Tiêm (truyền) tế bào gốc đang trở thành một “cơn sốt ngầm” ở Trung Quốc. Qua điều tra phát hiện không ít thẩm mỹ viện, bệnh viện tư, công ty tế bào, thậm chí cả bệnh viện công đang thực hiện tiêm tế bào gốc cho những người hoàn toàn khỏe mạnh.
Mặc dù giá rất đắt nhưng ngày càng có nhiều người tiêm tế bào gốc để mong kéo dài tuổi xuân, Ảnh: Sina.
Cơn sốt đang lên, giá cả trên trời
“Hiện tượng này ở trong nước khá phổ biến”, bác sĩ Triệu Tranh, Phó chủ nhiệm khoa Chỉnh hình của một bệnh viện tuyến đầu, nói. Ông cho biết đội ngũ của ông có làm nghiên cứu liên quan đến tế bào gốc, và trong lâm sàng thường xuyên có bệnh nhân hỏi có thể tiêm tế bào gốc hay không. “Một số người hy vọng thông qua tiêm tế bào gốc để đảo ngược quá trình lão hóa”, ông cho hay.
Theo số liệu của Viện Nghiên cứu Foresight (Thâm Quyến), giai đoạn 2020–2024, quy mô thị trường y học tế bào gốc tại Trung Quốc liên tục tăng cao. Tuy nhiên cho đến nay, chưa có bất kỳ sản phẩm hay kỹ thuật tế bào gốc nào được Trung Quốc phê duyệt dùng cho chống lão hóa.
Ngày 5/12, tại họp báo của Ủy ban Y tế Quốc gia, người phát ngôn Hồ Cường Cường khẳng định: tế bào gốc và các điều trị tế bào – gene khác phải do cơ sở y tế có đủ tư cách thực hiện. Các thẩm mỹ viện, trung tâm chăm sóc sức khỏe không được phép làm bất kỳ hoạt động khám chữa bệnh nào. Một số cơ sở trái phép và cá nhân quảng cáo “tiêm một mũi tế bào gốc là có thể chống lão hóa, tăng miễn dịch” đã gây tổn hại cho sức khỏe và tài sản người dân.
“Ngày nào cũng có người tiêm tế bào gốc, hôm nhiều thì hơn chục người, ngày ít cũng 4 – 5 người”, Trần Lâm, nhân viên bán hàng của một công ty tế bào tại một thành phố phía Bắc cho biết. Cô nói, công ty nằm trong khu công nghiệp y sinh, có phòng thí nghiệm, ngân hàng tế bào và thực hiện luôn việc tiêm tế bào gốc.
Mới đây, phóng viên China News Weekly đóng vai khách hàng bí mật tiếp cận nhiều công ty tế bào, cơ sở thẩm mỹ, bệnh viện tư và công lập. Nhiều nơi xác nhận gần như ngày nào cũng có khách tiêm tế bào gốc: Có người trên 30 tuổi, người mắc tiểu đường, người “cận bệnh”, hoặc người hoàn toàn khỏe mạnh. Một số đến tiêm để “chống lão hóa”, số khác để “phòng ngừa bệnh tật”.
Chi phí từ 10.000 NDT (37 triệu đồng) đến vài chục vạn tệ (hàng tỷ đồng) mỗi lần, tùy liều lượng và loại tế bào. Đa phần các cơ sở đều yêu cầu khám tổng quát trước, gồm siêu âm, xét nghiệm sinh hóa, tầm soát ung thư, bệnh truyền nhiễm… Sau đó sẽ “thiết kế phác đồ cá nhân hóa”. Những người suy tim và có u ác tính…thì không chỉ định tiêm.
Nhân viên của một số công ty tế bào gốc sử dụng nền tảng mạng xã hội để tìm kiếm nhóm đối tượng mục tiêu. Các thẩm mỹ viện nhỏ thường thiếu nguồn lực để thực hiện tiêm tế bào gốc và sẽ giới thiệu những người có nhu cầu này đến các bệnh viện tư nhân và cơ sở thẩm mỹ y khoa đối tác.
Nhiều mối quan hệ ngầm giữa công ty tế bào và bác sĩ bệnh viện công cũng được phanh phui: bác sĩ giới thiệu bệnh nhân, công ty cung cấp tế bào, thực hiện tiêm ngay tại phòng trống, văn phòng bác sĩ, hoặc thậm chí cử y tá đến nhà.
Một bác sĩ thẩm mỹ tại cơ sở cao cấp tiết lộ giá 200.000 – 400.000 NDT/mũi, (750 triệu – 1.5 tỷ đồng) tùy lượng tế bào. Một công ty khác cho biết họ có dịch vụ chuyển viện sang Nhật điều trị tế bào gốc, trọn gói phiên dịch, di chuyển, giá trên 1 triệu NDT/mũi (3,7 tỷ đồng).
Thế giới hiện mới ở giai đoạn đầu thương mại hóa
Trên toàn cầu, liệu pháp tế bào gốc vẫn đang trong giai đoạn ban đầu thương mại hóa. Năm ngoái, FDA Mỹ lần đầu phê duyệt liệu pháp MSC (sử dụng tế bào gốc trung mô - lấy từ tủy xương, mô mỡ, dây rốn, nhau thai…- điều hòa miễn dịch, giảm viêm và hỗ trợ tái tạo mô trong cơ thể) để điều trị bệnh GVHD (mảnh ghép chống lại cơ thể) kháng steroid ở trẻ từ 2 tháng tuổi. Tại Trung Quốc, MSC đầu tiên cũng chỉ được phê duyệt có điều kiện cho bệnh miễn dịch đặc thù.
Các ứng dụng hợp pháp trên thế giới chỉ giới hạn cho một số bệnh miễn dịch, không bao gồm chống lão hóa hay phòng bệnh.
Nhưng tại Hainan Boao Lecheng (Bác Ngao Lạc Thành, Hải Nam) – đặc khu y tế duy nhất của Trung Quốc – một số công nghệ tế bào gốc tiên tiến quốc tế chưa được phê duyệt trong nước vẫn có thể được sử dụng cho các bệnh như thoái hóa khớp gối, tim thiếu máu… với giá 30.000–150.000 NDT/lần. Một số nguồn tin cho biết có tình trạng tiêm vượt chỉ định.
Trong quá trình điều tra, phóng viên phát hiện hầu hết tế bào gốc hiện đang được sử dụng để truyền cho người trên thị trường là MSC. "Những MSC được sử dụng bất hợp pháp nhiều nhất là MSC có nguồn gốc từ dây rốn vì chúng tương đối dễ kiếm", Triệu Tranh nói. Ông nói thêm rằng việc tiêm tế bào gốc hiện đã xuất hiện ở nhiều thành phố hạng ba và hạng tư, mà không có chỉ định rõ ràng hoặc giám sát hiệu quả, điều này chẳng khác nào "ngành công nghiệp ngầm".
Chứng cứ khoa học cực kỳ hạn chế
Dù thị trường bùng nổ, các bằng chứng chứng minh tế bào gốc có thể chống lão hóa là cực kỳ yếu.
Gần đây, phóng viên đóng giả là một người có sức khỏe không tốt được dẫn đến phòng khám của ông Từ Minh để tư vấn về việc tiêm tế bào gốc. Từ Minh nói tiêm tế bào gốc có thể được sử dụng như một phương pháp quản lý sức khỏe dự phòng, thực hiện 1-2 lần một năm, giúp điều hòa miễn dịch và làm chậm quá trình lão hóa. "Vợ tôi và tôi đều tiêm. Vợ tôi tiêm MSC hai lần một năm, còn tôi được tiêm một lần".
Một số đại lý bán hàng của các công ty tế bào nói với phóng viên việc quảng bá tế bào gốc trên thị trường hiện nay chủ yếu dựa vào những lời giới thiệu truyền miệng; nếu nó không hiệu quả, sẽ không có nhiều người muốn tiêm.
Tuy nhiên, theo bác sĩ Triệu Tranh, cảm giác này giống phản ứng tạm thời sau truyền dịch hoặc truyền máu, không chứng minh hiệu quả chống lão hóa.
Giới khoa học cho rằng, hiện chưa có dấu ấn sinh học chuẩn để đánh giá lão hóa; các nghiên cứu về tế bào gốc mới ở mức thử nghiệm trên động vật và rất ít thử nghiệm lâm sàng chất lượng cao.
Một số nghiên cứu thấy tế bào gốc có thể hỗ trợ giảm viêm, nhưng tác dụng hạn chế và thuốc nhỏ phân tử (small-molecule drugs) giá rẻ cũng làm được.
Theo báo cáo "Chuyên gia chia sẻ nghiên cứu thuốc kéo dài tuổi thọ 2024" của Hội Y học Lão khoa thuộc Hiệp hội Y khoa Trung Quốc, liệu pháp tế bào gốc chỉ là chiến lược “hứa hẹn”, nhưng bằng chứng còn sơ sài, cần nghiên cứu lớn và nghiêm ngặt hơn.
Hiện hiệu quả chống lão hóa trong y tế lâm sàng vẫn ở mức khuyến cáo mức C – không được khuyến nghị sử dụng.
Nguy cơ mất an toàn nghiêm trọng
Nguy cơ lớn nhất đến từ các cơ sở kém chuẩn, phòng thí nghiệm sơ sài, nguồn tế bào không truy xuất được.
Các rủi ro gồm: Nhiễm khuẩn, nhiễm virus trong quá trình nuôi cấy tế bào (như HBV, HIV); tế bào gốc có thể tăng sinh bất thường, có dấu hiệu tạo khối u giống trong thí nghiệm động vật.
Hiện không có thống kê chính thức về các tác dụng phụ do phần lớn hoạt động tiêm diễn ra trong “giao dịch ngầm”. Một số cơ sở tuyên bố “đã ở vào thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III” nhưng không có dữ liệu trên hệ thống đăng ký thử nghiệm quốc gia.
Quản lý lỏng lẻo và “vùng xám”: Khái niệm “chống lão hóa” thực chất do ngành thẩm mỹ và thực phẩm chức năng tạo ra để marketing, không phải khái niệm y học. Do không có tiêu chuẩn nên khó quản lý.
Hiện Trung Quốc đang áp dụng mô hình “hai đường”: Sản phẩm tế bào gốc, quản lý như thuốc, do NMPA (National Medical Products Administration, Cục quản lý dược phẩm quốc gia) phê duyệt; kỹ thuật tế bào gốc, quản lý như kỹ thuật y tế, do Ủy ban Y tế phê duyệt.
Tháng 10/2025, chính phủ Trung Quốc ban hành Quy định quản lý nghiên cứu và ứng dụng lâm sàng công nghệ y học mới, được giới chuyên môn nhận định là sẽ thúc đẩy ngành tế bào phát triển mạnh, nhưng cũng cần siết chặt kiểm soát ứng dụng ngoài chỉ định.
VietBF@ sưu tập
