Báo chí: trăm hoa đua nở rồi lụi tàn

Hôm nay, ghé qua nhà TS Từ Phạm, Phó tổng VET, vừa thăm hỏi, tiện thể xin số báo Xuân về đọc chơi. Nhìn tờ báo khổ lớn, dày năm chục trang, bìa màu vàng với hình con rồng uốn lượn với tiêu đề: “Kinh tế VN 2012, lửa thử vàng” lòng không khỏi lâng lâng. Lật dở vài trang trong, toàn những bài viết súc tích, cô đọng đi vào những vấn đề nóng bỏng của đất nước. Với những ai không mấy hào phóng lời khen cũng phải thốt lên rằng: Báo đẹp, nội dung phong phú.

Rồi hai anh em quay sang chuyện nhuận bút, rằng bài trang trong được trả triệu hai, bài trang nhất triệu rưỡi… Ngẫm lại cách đây chục niên, khi viết bài báo xuân, mỗi bài cũng được dăm trăm. Khi đó giá vàng mới 450k đồng/chỉ, bài báo Tết tương đương 1 chỉ vàng, nay đồng tiền mất giá đến chục lần so với vàng, mỗi bài viết chỉ có giá bằng 1/3. Rõ ràng là một sự xuống dốc thảm hại.

Thực ra, không chỉ bây giờ Chủ tịch mới nhận ra điều này, bởi, như đã nói ở phần đầu cách đây vài chục năm, khi mới bước vào làng báo, cả nước chỉ có độ hơn chục tờ. Tờ phát hành nhiều lên đến ngót triệu bản, tờ phát hành ít cũng vài ba chục ngàn. Số lượng báo chí ít, số nhà báo lại càng ít, số người viết cũng không nhiều như bây giờ, ai đó có bài được đăng báo, có thể khoe khoang khắp cả làng hàng năm trời.

Bù lại một bài báo có nhuận bút tương đương cỡ nửa tháng lương. Rồi, theo thời gian, báo chí trăm hoa đua nở, cho đến thời điểm này, cả nước có đến gần ngàn tờ, số nhà báo hơn chục ngàn, đông như quân Nguyên. Đó là chưa nói đến chuyện các trang web, blog, mạng xã hội, nhiều vô thiên lủng. Cùng với sự tăng trưởng của đầu báo, nhuận bút cứ thế hẻo dần.

Với sự phát triển của công nghệ truyền thông, cùng với các báo điện tử là các mạng xã hội.

Truyền thông trên mạng với những đặc trưng là cực nhanh, cực rộng và phạm vi tương tác đa chiều không phân biệt thời gian và không gian, đang tác động mạnh mẽ tới toàn xã hội. Truyền thông online đang hàng ngày hàng giờ lấy đi một số lượng lớn bạn đọc của báo chí truyền thống.

Khi những thao tác trên máy tính nối mạng ngày càng được phổ cập tới mọi tầng lớp, mọi lứa tuổi, mạng xã hội online là dịch vụ cung cấp cho cộng đồng rộng rãi người sử dụng khả năng tương tác, chia sẻ, lưu trữ và trao đổi thông tin với nhau trên môi trường Internet, bao gồm dịch vụ tạo blog, diễn đàn, trò truyện trực tuyến và các hình thức tương tự khác. Các hình thức tương tác từ chỗ là sân chơi của giới trẻ nay đã lan tỏa đến mọi tầng lớp. Có cụ ông cụ bà ở tuổi cổ lai hy vẫn hàng ngày online tìm bạn tình.

Thuật ngữ “công dân điện tử” đang trở nên phổ biến. Thư điện tử với những tính năng đa dạng attach file, ảnh… đang từng bước thay thế thư truyền thống. Voice chat đang thay thế điện thoại, blog đang thay thế xuất sắc nhật ký. Hơn thế, các web site hay báo điện tử đang làm cho báo giấy mất dần bạn đọc.

Do sự tiện lợi, nhanh như điện, khả năng lan tỏa toàn cầu, sâu tới mọi người, mạng xã hội đã trở thành một phần tất yếu trong đời sống của hàng trăm triệu thành viên khắp thế giới sử dụng nó như một tiện ích được ưa chuộng nhất. Ở Mỹ hiện nay đã có 96% dân số (trên 15 tuổi) tham gia mạng xã hội, còn với thế giới, hiện có hơn nửa tỷ người tham gia.

Một khảo sát của các nhà nghiên cíu cho thấy, để có 50 triệu người sử dụng: Radio phải mất 38 năm, TV phải mất 13 năm, Intenet mất 4 năm. Trong khi đó, với mạng xã hội Facebook chỉ trong gần 9 tháng đã có 100 triệu người sử dụng. Nếu mạng Facebook là một quốc gia thì nó sẽ có số dân đứng thứ ba thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ.

Nước Mỹ ở bên kia bán cầu được coi là nơi bắt đầu cho hầu hết mọi sự bùng nổ về công nghệ truyền thông. Từ 1995 ở nước này đã xuất hiện trang Classmate nhằm kết nối bạn học tập của các bạn sinh viên đã đánh dấu sự ra đời của mạng xã hội. Tiếp theo, vào năm 1997, SixDegrees xuất hiện với mục đích giao lưu kết bạn dựa theo sở thích.

Theo tinh thần giáo huấn của Tiệc, người Việt chả mấy có thiện cảm với người Mỹ, nhưng ở xứ thiên đường ta lại đang phải chịu ơn sâu nặng từ những thành tịu công nghệ thông tin của người Mỹ. Xứ ta, số lượng người sử dụng Internet ngày càng tăng, tính đến hết tháng 10/2011, đã có hơn 26 triệu người, tương đương với khoảng 31% dân số và đứng đầu các nước ASEAN về số lượng người dùng Internet.

Hồi con gái Chủ tịch du học ở Anh, khỏi cần điện thoại điện thiếc, tối đến mở máy online, dùng Video conference, nói chuyện với nhau, nhìn rõ từng gọt mồ hôi lấm tấm trên trán. Thậm chí trên đường từ nhà đến thư viện, vừa khoác laptop, vừa lia camera dọc đường, cứ y như truyền hình trực tiếp. Thông qua công cụ này, chả cần phải đọc báo chí Angle, chả cần phải xem các phóng sự ký sự, vẫn có thể biết xứ này phố xá ra răng, nhà hàng thế nào, chỗ đi đái có khác gì xứ ta…

(Còn tiếp)
phanthehai2003 blog

Sự phát triển của công nghệ truyền thông khiến cho đời sống tràn ngập thông tin. Thông tin không chỉ đa chiều, đa lĩnh vực, đa quốc gia và vô cùng đa dạng. Sự phong phú của thông tin khiến cho đời sống dân trí đựơc nâng cao từng ngày, từng giờ. Người đọc có quyền lựa chọn thông tin nào mà mình quan tâm, lĩnh vực nào mà mình yêu thích để lựa chọn thứ nào cho hợp khẩu vị và nhu cầu.

Cũng chính vì sự tương tác đa chiều nên năng lực chế tác, chuyển tải thông tin cũng được nâng lên nhanh chóng. Cùng với đó là không gian để bày tỏ rất đa dạng, đặc biệt là thông qua các mạng xã hội. Từ một ý tưởng truyền khẩu có thể biến thành một bài viết, từ một bài viết có thể đăng trên Facebook, cũng có thể đăng lên Blog, cũng có thể đăng trên các website, các báo điện tử. Nếu như cách đây vài chục năm, việc ai đó có bài viết được đăng báo coi như là nhà báo thì nay, ai ai cũng có thể trở thành nhà báo.

Không chỉ những người có chức sắc, có học vấn mới có thể có bài viết được đăng mà ngay cả những bà nội trợ, những người bán hàng xén ở chợ vẫn có thể có những bài viết hay được cư dân mạng lưu truyền. Danh từ nhà báo không còn là điều xa lạ nữa mà trở nên rất gần gũi. Trong mỗi con người đều có phẩm chất làm báo. Khi có môi trường thích hợp, phẩm chất đó có thể trỗi dậy, phát huy và thể hiện năng lực. Sự thông thoáng trong thủ tục giấy phép khiến cho ngành nào cũng ra báo, nghề nào cũng có báo. Chưa hết, các tổ chức đoàn thể, các hiệp hội đều có thể ra báo. Tưởng như gần ngàn tờ báo đã là số lượng lớn, nhưng từ khi có công cụ Blog, rồi các mạng xã hội, mỗi người đều có thể tự tạo cho mình một tờ báo.

Thông tin nhiều, đa dạng, lan truyền nhanh khiến người đọc bội thực. Những tờ báo không chứng minh được tính ưu việt về thông tin đang mất dần bạn đọc từng ngày. Đặc biệt báo giấy với những hữu hạn về dung lượng đang ngày càng khó sống. Có hàng trăm tờ báo nhưng không tờ nào phát hành nổi nửa triệu bản. Một số tờ nổi tiếng như Tuổi trẻ, An ninh thế giới… từ chỗ phát hành gần nửa triệu, nay giảm xuống chỉ còn dăm chục ngàn. Có tờ, số lượng phát hành chỉ độ hơn ngàn, thậm chí là số trăm.

Trong cuốn World Magazine 2009/2010 của Hiệp hội phát hành tạp chí quốc tế FIPP (International Federation of the Periodical Press), đoạn nói về phát hành có viết: VN có hơn 700 tạp chí xuất bản, nhưng chỉ có 130 đầu báo thực sự phản ánh đúng ý nghĩa báo chí tiêu dùng thương mại. Trong đó, chỉ có khoảng 60 đầu báo có trên 5.000 bản/mỗi số.

Bạn đọc ít, số lượng phát hành giảm, các báo mất dần nguồn thu. Trước tiên là nguồn thu từ phát hành, sau đến là nguồn thu từ quảng cáo. Nguồn thu giảm khiến đời sống của phóng viên ngày càng khó khăn. Đặc biệt là nhuận bút, về mặt hình thức có tăng đôi chút nhưng không tăng kịp với tốc độ lạm phát. Thực chất trong những năm qua, nhuận bút đang có xu hướng giảm không ngừng.

Với một số tờ báo có uy tín, mỗi bài báo hay, thông qua mạng xã hội, những thông tin hay được quảng bá rộng rãi theo cấp số nhân. Thông qua sự quảng bá của mạng xã hội, nếu những thông tin có chất lượng, lập luận khoa học, sắc bén được người đọc thừa nhận…thì thương hiệu của tờ báo, uy tín của nhà báo được nâng lên. Nếu mạng xã hội tiếp nhận, truyền bá và thảo luận về một bài báo nào đó thì đây sẽ là kênh có hiệu ứng lan truyền nhanh, mạnh nhất, tới được số lượng độc giả gấp nhiều lần so với việc nó chỉ được đăng tải trên trang báo chính thức. Cũng vì lý do này, mặc dầu Chủ tịch chia tay nghề báo đã dăm năm, nhưng hiện trên mạng còn lưu truyền hàng trăm bài viết từ trước đó.

Mạng xã hội còn là kênh tương tác giữa báo chí với độc giả, làm thay đổi quy trình làm báo truyền thống. Thực tế hiện nay cho thấy, mạng xã hội là môi trường cung cấp, truyền bá và tương tác thông tin. Phóng viên báo chí là cư dân mạng xã hội sẽ có điều kiện nắm bắt, cập nhật thông tin. Sự có mặt của mạng xã hội góp phần làm cho nhà báo, tờ báo gần gũi hơn với độc giả, đối thoại trực tiếp với người đọc. Thông qua đó cũng nắm bắt được điều gì bạn đọc quan tâm, điều gì bạn đọc dị ứng.

Trước đây, tờ báo và nhà báo chủ động cung cấp thông tin cho độc giả, sự phản hồi chỉ là những bức thư ít ỏi gửi qua đường bưu điện thì nay, mọi người đều có thể tạo ra và lan truyền tin tức họ muốn được chia sẻ, được cùng nhiều người bàn thảo, thậm chí muốn tạo nên dư luận xã hội. Như vậy, việc cung cấp thông tin và cả bình luận về thông tin không còn là độc quyền của nhà báo. Đương nhiên nó đã tác động làm cho nghề báo truyền thống phải thay đổi và thay đổi cả sự chờ đợi của độc giả với nhà báo.

Sự phát triển ngày càng rộng rãi của mạng xã hội đã tạo điều kiện cũng như đòi hỏi sự thay đổi quy trình tác nghiệp truyền thống của nhà báo, giúp họ có được tin tức nhanh hơn, tiết kiệm được thời gian hơn. Đồng thời, mạng xã hội nói chung, blog nói riêng sẽ là nơi tập luyện cho những ai muốn trở thành những cây viết.

Theo đà này, mỗi blog đều có đủ chức năng như một tờ báo và mỗi blogger đều có thể trở thành một nhà báo. Xã hội thông tin, báo chí trăm hoa đua nở. Sự nở rộ đang ở thời kỳ rực rỡ, nhưng đó là dấu hiệu của một sự lụi tàn đang bắt đầu.

Báo đi theo chỉ đạo như một bầy cừu thì nhiều hay ít cũng chẳng tác dụng gì. Dẹp mẹ nó hết còn khá hơn.