Tác động lâu dài của trí tuệ nhân tạo (AI) là một trong những chủ đề được tranh luận sôi nổi nhất ở Thung lũng Silicon.
Nhà khoa học máy tính người Anh Geoffrey Hinton. Ảnh: Reuters
Giám đốc điều hành (CEO) công ty sản xuất chip Nvidia, Jensen Huang, dự báo mọi công việc sẽ được chuyển đổi và có thể rút ngắn tuần làm việc còn 4 ngày. Thậm chí, tỷ phú Bill Gates cho rằng con người có thể sớm không còn cần thiết cho hầu hết mọi thứ, còn tỷ phú Elon Musk tin rằng hầu hết mọi người sẽ không phải làm việc gì cả trong chưa đầy 20 năm nữa.
Theo ông Geoffrey Hinton, nhà khoa học máy tính người Anh được biết đến rộng rãi với biệt danh "Cha đẻ của AI", mặc dù những dự đoán đó nghe có vẻ cực đoan, nhưng chúng không chỉ hợp lý mà còn có khả năng xảy ra. Ông cảnh báo rằng sự chuyển đổi này có thể gây ra một cuộc cải tổ kinh tế sâu rộng, khiến hàng triệu người lao động bị bỏ lại phía sau.
Phát biểu trong một cuộc thảo luận gần đây với thượng nghị sỹ Bernie Sanders tại Đại học Georgetown, ông Hinton cho biết, nhiều người cho rằng thế giới sẽ phải đối mặt với tình trạng thất nghiệp hàng loạt do AI gây ra. Việc bán những công nghệ AI có thể thay thế công việc của người lao động với chi phí rẻ hơn nhiều là một trong những nguồn tiền chính để các tập đoàn công nghệ có được khoảng 1.000 tỷ USD mà họ đang đầu tư vào trung tâm dữ liệu và chip. Và vì vậy, những tập đoàn này thực sự đang đặt cược vào việc AI sẽ thay thế rất nhiều người lao động.
Ông Hinton ngày càng lên tiếng nhiều hơn về những gì ông cho là ưu tiên sai lầm của các công ty công nghệ lớn. Gần đây, ông chia sẻ với tạp chí Fortune rằng ngành công nghiệp này được thúc đẩy bởi lợi nhuận ngắn hạn hơn là tiến bộ khoa học. Điều này thúc đẩy xu hướng thay thế nhân công bằng các hệ thống AI rẻ hơn.
Những cảnh báo của ông được đưa ra trong bối cảnh sự tăng trưởng mạnh mẽ của AI đang phải đối mặt với những chỉ trích mới. Theo ước tính của ngân hàng HSBC, OpenAI, nhà sản xuất ứng dụng AI ChatGPT, dự kiến sẽ không có lợi nhuận cho đến ít nhất là năm 2030 và có thể cần hơn 207 tỷ USD để hỗ trợ tăng trưởng.
Trong khi đó, trong một báo cáo được công bố vào tháng 10/2025, một phần dựa trên ước tính của ChatGPT, thượng nghị sỹ Bernie Sanders cảnh báo rằng gần 100 triệu việc làm tại Mỹ có thể bị thay thế bởi tự động hóa. Người lao động trong lĩnh vực đồ ăn nhanh, dịch vụ khách hàng và lao động chân tay phải đối mặt với một số rủi ro cao nhất, nhưng các vị trí kế toán, phát triển phần mềm và điều dưỡng cũng có thể bị cắt giảm đáng kể.
Còn theo báo cáo Future of Jobs 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), nhiều kỹ năng của người lao động sẽ chịu tác động từ công nghệ mới trong vòng 5 năm tới, trong đó AI là nhân tố chính. Công ty tư vấn quản trị McKinsey ước tính có tới 30% số giờ làm việc hiện tại có thể được tự động hóa vào năm 2030, đặc biệt ở những công việc có thao tác lặp lại và xử lý dữ liệu. Điều đó đồng nghĩa các vị trí việc làm như nhập liệu, chăm sóc khách hàng cơ bản, kiểm duyệt nội dung hay thậm chí phân tích dữ liệu trung gian đang đứng trước nguy cơ bị thay thế.
Nguyên nhân khá rõ ràng: AI có khả năng xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ với tốc độ vượt xa con người, đồng thời ngày càng tinh vi trong việc tạo ra nội dung văn bản, hình ảnh, thậm chí lập trình. Khi doanh nghiệp đối mặt áp lực cắt giảm chi phí, việc lựa chọn công nghệ thay cho con người ở những khâu ít giá trị gia tăng là điều dễ hiểu. Thực tế, hàng loạt công ty công nghệ Mỹ trong hai năm qua đã tiến hành cắt giảm nhân sự ở bộ phận hành chính, chăm sóc khách hàng và truyền thông, viện dẫn lý do AI có thể đảm nhiệm hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, đánh giá AI chỉ dưới góc nhìn "thay thế" sẽ bỏ qua những giá trị dài hạn mà lĩnh vực này mang lại cho nguồn nhân lực. Song song với loại bỏ việc làm, AI cũng tạo ra những cơ hội nghề nghiệp mới. Theo công ty kiểm toán PwC, các ngành công nghiệp dựa trên AI có thể đóng góp thêm 15.700 tỷ USD (tương đương mức tăng 14%) cho kinh tế toàn cầu vào năm 2030, đồng nghĩa với việc hàng triệu việc làm mới trong lĩnh vực lập trình, phân tích dữ liệu, đào tạo mô hình, quản trị đạo đức và pháp lý cho AI sẽ xuất hiện.
Ở góc độ doanh nghiệp, AI giúp tối ưu năng suất lao động. Thay vì dành hàng giờ cho công việc nhập liệu hay báo cáo định kỳ, nhân viên có thể tập trung vào phân tích chiến lược, sáng tạo sản phẩm hoặc chăm sóc khách hàng ở mức độ sâu hơn. Nhiều tập đoàn lớn như Unilever hay Siemens đã ứng dụng AI trong tuyển dụng và quản lý nhân sự, cho phép rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, đồng thời đưa ra đánh giá khách quan hơn. Trong giáo dục và đào tạo, AI cũng hỗ trợ cá nhân hóa chương trình học, giúp người lao động nhanh chóng bổ sung kỹ năng cần thiết để thích ứng với thay đổi.
Dẫu vậy, việc áp dụng AI cũng đặt ra không ít thách thức. Trước hết là nguy cơ mất việc ở quy mô lớn. Một nghiên cứu của ngân hàng Goldman Sachs cho thấy khoảng 300 triệu việc làm toàn cầu có thể bị ảnh hưởng bởi AI, đặc biệt trong các ngành dịch vụ và văn phòng. Điều này không chỉ tác động đến thu nhập của hàng triệu lao động, mà còn có thể làm gia tăng bất bình đẳng xã hội. Những người có kỹ năng cao, tiếp cận công nghệ nhanh sẽ hưởng lợi, trong khi nhóm lao động phổ thông hoặc lớn tuổi có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.
Một hệ lụy khác là sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ. Nếu doanh nghiệp chỉ chú trọng giảm chi phí bằng cách thay con người bằng AI, họ có thể đánh mất yếu tố sáng tạo, cảm xúc và tính nhân văn - những giá trị mà máy móc khó thay thế. Ngoài ra, việc sử dụng AI cũng đặt ra vấn đề về đạo đức và quyền riêng tư. Các hệ thống AI vẫn có thể tạo ra sai lệch, thiên kiến trong quyết định tuyển dụng hoặc đánh giá hiệu suất, nếu dữ liệu huấn luyện không đầy đủ hoặc thiếu tính đa dạng.
Về phía chính phủ, áp lực đặt ra là phải nhanh chóng điều chỉnh chính sách lao động và giáo dục. Việc tái đào tạo hàng triệu lao động không thể diễn ra trong ngày một ngày hai, trong khi tốc độ phát triển của AI đang vượt xa khả năng thích ứng của nhiều quốc gia. Nếu không có chiến lược toàn diện, khoảng cách kỹ năng giữa các nhóm lao động sẽ ngày càng rộng, tạo ra những bất ổn xã hội khó đoán.
VietBF@ sưu tập
