp dụng nhiều hạn chế về an ninh hơn và yêu cầu mức độ giấy phép cao hơn đáng kể so với những phòng khác.

Điều khiến đội ngũ nhân viên USAID lo ngại hơn là một số thông tin nhạy cảm nhưng chưa được phân loại về cấp độ mật vẫn nằm ngoài SCIF, tiềm ẩn nguy cơ gây ra những hệ lụy nghiêm trọng nếu bị rò rỉ và nhân viên DOGE xử lý chúng sai cách.

Giữa cơn hỗn loạn, Matt Hopson, chánh văn phòng USAID do Tổng thống Trump mới bổ nhiệm, ngày 31/1 thông báo từ chức.

Căng thẳng về quyền tiếp cận văn phòng USAID lên đến đỉnh điểm vào hôm sau. Khoảng 6 đại diện DOGE tới trụ sở USAID, muốn vào những khu vực trước đây bị cấm nhưng bị các quan chức an ninh cấp cao USAID từ chối. Các đại diện DOGE đe dọa sẽ gọi cho cảnh sát tư pháp.

Cuối cùng, căng thẳng được giải quyết khi các nhân viên DOGE được cấp quyền truy cập mà họ muốn, về cơ bản là mở đường cho họ kiểm soát toàn bộ trụ sở. Hai viên chức an ninh cấp cao USAID, cùng hàng chục viên chức khác, nhiều người đến từ văn phòng lập pháp và công vụ, bị đình chỉ công tác sau cuộc đối đầu với nhóm DOGE.

Cùng ngày, trang web và tài khoản X của USAID ngừng hoạt động.

Đến sáng 3/2, nhân viên USAID tại Washington được yêu cầu làm việc tại nhà và không đến trụ sở chính. Cùng ngày, chính quyền Trump liên hệ với quốc hội để thông báo với các nghị sĩ rằng họ đã có kế hoạch cho USAID.

"Họ nói 'chúng tôi sẽ nghiên cứu USAID và thực hiện một số cải cách khả thi'", thượng nghị sĩ Dân chủ Andy Kim, người từng làm việc tại USAID, cho hay. "Đó hoàn toàn là lời nói dối. Họ biết mình đang cố làm điều gì, không chỉ là nghiên cứu".

Ngay cả một số đảng viên Cộng hòa cũng trở nên lo lắng sau hậu trường, đặc biệt khi việc USAID bị đình trệ hoạt động có thể ảnh hưởng tới các cử tri của họ. Lệnh đóng băng tài trợ đã ngăn USAID mua khoảng hai tỷ USD giá trị nông sản dùng để viện trợ nhân đạo mỗi năm.

Mỗi ngày trôi qua, các hành động của DOGE và chính quyền Trump ngày càng hướng đến mục tiêu xóa sổ USAID.

Đến đêm 4/2, tất cả những nhân viên USAID tuyển dụng trực tiếp trên toàn thế giới đều nhận thông báo họ sẽ bị tạm đình chỉ công tác. Những người ở nước ngoài được yêu cầu trở về Mỹ trong vài tuần. Tính đến chiều 7/2, chỉ còn khoảng 600 nhân viên USAID tiếp tục làm việc.

Trong khi các đại diện của DOGE đóng vai trò chủ chốt về những thay đổi này, một số quan chức hiện tại và trước đây của USAID lại coi Marocco là nhân tố chính gây khuynh đảo.

Marocco là người soạn thông báo đình chỉ công tác gửi đến các nhân viên USAID tuần qua. Bản ghi nhớ của Marocco nêu chi tiết các điều khoản, trong đó có việc yêu cầu người nhận thông báo không vào cơ sở USAID nếu không được ông cho phép. Nó còn chứa số điện thoại của Chương trình Chăm sóc Nhân viên USAID dành cho những người cần tư vấn sức khỏe tâm thần.

VietBF@sưu tập