Theo như sự hứng thú của Tổng thống Mỹ Donald Trump với một đề xuất thỏa thuận gây kinh ngạc của El Salvador như vậy có thể báo hiệu những quyết sách đáng chú ý như các chuyên gia hầu như chắc chắn thỏa thuận về giam giữ những tội phạm bị kết án, bao gồm cả công dân Mỹ là bất hợp pháp.
Tổng thống Mỹ Donald Trump sẵn sàng chấp nhận lời đề nghị của tổng thống El Salvador về tiếp nhận những người bị Mỹ trục xuất bất kể quốc tịch và những tội phạm bạo lực là công dân Mỹ đang bị giam giữ. Ảnh: New York Times.
Tổng thống Donald Trump ngày 4/2 nói rằng ông sẵn sàng chấp nhận lời đề nghị của tổng thống El Salvador về giam giữ những tội phạm bị kết án, bao gồm cả công dân Mỹ, tại "siêu nhà tù" khét tiếng của quốc gia Trung Mỹ này, theo New York Times.
"Nếu chúng ta có quyền hợp pháp để làm điều đó, tôi sẽ làm ngay lập tức", ông Trump nói.
Bất thường
Các chuyên gia pháp lý nhận định tổng thống gần như chắc chắn không có quyền hợp pháp để làm điều đó, và bất kỳ nỗ lực nào nhằm thực hiện kế hoạch của Tổng thống Nayib Bukele có thể sẽ đối diện với thách thức pháp lý tại tòa án. Nhưng đề xuất của ông Bukele về cơ bản biến El Salvador thành một "trại lưu đày" cho Mỹ cho thấy nhà lãnh đạo này sẵn sàng đi xa đến mức nào để coi mình là đồng minh chính của ông Trump tại một khu vực vốn bị tổng thống Mỹ xem nhẹ.
Và đối với ông Trump, ngay cả việc suy ngẫm về đề xuất khác thường này cũng báo hiệu rằng ông sẵn sàng dùng các biện pháp cực đoan để chứng tỏ sự cứng rắn với tội phạm và nhập cư bất hợp pháp.
“Điều này khá bất thường, chưa từng có và đáng báo động ở nhiều khía cạnh”, Michael E. Shifter - thành viên cấp cao tại Viện nghiên cứu Đối thoại Liên Mỹ ở Washington - nói với New York Times. “Tôi biết nhiều chuyên gia đã đặt ra câu hỏi về tính hợp hiến và tính hợp pháp của thỏa thuận này, nhưng Bukele là một nhà lãnh đạo nắm quyền lực tuyệt đối ở El Salvador và có vẻ như ông Trump đang đi theo hướng tương tự khi cố gắng giảm thiểu hoặc xóa bỏ mọi sự kiểm soát đối với quyền lực của mình”.
Tổng thống Bukele, người đã định hình lại đất nước của mình bằng cách trấn áp cả các băng đảng và quyền tự do dân sự, cho biết ông sẽ sẵn sàng giam giữ những người bị trục xuất tại Trung tâm giam giữ khủng bố. Đây là một nhà tù được xây dựng để giam giữ 40.000 người vốn từ lâu đã gây lo ngại từ các nhóm nhân quyền về tình trạng quá tải cực độ và các báo cáo về việc tra tấn.
Bất chấp những câu hỏi về tính hợp pháp, đề xuất này đã nhận được lời khen ngợi từ Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, cũng như Elon Musk, tỷ phú và cố vấn quyền lực của ông Trump đang dẫn đầu nỗ lực tái thiết chính phủ.
Đề xuất cũng sẽ bao gồm việc bỏ tù những người di cư không có giấy tờ từ bất kỳ quốc gia nào, không chỉ El Salvador, những tội phạm bị kết án.
“Rõ ràng là có vấn đề pháp lý liên quan. Chúng tôi có Hiến pháp”, ông Rubio nói với các phóng viên ở Costa Rica hôm 3/2. “Nhưng đó là một lời đề nghị rất hào phóng”.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết "vấn đề pháp lý" đó hầu như đã loại trừ tiền đề cơ bản của thỏa thuận.
"Việc gửi tù nhân Mỹ đến một quốc gia khác là bất hợp pháp", Andrea Flores, phó chủ tịch chính sách nhập cư tại nhóm vận động FWD.us và là cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia, nêu rõ. "Điều này có khả năng vi phạm Hiến pháp và quyền bảo vệ chống lại sự đối xử tàn ác và bất thường".
Chớp cơ hội
Trong khi các chuyên gia pháp lý và nhập cư cho biết đề xuất giam giữ tội phạm Mỹ rất có thể chỉ là nỗ lực của ông Bukele nhằm xoa dịu ông Trump, phía ông chủ Nhà Trắng và các phụ tá của ông xem El Salvador là đối tác chính trong việc thực thi luật nhập cư.
El Salvador đã ký cái được gọi là thỏa thuận "quốc gia thứ ba an toàn" vào năm 2019 để tiếp nhận những người không phải công dân Salvador bị giam giữ tại Mỹ. Thỏa thuận đó chưa bao giờ được thực hiện vì đại dịch Covid-19.
Tuy nhiên, theo một người nắm rõ vấn đề này, các cố vấn về nhập cư của ông Trump đang để tâm đến việc mở rộng các thỏa thuận như vậy trên khắp khu vực sau khi ông trở lại nắm quyền.
Ông Bukele nổi bật ở Mỹ Latinh với vị thế một nhà lãnh đạo sẽ nắm bắt cơ hội để củng cố mối quan hệ với Tổng thống Trump, ngay cả khi điều đó đồng nghĩa với việc phải hợp tác trong các chính sách nhập cư quyết liệt.
Giống như ông Trump, ông Bukele đã tìm cách tạo dựng hình ảnh của một người không đi theo quy củ, sẵn sàng trấn áp tội phạm trong khi xem nhẹ thể chế chính phủ truyền thống.
El Salvador từng ghi nhận tỷ lệ giết người cao bậc nhất thế giới, nhưng con số này đã giảm mạnh khi ông Bukele sử dụng phương thức tuyên bố tình trạng khẩn cấp và dùng quân đội để bắt giữ hàng chục nghìn người trên khắp cả nước, chủ yếu không qua xét xử.
Các thành viên băng đảng tại một nhà tù ở El Salvador năm 2012. Ảnh: New York Times.
Khi Tổng thống Bukele đề nghị Mỹ cái mà ông gọi là "cơ hội chuyển giao một phần hệ thống nhà tù" cho El Salvador, ông đã đưa ra hình ảnh cho thấy hàng chục tù nhân xăm mình cởi trần cúi mình với hai tay đặt trên đầu trong khi lính canh có vũ trang mặc đồ chống đạn đứng canh gác.
Khi bày tỏ sự ủng hộ đối với đề xuất của ông Bukele hôm 4/2, ông Trump đã chỉ trích gay gắt "những tội phạm cứng đầu" ở Mỹ.
Tuy nhiên, các con số không hoàn toàn tương ứng với hình ảnh mà ông muốn thể hiện. Các vụ giết người đã tăng lên trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông trước khi giảm xuống dưới thời người kế nhiệm ông, Tổng thống Joe Biden.
"Đây là một chính quyền đã thể hiện hình ảnh phô trương và răn đe, và không ai ở Mỹ Latinh giỏi hơn Nayib Bukele về điều đó", ông Shifter cho biết. "Tôi chờ đợi nhiều sự phô trương hơn giữa hai nhà lãnh đạo Bukele và Trump cùng chính quyền của ông ấy", vị chuyên gia nói thêm.
